Uw zoekacties: Venster 2003, aflevering 1, pagina 10

Collectie tijdschriften SOGK - Venster 2003 ( Stichting Oude Gelderse Kerken )

beacon
1  records
 
 
105 Collectie tijdschriften SOGK - Venster 2003
Erfgoedstuk
Pagina
Venster 2003, aflevering 1, pagina 10
Naam tijdschrift:
Venster 2003
Datering:
januari 2003
Jaargang:
1
Aflevering:
1
Pagina:
10
Is onderdeel van:
Helena en Constantijn Op het wandvlak tegenover de Manakroning IS in
november 2002 een zeer bijzondere en u nieke voors telling blootgelegd. Hier prijken de twee gekroonde ges talten. het hoofd omgeven door ee n heiligennimbus. van de heilige He/ma en haar beroemde zoon ke izer COl1stal1tU I1 de Grok (afb . 1). Con stan tijn de Gro te is rond 21'>0 geboren in I (Servië) en overleed in 337.2
aisus Hi j was de zoon van keizer
Cons tan tinus Chlo ru s en gro eide op in Tr ier , waar zijn vader als ond erkeizer resideerde. a de dood van zijn vader in 306 werd hi j door het leger lil Brittann ië tot nieuwe onderkeizer uit geroepen . In 31 2 vers loeg hi j zijn rivaal Maxen tius bij de Pon s Milvius te Rome en werd hi j vervol - gens de ee rs te Ch risten keizer van het Romeinse Rijk. Hij maakte in 313 met he t Edict van Milaan. waarbij hi j de Chr isteli jke godsdien st gelijk stelde aan de ande re gods- diensten, een einde aan de Christenvervolging. Keizer Constantijn , die op de Aaltens e schilde ring naas t ee n groo t kruis ook de keizerli jk banier in de hand ho udt. word t ove- n gens alleen in de Or thodoxe Kerk als he ilige vereerd en wel als dertiend e apo stel. Het kru is speelde een bela ngrij ke rol in zijn leven. In zi jn strijd tege n zijn rivaal Maxent ius verscheen hem 's middags ee n groot kru is aa n de hemel. met de woorden : il1 hoc SigilOvillces (in d it teken zu lt gij overwinnen). In de na cht verscheen Chr istus hem met he t- zelfde teken en beval hem een veldteken in die vorm te maken en dat voort aan doo r zijn solda ten te laten dra gen. Helena, de moeder van keizer Con stantijn , is ca. 255 in
Klein-Azië geboren u it heiden se ouder s) Zij werd de gema- lin van keizer Constantinus Chloru s. Uit di t huwel ijk werd Con sta nti jn geboren. Om po litieke reden en ve rbrak Constantinus ca. 289 zijn verb int enis me t Helena. ll clena werd daarop ver bann en , waarschij nli jk naar Trie r. Nada t in 306 Constantijn zijn vader als keizer was opgevolgd , keerde zij naar het hof terug, waar zij door haa r zoo n met eerbewij- zen werd overlad en en de beschi kking kreeg over ruime geldmiddelen. Na Con stan tijns ove rgang to t het Christendom ontvin g ook Helena . op 64-jar ige lee ftijd, het heilig Doopsel. Helena. de pat ron es van de midd eleeuw e ke rk van Aalten, is vooral bekend doo r haar pelgrimage naa r het hei lig Land 1ll 324. Zi j stichtte mee rde re ker ken, o.a. te Keul en, Xant en, Tri er, Bonn , Rome . Bethlehem en [eruzalem. Zij IS met name bekend geworden omdat zij, volgens de legende, in [eru zalem het He ilig Kruis waar Chri stus aa n gestorven IS. zou hebben ter uggevond en . Zowel bi j Constaruim als Helcna speelt he t kruis ee n
belangrijke rol. Het is daarom niet verwon de rlijk dat beide person en op de Aalten se schildering ee n groot kru is dra - gen . De achte rgrond van de schilderi ng wordt gevormd
door de ramen van ee n middeleeuws kerkgebouw (net als bij de apos telen). maar de voorstelling wordt bovenaan bekroond door vier Byzantijnse koepels, verwijzend naar het Oosten, naar [er uzalem . waa r op aandringen van Helcn a door keize r Con stan tijn ee n kerk werd gebouwd boven de plaats van het graf van Chr istu s. Linksonder , naast de voeten van de heilige Helcn a, is een ker kgebouw geschilde rd. Men herken t du ideli jk het dak en de ingangs- deu r. Deze kerk verwijst naar ee n van de kerk en die doo r keizer in Helena gestic ht zoude n zijn. Een midde leeuwse muur schi ldering met de voorstelling
van de hei lige Hclena IS op zich al zeer zeldzaam . In Nederland is slec ht s één voorb eeld bekend : als gewelfschi l- de ring kwam zij voor in de Eusebiuske rk te Arn hem , maar deze schi ldering is in de laat ste wereldoo rlog verloren gegaan.4 In Duitsland zijn ee n paa r voorb eelden van muur- schilderinge n beken d, met name in plaatsen waar door Helcna kerken zouden zijn ges tich t: Keul en (St. Gereon; St. rsu la), Tri er (Liebfrauenkirc he) en Bonn (Münster). Deze
schilderingen zijn in de laatste wereldoorlog ve rlor en gegaan. 5 We komen Helena ook tegen op een miniatu ur in het
beroemde Getijdenboek van Catharina van Kleef (Utrecht , ca. 1440)6 en op een laatmiddeleeuwse gravure .7 In de ke rk van de Heilige Kru isverheffing te Beesd is een laatmid- deleeuws bee ld bewaard gebleven van de heilige Helen a.8 Ook op het middeleeuws kerkzegel van de kerk te Aalten
prijkte de voor stelling van de heili ge Heleria met in haar rec hte rhand het I-I eilig Krui s (afb.2).9 De heilige Helena komt men du s nog 'wel eens' tegen ,
ma ar de voors telli ng van keizer Constantijn, alleenstaand of in combinatie met de heilige Helena, is voor West-Europa zee r uit zonderlij k. ln het Oosten, dat wil zeggen in de Orthodoxe Ke rk (waar Constan tijn als heilige wo rdt ver - ee rd), IS een afbeelding van Constanti jn en Helena, met tu ssen hen in ee n groot. staand kr uis, zee r gebru ikelijk als ikonensch ildering. In Zweden bevinden zich twee laat- vijftien de-eeuwse paneeltjes met de voors telling van Helena en Cons tantijn. in Al (Dalarna) en Presta (Upplan d). Helen a houdt een rechtop staand kruis vas t. terwijl Constan tijn in AI een lan s in de rechterhand vasthoud t (een van de lijdens- wer ktu igen ) en in Fresta 'keizer lijk '
ter en rijksap pel (afb.3).lOEr is verder een prent bekend van de hand van lsrahel van Meckenem (vóór 145o·ca . 1503). een graveur en goudsmid die actief was in Boch olt (net over de grens bij Aalten) en Kleef. Op deze prent , een ontwerp voor een goudsmid. zien we de beide gesta lten van Heleria en Cons tant ijn. Helena draagt een groo t krui s, terwi jl Constan tijn als ee n echte keizer wordt voorg esteld, met zwaard en rijksap pel (afb. 4).11
IS voorgesteld met sce p-
Voorbeeld : Klik op de tekst voor meer
Organisatie: Stichting Oude Gelderse Kerken
laatste wijziging 27-03-2018
1 gedigitaliseerd