Vereniging voor Volksbijeenkomsten te Leeuwarden, 1869-1881

Dit archief omvat slechts één enkel notulenboek, dat ook nog maar een deel van de jaren waarin de vereniging actief is geweest, bestrijkt. Het is in de periode 1990-1992 op niet te achterhalen wijze in het Gemeentearchief beland.
In de LC van 09-12-1864 wordt de instelling bekend gemaakt van een commissie onder voorzitterschap van de heer P.A. Hugenholtz jr., die gaat onderzoeken of het mogelijk is om, bij wijze van proefneming, de komende winter enige “volksbijeenkomsten te organiseren, waar men door populaire voordragten, dramatische voorstellingen, muziek en zang het volk op eene aangename en nuttige wijze tracht bezig te houden.” Bij voorkeur wensen zij daarvoor de zondagavond te kiezen, “om ambachtslieden en dienstboden, enz. uit herbergen en speelhuizen, of van het doelloos wandelen langs de straten, zoo moogelijk terug te houden.”
Voor dekking der kosten wordt een beroep gedaan op bemiddelde stadgenoten. De eerste bijeenkomst belooft een spreker, een voordrachtskunstenaar en een uitvoering van de Leeuwarder Rederijkerskamer ‘Van Halmael’. De bijeenkomst in zaal Van der Wielen (het huidige Zalen Schaaf) wordt een groot succes: alle 400 toegangskaarten zijn verkocht. Lang niet alle belangstellenden konden toegelaten worden.

Voortbouwend op de kennelijk bij ‘het volk’ bestaande behoefte worden er in de erop volgende maanden meer volksbijeenkomsten gehouden, in totaal negen, die steeds bijzonder goed bezocht werden. Naast een lezing bieden zij regelmatig een voordracht, een toneelstuk en ook muziek van de militaire kapel van het in Leeuwarden gelegerde 8e Regiment Infanterie.
Ook de volgende winterseizoenen worden de volksbijeenkomsten op soortgelijke wijze georganiseerd.

In 1868 wordt de commissievorm omgezet in een verenigingsvorm en wordt de ‘Vereeniging voor Volksbijeenkomsten te Leeuwarden’ opgericht, die bij Koninklijk Besluit van 14 juni 1868 wordt erkend. Als doel heeft zij kort maar krachtig ‘de ontwikkeling der Volksklasse’.
Praktisch houdt dit doel in dat de vereniging naast voor ieder toegankelijke lezingen en toneelvoorstellingen ook allerlei andere culturele activiteiten ontplooit.
Bij de eerste jaarvergadering, in juni 1868 telt de vereniging 30 leden en bestaat het dagelijks bestuur uit vijf personen, allen uiteraard notabelen uit de Friese hoofdstad.
De vereniging is opgesplitst in afdelingen met eigen besturen. Zo zijn er afdelingen ‘Zondagavondbijeenkomsten’, ‘Populair Wetenschappelijke Lezingen’, ‘Volksgymnastiek’, ‘Floralia’ en ‘Zangoefeningen’. Er worden twee zangkoren opgericht, een voor mannen en een voor vrouwen.

In de Leeuwarder Courant vindt men vele aankondigingen en verslagen van onder auspiciën van een der afdelingen gehouden bijeenkomsten. Afhankelijk van het te bespreken onderwerp zijn die een enkele keer alleen voor mannen, soms alleen voor vrouwen toegankelijk.

Naast de al genoemde rederijkerskamer ‘Van Halmael’ treden ook de andere Leeuwarder toneelverenigingen ‘Ten Kate’, ‘Aurora’ en later ook ‘De Leeuwarder Vriendenclub’ (opgericht 1892), een toneelvereniging met Joodse wortels, en ‘Tot Ons Genoegen.’ (T.O.G. opgericht 1906) op bijeenkomsten van de vereniging op. In de laatste decenniën van de 19e eeuw worden die gewoonlijk gehouden in ‘De Schouwburg’, het aan het Ruiterskwartier gelegen gebouw, waar nu de Friesche Club gevestigd is.

Bekende en actieve leden zijn geweest de politicus mr. Piter Jelles Troelstra en zijn socialistische medestrijder dr. Vitus Bruinsma. Ook de vader van Piter Jelles, Jelle Troelstra, heeft bestuursfuncties binnen de vereniging bekleed.

Bij naspeuringen in het archief van de Leeuwarder Courant blijkt dat de vereniging tot ongeveer 1930 moet hebben bestaan.