De archieven van de R.K. onderwijsorganisaties en scholen in Leeuwarden

Als erfenis van de Franse tijd was het onderwijs op de staatsscholen na 1815 neutraal, d.w.z. algemeen christelijk georiënteerd. Daartegen kwam al snel verzet van orthodox-protestantse, maar ook van katholieke zijde. De grondwetswijziging van Thorbecke in 1848 erkende weliswaar het bijzonder onderwijs, maar die leidde nog niet tot bekostiging van dat onderwijs door de staat. In het laatste kwart van de 19e eeuw en in het eerste kwart van de 20e eeuw trokken Gereformeerden en Katholieken in de schoolstrijd vaak samen op om ook op financieel gebied volledige gelijkstelling van hun onderwijs te bewerkstelligen. De grondwetswijziging van 1917, waarin het confessionele onderwijs gelijkwaardig werd verklaard aan het openbare, was de stoot tot een volledige, ook financiële gelijkstelling die in de volgende tientallen jaren vorm kreeg.

Vanaf 1852 wordt er in Leeuwarden Rooms Katholiek onderwijs gegeven, als drie zusters Franciscanen, Emmanuelle, Susanna en Maria, een bewaarschool voor meisjes starten in het St. Elisabethklooster op de hoek van de Grote Kerkstraat en het Jacobijnerkerkhof . In 1864 gaat een lagere school voor meisjes van start.
In de loop van de volgende decenniën komen er nieuwe scholen bij. In de Speelmanstraat wordt in 1882 een R.K. jongensschool geopend, de Sint Vitusschool. In 1889 wordt op de grond van het Sint Elisabethcomplex een nieuwe meisjesschool, de Sint Luciaschool, gebouwd en in 1914 wordt op een open terrein achter het klooster een tweede schoolgebouw neergezet, de Sint Elisabethschool voor l.o. en mulo. En in 1926 gaat op dat complex een nieuwgebouwde kleuterschool van start.

Was het aanvankelijk de geestelijkheid die het R.K. onderwijs in Leeuwarden verzorgde, dat verandert als in 1910 de ‘Roomsch-Katholieke Schoolvereeniging Leeuwarden’ wordt opgericht, in het bestuur waarvan ook leken zitting hebben.
Met voortvarendheid wordt in nauwe samenwerking met de clerus de uitbouw van het R.K. onderwijs gestalte gegeven. Reeds in 1911 gaat aan de Tweebaksmarkt de Juliana-School voor jongens van start. In 1930 wordt de Mulo-afdeling van de Sint Vitusschool verplaatst naar de nieuw gebouwde Sint Bonifaciusschool naast de Sint Bonifaciuskerk. In 1937 krijgt ook Huizum (dat toen nog onder de gemeente Leeuwarderadeel viel) zijn eigen R.K. lagere school: de Sint Joannes de Dooperschool aan de Potmarge, zij het dat die onder een eigen Huizumer schoolbestuur ressorteert.

Na de Tweede Wereldoorlog, als het aantal kinderen in de Leeuwarder binnenstad steeds verder afneemt en de buitenwijken groeien, wordt in 1957 de Sint Thomasschool in het westen van de stad en in 1962 de Sint Franciscusschool in het oosten van de stad gebouwd, beide onder auspiciën van de ‘Roomsch-Katholieke Schoolvereniging Leeuwarden’, terwijl het schoolbestuur van de St. Joannes de Dooperschool in 1962/63 de nieuwbouw van de Sint Paulusschool in Huizum realiseert. De Sint Vitusschool is dan al, in 1957, gesloten. De Bonifatiusschool fuseert in 1977 met de Sint Franciscusschool.

In 1968 wordt al het katholiek onderwijs gebundeld in een nieuwe stichting, de Stichting Katholiek Onderwijs Leeuwarden (S.K.O.L.).

De archieven van zes verschillende Katholieke onderwijsinstellingen in Leeuwarden zijn samengevoegd. Het archief van de instellingen is in de jaren 1987 en 1989 door toedoen van het bestuur van de S.K.O.L in het gemeentearchief opgenomen.
De geschiedenis van het katholiek onderwijs in Leeuwarden is door Agda Wachter verwoord in een hoofdstuk in het in het HCL aanwezige boek ‘Van Vitus tot Titus, 500 jaar katholiek leven in Leeuwarden

1. De Stichting Katholiek Onderwijs in Leeuwarden (SKOL), 1966-1976

In 1968 worden alle scholen voor katholiek onderwijs in Leeuwarden verenigd in de S.K.O.L., de Stichting Katholiek Onderwijs in Leeuwarden. Ten doel stelt de stichting zich “de bevordering van het kleuteronderwijs, het basisonderwijs en het algemeen voortgezet onderwijs en stelt zich daarbij op de grondslag van R.K. beginselen”. Leden van het dagelijks bestuur zijn de heren D.A. Roorda (voorzitter), O.S.J. van der Meer (vice-voorzitter), S.M. Zeinstra (secretaris), Zuster Gudula (tweede secretaresse) en S. Jurna (penningmeester). De fusie brengt uiteraard veel werk met zich mee en daarvan vindt men in het archief de sporen terug.

Per oprichtingsdatum vallen de volgende kleuterscholen onder de nieuwe stichting: de Beukerhof in Bilgaard, St. Elisabeth in de Grote Kerkstraat, St. Joseph in de Fred. Ruyschstraat, de Juliakleuterhof en Mariengaarde in Huizum en Marije’s Kleuterhof in de Bachstraat.
De ertoe behorende lagere scholen zijn: de St. Bonifatiusschool aan de Voorstreek, de St. Thomasschool in de Averkampstraat, de St. Franciscusschool in de Joh. de Walestraat bij de Archipelweg, de Ielânschool in Bilgaard (nieuw gesticht), de Joh. de Dooperschool en de St. Paulusschool in Huizum en de St. Gerardusschool in Wijtgaard.
Tenslotte ook de R.K. mavo De Nijehove, gevestigd in de Grote Kerkstraat.

Op de teldatum 1 oktober 1969 tellen de kleuterscholen samen 325, het lager onderwijs 1127 en de mavo 283 leerlingen. In totaal vertegenwoordigt de stichting dus 1735 leerlingen.
In 1970 sluit de Katholieke Nijverheidsschool ’t Anker aan de Archipelweg met ongeveer 200 leerlingen zich aan.

Het archief bestaat voornamelijk uit stukken uit de fusieperiode 1967-1969. Uit de periode 1970-1976 zijn slechts de presentielijsten van de kleuterschool in de Grote Kerkstraat terug te vinden.

2. Archief van de R.K. Schoolvereniging Leeuwarden, 1910-1971

De in 1910 in Leeuwarden opgerichte ‘Roomsch-Katholieke Schoolvereeniging Leeuwarden’ stelde zich tot doel ‘de bevordering van het Roomsch-katholiek bijzonder onderwijs in Leeuwarden’. Het bestuur van de vereniging bestond uit de pastoors van de stad Leeuwarden, maar ook uit 6 leken. De vereniging nam de Sint Vitusschool onder zijn hoede en breidde het onderwijs daar uit met een Mulo-afdeling, maar streefde ook naar de stichting van een nieuwe R.K. jongensschool op een terrein tussen Tweebaksmarkt en Voorstreek.

Reeds op 7 april 1911 werd de eerste steen voor de R.K. Juliana-School voor jongens aan de Tweebaksmarkt 44 gelegd en op 16 augustus werd deze lagere school na een mis in de Sint Bonifatiuskerk plechtig ingewijd. Zij telde direct al 160 leerlingen. In het cursusjaar 1925-1926 is dat aantal opgelopen tot ca. 270.
!n 1930 werd de Mulo-afdeling van de Sint Vitusschool verplaatst naar de nieuwgebouwde Sint Bonifaciusschool aan de Baljeebuurt, naast de Sint Bonifaciuskerk (zie foto). De naam Baljeestraat is inmiddels verdwenen; de nieuwe benaming is Amelandsstraat.

Het doek voor de R.K. Schoolvereniging Leeuwarden valt in 1968, als alle scholen voor katholiek onderwijs in Leeuwarden verenigd worden in de S.K.O.L., de Stichting Katholiek Onderwijs in Leeuwarden.

Het archief is zeer omvangrijk, maar lang niet volledig. Zo zijn uit de eerste jaren na de oprichting van de vereniging in 1910 geen stukken aanwezig en ontbreken de notulen over de laatste jaren van de vereniging.

3. Archief van de Schoolstichting St. Joannes de Dooper te Huizum, 1932-1966
In de Leeuwarder Courant van 21 april 1932 valt te lezen dat het bestuur der Stichting ‘H. Joannes de Dooper’ te Huizum een aanvraag bij het gemeentebestuur van Leeuwarderadeel heeft ingediend om toestemming te geven voor de bouw van een katholieke lagere school te Huizum. De in de aanvraag opgenomen prognose voor het aantal leerlingen bedraagt 120. Volgens B&W van Leeuwarderadeel voldoet de aanvraag aan alle wettelijke voorwaarden en dus adviseren B&W de raad die te honoreren, hetgeen de raad op 28 april ook doet. Het bestuur van de stichting bestaat dan uit de heren J.B.H.A.M. Tepe (voorzitter) - hij is tevens pastoor van de St. Joannes de Dooperparochie -, J. Kamsma (secretaris) en J.A.S. Heeger (penningmeester).
Maar in begin 1934 heeft het stichtingsbestuur nog steeds geen onderbouwd financieel plan voor de stichting van de school ingediend. Bovendien zijn door een wetswijziging in 1933 de voorwaarden voor de stichting van nieuwe lagere scholen verscherpt. Het gevolg is dat B&W de raad nu de raad met klem adviseert medewerking te weigeren. De raad volgt dit advies met de stemverhouding 14 tegen 1.
Op 20 augustus 1934 wordt wel de nieuwgebouwde St. Joannes de Dooperkerk geconsacreerd.

De schoolstichting geeft de bouwplannen echter niet op en in oktober 1935 komt een nieuw verzoek aan het gemeentebestuur van Leeuwarderadeel om gelden beschikbaar te stellen voor de bouw van een lagere school in de raadsvergadering aan de orde. De raad beschikt opnieuw negatief en in begin 1936 verwerpt het College van Gedeputeerde Staten van Friesland het beroep dat de schoolstichting bij haar had ingediend.
Beroep bij de Raad van State levert echter een verrassend resultaat op: de besluiten van gemeenteraad en Gedeputeerde Staten worden in mei 1936 vernietigd.

Dus kan begonnen worden met de bouw van de Joannes de Dooperschool op een stuk grond naast de gelijknamige kerk, aan de noordkant van de Huizumerlaan. Het ontwerp is van architect
A. Witteveen. Er ontstaat een katholieke enclave bij de Potmarge: kerk, school en parochiehuis staan vlak bij elkaar. Op 29 augustus 1937 wordt de school plechtig ingewijd. De eerste schooldag valt op 1 september van dat jaar.

Het aantal leerlingen groeit razendsnel en in september 1941 zijn het er al 296. Uitbreiding van de school met drie lokalen is dan ook noodzakelijk, al duurt het tot 1950 eer die onder leiding van bureau Witteveen gerealiseerd wordt.
In 1962/63 wordt door de Schoolstichting in de Jan Tooropstraat in Huizum een nieuwe zesklassige school voor gewoon lager onderwijs gebouwd, de St. Paulusschool. De school aan de Huizumerlaan is, ondanks de eerdere uitbreiding tot 9 lokalen, te klein geworden voor de ruim 400 leerlingen. Per 1 januari 1962 wordt de nieuwe school in bedrijf wordt gesteld. Nog steeds is bureau Witteveen de architect.
De opening vindt plaats op 8 mei 1963.
In 1968 gaat ook de Schoolstichting ‘St. Joannes de Dooper’ op in de S.K.O.L.
In 1983 sluit de school na een sterke terugloop van het aantal leerlingen zijn deuren.

Het archief is uitvoerig, maar maakt een enigszins ongeordende indruk en stopt ook tamelijk abrupt.

4. Archief van het bestuur van de RK meisjes-Ulo St. Elisabeth en de R.K. kleuterschool, 1925-1968
De R.K. kleuterschool Sint Elisabeth (toen fröbelschool geheten) werd in 1925 door architectenbureau Witteveen op het terrein van het St. Elisabethklooster aan de Grote Kerkstraat gebouwd.
Dit archief is uitermate summier; het bestaat slechts uit een aantal accountantsverklaringen, bouwkundige bescheiden, salaris- en leerlinggegevens uit de periode na 1955; de voorgaande 30 jaren komen in dit archief niet aan de orde.