Pier Pander 1864-1919 Pier Pander werd geboren in Drachten op 2 juni 1864 als zoon van Jacob Hendriks Pander (1835-1910) mattenschipper en Engeltje Piers Wouda (1837-1903) De overige zonen uit het gezin waren Hendrik Pander (*1862) en Auke Pander (*1869) Pier Pander bracht de eerste 15 jaar van zijn leven door op het ouderlijk schip. (vgl inv. nr. 8) Zijn ouders stuurden hun zonen waar zij maar konden naar de dorpsscholen. Handwerk en knutselen hadden zijn grote interesse. Eén van de onderwijzers stuurde een aantal werkjes naar de Kunst-, Nijverheid en Teekenschool Quellinius in Amsterdam. De directeur nodigde vervolgens Pier in 1879 uit tot het volgen van de opleiding. In 1883 werd de studie eerst voortgezet aan de Rijks Kunstnijverheidschool en na 8 maande aan de École nationale supérieure des Beaux Arts in Paris. Tijdens zijn studie won hij in 1886 met het beeld "Stroomnimf" de Prix de Rome voor beeldhouwkunst. Gedurende twee jaar moest hij daarna als gevolg van bottuberculose zijn studie in Parijs onderbreken. In februari 1890 vertrok hij voor verdere studie naar Rome. Hij zou er de rest van zijn leven blijven wonen. Zijn ziekte zorgden voor enkele operaties en gedeeltelijke invaliditeit. Op zijn reis naar Rome werd hij begeleid door "mijn oudere pleegzuster" Clara de Kanter (1843-1935). Zij zou hem de rest van zijn leven blijven verzorgen. Zijn huis in Rome aan de Via Nomentana 143 werd een ontmoetingsplaats voor Nederlandse kunstenaars; Louis Couperus was één van zijn gasten en hij heeft zijn bewondering voor Panders kunst verschillende malen gepubliceerd. (vgl. inv. nr. 10) Het idealistische classicisme van Pander werd in het fin de siècle zeer gewaardeerd en in 1900 mocht hij de nieuwe zilveren munten met koningin Wilhelmina ontwerpen. Vele opdrachten zorgden er voor dat Pander een meer dan bemiddeld kunstenaar werd. Uiteindelijk stierf hij in Rome op 6 september 1919.

Pier Pander was eind 19e eeuw begonen met de ideevorming van een totaalkunstwerk, een kunsttempel met beelden. Na zijn dood, toen de gemeente Leeuwarden zijn legaat aanvaardde, ontwierp Panders vriend, architect Joan Melchior van der Mey met de vormgever, tevens executeur van zijn testament, Nicolaas Petrus de Koo (vgl inv. nr. 11) en in samenwerking met de dienst Gemeentewerken van Leeuwarden een rond tempeltje om daar de beeldengroep in onder te brengen. Deze posthume uitwerking van zijn ontwerp voor een totaalkunstwerk werd in 1923 geopend. Het tempeltje staat op het hoogste punt van het deels vergraven Noorderbolwerk. Tot 1882 stond op deze plek de molen 'De Leeuw'. In 1954 werd eveneens een extra vleugel aan de vroegere theeschenkerij gebouwd wat nu restaurant de Koperen Tuin is. In die vleugel werd het Pier Pander-museum gevestigd.
De hier beschreven archivalia zijn in de periode 1950-1956 overgedragen door de Directeur van Gemeentewerken van der Vlis aan het Gemeentearchief Leeuwarden. In 1968 werd een plaatsingslijst vervaardigd. In 2007 vond een nadere beschrijving plaats. Hierbij is gebleken dat er sprake is van een verzameling van archiefstukken die deels afkomstig zijn van Pier Pander zelf en deels van de executeur van zijn testament Nicolaas Petrus de Koo, zijn verzorgster Clara de Kanter en van de directeuren van Gemeentewerken Leeuwarden. Ook in het Museum Smalingerland in Drachten blijken zich nog relevante stukken te bevinden die afkomstig zijn van Th van Welderen, baron Rengers.
1968js en 2007 WvD/JH