Uw zoekacties: Distributiedienst Leeuwarden, 1939-1951

1011 Distributiedienst Leeuwarden, 1939-1951 ( Historisch Centrum Leeuwarden/ Histoarysk Sintrum Ljouwert Leeuwarden )

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inventaris
Inleiding
1011 Distributiedienst Leeuwarden, 1939-1951
Inleiding
Als in 1939 de oorlogsdreiging reëel wordt, neemt het Nederlandse parlement de distributiewet aan. De bedoeling is in geval van oorlog, oorlogsgevaar of andere buitengewone omstandigheden een doelmatige distributie van schaarse goederen te regelen. Om de wet uit te voeren wordt in alle gemeenten een Distributiedienst ingesteld met de burgemeester als hoofd. Deze Distributiediensten moeten er m.b.v. een systeem van distributiebonnen voor zorgen dat grote delen van de bevolking niet verstoken blijven van essentiële levensbehoeften. Boven de gemeentelijke Distributiediensten fungeert een Centraal Distributiekantoor in Den Haag.
Na de Duitse inval in mei 1940 worden de werkzaamheden van de diensten verder uitgebreid. Als het normale leven na de oorlog weer langzaam op gang komt, worden die in een kleine vijf jaar afgebouwd.
Toch is meer dan 20 jaar later, tijdens de oliecrisis in 1973, de benzine nog enige tijd op de bon geweest.

De grondslag van het distributiestelsel vormde de distributiestamkaart. Op grond van de gegevens daarvan werden de consument een bonboekje voor de distributie van brood en een bonboekje voor andere artikelen, zoals petroleum en andere brandstoffen, textielgoederen, boter, margarine, koffie en thee, toilet- en huishoudzeep, vlees en vleeswaren, aardappelen en kaas, eieren en in de loop van de oorlog nog vele andere goederen, verstrekt.

In Leeuwarden wordt de pas opgerichte Distributiedienst vanaf 27 september 1939 gevestigd in het Stadsverzorgingstehuis in de Haniasteeg 7. Daar heeft de dienst tot zijn ontmanteling per 1 januari 1950 kantoor gehouden. De dagelijkse leiding wordt toevertrouwd aan mr. D.H. Okma en het aantal personeelsleden bedraagt bij aanvang drie.
De Leeuwarder Distributiedienst werkt in een zgn. Distributiekring samen met de Distributiediensten van Leeuwarderadeel, Baarderadeel en Idaarderadeel onder de (formele) leiding van de burgemeester van Leeuwarden.
In september 1939 gaat suiker als eerste artikel op de bon.
De werkzaamheden van de Dienst nemen in getal en zwaarte sterk toe, zeker als op 10 mei 1940 de Duitsers Nederland binnenvallen. Vanaf dat moment wordt het nodig veel meer artikelen te distribueren. Het gevolg is een sterke uitbreiding van de dienst. Op 1 januari 1941 telt de Distributiedienst al 21 personeelsleden.
De belangrijke afdeling textiel verhuist wegens ruimtegebrek in de Haniasteeg naar het pand Raadhuisplein 30. Het Beursgebouw is voor uitdeling van de bonkaarten in gebruik.

Het bonnensysteem is uitermate fraudegevoelig, wat leidt tot steeds nieuwe anti-fraude maatregelen en dus voortdurende controles. Ook komen er steeds meer artikelen op de bon.
Dit alles leidt tot een verdere uitbreiding van de Dienst en eind 1942 telt de Dienst 54 vaste en zo’n kleine 30 losse medewerkers.

Op 1 augustus 1942 wordt mr. Okma als directeur opgevolgd door de heer R. Kats.
In januari 1943 wordt de Leeuwarder burgemeester Jhr. Mr. J.M. van Beijma vervangen door de NSB-er Mr. W.J. Sch?nhard zonder dat dit leidt tot ingrijpende veranderingen in personeelsbestand of functieverdeling.
Als in 1944 een deel van de gemeente Leeuwarderadeel (Huizum) aan de gemeente Leeuwarden wordt toegevoegd, betekent dat dat in het bij de Distributiedienst van Leeuwarderadeel in gebruik zijnde pand Emanuel Murantstraat 10 in Huizum de afdeling schoenen en rijwielbanden van de Leeuwarder Distributiedienst wordt gevestigd.
Na de Duitse capitulatie op 5 mei 1945 verminderen de werkzaamheden voor de Distributiediensten vooralsnog niet. Zo worden de diensten in september 1945 ingeschakeld bij de geldsanering, waarbij de Nederlandse bevolking van nieuw geld wordt voorzien.

In oktober 1945 komt de Leeuwarder Distributiedienst onder leiding te staan van de heer T.B.H. Wahle. De dienst telt op dat moment 218 personeelsleden. Landelijk zijn er dan maar liefst ca. 30.000 werknemers actief. Die aantallen nemen in de loop van 1946 en de volgende jaren sterk af, doordat voor steeds meer artikelen de distributiemaatregelen worden opgeheven. Zo is op 1 januari 1947 de bezetting teruggelopen tot 71 ambtenaren, waarbij al het personeel in losse dienst is afgevloeid. In datzelfde jaar worden alle bij de dienst in gebruik zijnde gebouwen ontruimd, behalve de hoofdvestiging in de Haniasteeg en de Beurs. Dit laatste gebouw heeft de dienst in de loop van 1947 ook niet meer nodig.
Ook worden de gemeenten Rauwerderhem en een deel van Utingeradeel aan de Leeuwarder Distributiekring toegevoegd. Reizende ambtenaren worden belast met de uitreiking van bonkaarten in de 42 aangesloten dorpen; in Rauwerd is nog enige tijd een agentschap. In 1948 wordt het aantal dorpen dat deze reizende kas aandoet, sterk verminderd.

Per 1 januari 1950 worden Distributiedienst en Distributiekring Leeuwarden opgeheven. Nog één ambtenaar is belast met de liquidatie. De laatste op de bon gebleven artikelen zijn brandstoffen en koffie.
Het archief bevat stukken uit de periode 1939-1951 van de Distributiediensten uit Leeuwarden en de andere in de Distributiekring opgenomen gemeenten. Het is zeer onvolledig.
De archivalia van de periode 1940-1941 zijn in 2002 in het bezit gekomen van het HCL. De heer Wiersma uit Eelde, die in die jaren als ambtenaar bij de Distributiedienst werkzaam was, heeft ze geschonken. Van de andere stukken uit het archief is de wijze van binnenkomst ongewis.
Deze inleiding is voornamelijk gebaseerd op het door voormalig directeur T.B.H. Wahle in 1950 gepubliceerde overzicht ‘De Distributiedienst voor de Gemeente Leeuwarden gedurende de jaren 1939-1950’.

Kenmerken

Datering:
1939-1951
Soort toegang:
plaatsingslijst
Omvang:
0,2 m1
Citeerinstructie:
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste eenmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Historisch Centrum Leeuwarden. Toegang 1011 Distributiedienst Leeuwarden, 1939-1951
VERKORT:
NL-LwnHCL 1011