Uw zoekacties: Gerechtsbestuur Overlangbroek

006 Gerechtsbestuur Overlangbroek ( Regionaal Archief Zuid-Utrecht )

beacon
 
 
Inleiding
Het gebied van de tegenwoordige gemeente Langbroek was 900 jaar geleden een grote woestenij. Daaraan herinnert nog de naam van het dorp: een lang(gerekt) broek of moerassig gebied. Aan dit moeras kwam een einde na de afdamming van de Rijn in 1122 bij Wijk bij Duurstede. Was voorheen de Lek een nietsbetekenend zijstroompje, nu werd dat de hoofdrivier. En de brede Kromme Rijn veranderde in een onbeduidend stroompje. Daarmee kwam het omliggende land droog te liggen.
Volgens het wildernisregaal, het koninklijk of landsheerlijk recht op de (nog niet in cultuur gebrachte) wildernissen, kwam het gebied aan de landsheer, in dit geval de bisschop van Utrecht. In de moerassen ten oosten van de Kromme Rijn gold het wildernisregaal echter niet overal. In 1126 moest de bisschop erkennen dat de rechten op Langbroek bij het Domkapittel lagen.
Vermoedelijk was toen al op de gebruikelijke manier begonnen met de ontginning. Zoals sinds de 10de eeuw gebruikelijk in het westen van het land, vond dat ook in Langbroek plaats op de manier van de 'cope', een overeenkomst tussen de landsheer en de ondernemers, waaronder geestelijken en ministerialen. De laatsten waren niet-adellijke halfvrijen die bepaalde diensten voor een heer verrichtten. Zij zijn later de adel van het Sticht geworden.
De ondernemers trokken een groep kolonisten aan die de feitelijke ontginning uitvoerden en eigenaar van een stuk grond werden. Ter erkenning van het overheidsgezag betaalden de kolonisten aan de landsheer een tijns als grondbelasting.
Waarschijnlijk is men begonnen met het ontginnen van het gebied ten oosten van de al daarvoor bestaande weg tussen Doorn en Cothen. Dit gebied werd de Veertighoeven genoemd, waarschijnlijk omdat men vooraf inschatte dat er veertig hoeven van zo'n 14 hectare uit konden ontstaan. Uiteindelijk bleken er 45 hoeven te komen. Het gebied ten westen van de Cotherweg heette de Dertighoeven. Dit werden uiteindelijk 33 hoeven. Ten oosten van de Veertighoeven ontstond tenslotte nog de Vijftighoeven, het latere Overlangbroek. Het meest oostelijke deel van deze ontginning werd Tienhoeven genoemd, gelegen tussen de Berwoudsgrave en de Amerongerwetering.
Voor de afwatering en ontsluiting van het gebied maakte men de Langbroekerwetering. Aan beide zijden hiervan ontstonden hoeven. Als standaardmaten voor de omvang van een hoeve werd zes voorling (ca 1250 meter) of twaalf voorling (2500 meter) aangehouden. En voor de breedte zo'n dertig roeden (ca 110 meter). Op sommige plaatsen is deze breedtemaat nog herkenbaar.
Door de plaatsing van de boerderijen vooraan op de kavels ontstond aan beide zijden van de Langbroekerwetering een min of meer losse lintbebouwing. In de Veertighoeven ontstond op het kruispunt van de Cotherweg en de wetering een nederzetting: Nederlangbroek. Voor een kerk was al bij de ontginning een plaats gereserveerd. Bij de kerk en de bijbehorende brink ontwikkelde zich gaandeweg een dorpje. Deze kerk is waarschijnlijk nog in de 12de eeuw als dochterkerk van Doorn gesticht. Tussen 1333 en 1337 ontstond de parochie Overlangbroek. Ook hier kwam een kerk.
Uit een van de stukken in het archief van het Gerechtsbestuur Nederlangbroek, 1775-1812 (7), inv. nr 8) blijkt dat Nederlangbroek in 1553 nog een burengerecht was. Er was nog geen eigen rechtbank met schepenen. Dit veranderde pas aan het begin van de 17de eeuw. Overlangbroek kreeg in 1616 zijn eigen schepenbank.
Er is weinig aan stukken bewaard gebleven van de gerechtsbesturen van Nederlangbroek en Overlangbroek. Van Overlangbroek nog het meest. Hiervan resteren stukken over het afleggen van de eed door schout Wouter van Dam, stukken over een aantal schepenverkiezingen, twee akten van indemniteit, drie delen met gerechtsnotulen en een behoorlijk aantal belastingregisters. Op basis hiervan is een redelijk beeld te geven van dit dorp in de 17de en 18de eeuw.
Anders ligt dit voor Nederlangbroek. Los van opnieuw drie delen met gerechtsbesluiten, resteren ons slechts één akte van indemniteit en enkele belastingaanslagen. De rest is op een onbekende wijze en onbekend tijdstip verloren gegaan.
Literatuur
Aanwijzingen voor de gebruiker
Inventaris
17 Opgave van hetgeen de ingezetenen jaarlijks bijdragen in de impost op het gemaal en klein zegel, het logiesgeld en in de afgeschafte pachten, 1748 (in tweevoud)
006 Gerechtsbestuur Overlangbroek
Inventaris
17
Opgave van hetgeen de ingezetenen jaarlijks bijdragen in de impost op het gemaal en klein zegel, het logiesgeld en in de afgeschafte pachten, 1748 (in tweevoud)
Datering:
, 1748 (in tweevoud).
Omvang:
1 omslag
NB:
Transcriptie gemaakt door H.J. Postema in maart 2014.
12-1748: Lijste van de opgesetenen van Overlangbroek, bij het gerecht opgesteldt, de Ordinairis Quote van het gemael en zegel, en het Logiesgeldt; en hoeveel een ider heeft gecontribueert in de afgeschafte pachten, voor een geheel jaar, desember 1748
Cornelis Bresoij 1 persoon 4-1-
Arie Bresoij 2 personen 8-10
Jacob Hendricksz 3 personen 13-16
Aert Dirksz 2 personen 2 onder 10 jaar 3-11
Cornelis van Ommeren 2 personen 7-17
Meerten Versteeg 5 personen 1 onder 10 jaar 27-1
Albert de Kruijff 7 personen 39-16
Willem van Dam 5 personen 1 onder 10 jaar 22-14
Cornelis Willemse 5 personen 24-6
Dirk in de kamer 2 personen 5 onder 10 jaar 6-14
Arie van Schoordijk 2 personen 1 onder 10 jaar 9-9
ds. van Meteren 2 personen 14-1
koster/bode Dirk de Kruijf 4 personen 3 onder 10 jaar 15-8
Arie Pappelendam 3 personen 10-0
Jan van Hagen 2 personen 4 onder 10 jaar 4-15
Antonij van Rijn 3 personen 2 onder 10 jaar 8-8
Cornelis van Hamersveld 2 personen 1 onder 10 jaar6-13
Bastiaen Loef 2 personen 1 onder 10 jaar 12-15
dhr. van Dompselaer als bouwende 27-0
Isak ten Goeden 2 personen 2 onder 10 jaar 9-0
Reijer v.d. Heijligenberg 2 personen 1 onder 10 jaar 9-5
Willem van Santen 3 personen 3 onder 10 jaar 12-2
Pieter Dirksz 2 personen 1 onder 10 jaar 11-18
Julianus van Hinsbergen 1 persoon 4-11
Arie van Rijn 3 personen 2 onder 10 jaar 19-7
Gijsbert Quint 1 persoon 4-11
Lucas Vervat 2 personen 3 onder 10 jaar 11-14
Hendrik van Amerongen 3 personen 10-0
Petrus van Vollenhoven, emeritus-predikant 3 personen 16-0
Willem de Kruijff 6 personen 1 onder 10 jaar 30-15
Teunis van Driel 2 personen 8-16
Huijbert van Rijn 1 persoon 2-0
Aelt van Leer 3 personen 2 onder 10 jaar 15-8
Cornelis van Donselaar 7 personen 3 onder 10 jaar 34-13
Arie van Donselaar 5 personen 1 onder 10 jaar 43-8

Kenmerken

Datering:
1667-1807
Plaatsnaam:
Overlangbroek
Omvang:
0,75
Openbaarheid:
Geheel openbaar
Soort archief:
Archieven van gemeentelijke organen
Herkomst:
Overheid_W
Auteur:
H.J. Postema
Rechtsvoorgangers:
Gemeentebestuur Langbroek
Citeerinstructie:
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste eenmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Regionaal Archief Zuid-Utrecht, Wijk bij Duurstede. Toegang 006 Gerechtsbestuur Overlangbroek 1667-1807
VERKORT:
NL-WbdRAZU. 006