Mijn Studiezaal (inloggen)
020 H.H. Petrus en Paulus, RK parochie van Schaesberg, 1699 - 2000 ( Historisch Centrum Limburg, te Heerlen (voormalig Rijckheyt) )
020
H.H. Petrus en Paulus, RK parochie van Schaesberg, 1699 - 2000
Inleiding
Algemeen (1.1)
Geschiedenis van de parochie en het dekenaat (1.2) 
In 1618 werd Schaesberg, het voormalige dorp Scheidt, een zelfstandige heerlijkheid onder erfelijk bestuur van de Van Schaesbergs en verliet daarmee het Heerlense Jurisdictie-gebied. * Wèl bleef het kerkelijk nog tot de St. Pancratiusparochie van Heerlen behoren
De familie Van Schaesberg, die zich deed kennen als goed katholiek, leverde haar bijdrage van deze parochie onder andere in de vorm van een geschonken ciborie in 1603, * de bouw van de Leenhofkapel ter ere van O.L.V. op de berg Carmel tussen 1623 en 1646, * en de St. Barbarakapel te Palemig in 1670. *
Toen dan ook de Vrede van Munster gesloten werd en de Staten-Generaal het voor het zeggen kregen, die direct de katholieke erediensten verboden en de priesters het land uitzetten, nam Johan Frederik Van Schaesberg het initiatief om met de bouw van een kerk te beginnen. De bouw bleef echter telkens in de fundamenten steken wanneer bleek, dat het niet zo'n vaart liep met de uitvoering van de maatregelen * en er tijdelijk zelfs een gemeenschappelijk gebruik door "papen" en gereformeerden van eertijds katholieke kerkgebouwen mogelijk was: het simultaneum. *
Bij sluiting van het Partage-tractaat voor de Landen van Overmaze in 1661 werd het Limburgse versnipperd; Heerlen werd Staats en Schaesberg kon door bemoeienis van de Graaf Spaans, en dus katholiek, blijven. * Het optreden van de Staatse autoriteiten in Heerlen noodzaakte de heer van Schaesberg ettelijke malen tot het verder bouwen aan de kerk, zodat de doopvont in 1680, maar het schip van het gebouw pas in 1686 gereed kwam. * H. Missen werden echter al na 1663 in een Schaesbergse noodkerk gehouden door de voormalige pastoor van Heerlen, Penners, die daarvoor een beneficie toegewezen kreeg door de graaf. *
Uit het bovengenoemde blijkt, dat van een spontane goede daad in de vorm van een kerkgebouw, zoals die vermeld wordt in een door kapelaan Römkens opgetekende legende, geen sprake kon zijn. *
De exacte reden voor het gereedkomen van de kerk met toren in 1699 is niet bekend; in ieder geval wordt de parochie met toestemming van de bisschop per 15 december van dat jaar opgericht met de bijhorende beneficies voor pastoor, kapelaan en koster - óók voor onderwijs - onder de bepaling, dat de stichter het recht van voordracht heeft bij de benoeming van de pastoor. *
Het altaarrecht, dat toen door de familie Van Schaesberg aan de H.H. Petrus- en Paulusparochie werd overgedragen, behoorde vóór 1500 aan de familie Van Benzenrade toe, die woonde op de gelijknamige hofstede aan de andere kant van Heerlen. De hofstede ging in 1501 over in het bezit van de familie Van Binsveld, die er een hofkapel had
Frederik van Schaesberg kreeg door zijn huwelijk rechten op de hofstede Benzenrade en vroeg tussen 1592 en 1615 de bisschop toestemming het altaarrecht te mogen verplaatsen naar zijn kasteel te Schaesberg, dat in 1570 gereedgekomen was. *
De benedicaties van de kerk en het altaar, die op één en dezelfde datum zouden hebben plaatsgevonden, worden echter op grond van bronnenonderzoek voor onwaarschijnlijk gehouden, waardoor er slechts de facto sprake zou zijn van een parochiekerk en daarmee een parochie van de H.H. Petrus en Paulus. *
De nieuwe "parochie" omvatte de dorpen Schaesberg, Palemig en Lichtenberg en hun 400 communicanten. *
De geschiedenis van de parochie zal nu summier aan de hand van de ambtsperiodes van de respectievelijke pastoors behandeld worden
Periode Cörstgens (1700-1716) en Xylander (1717-1725) (1.2.1)
Periode Veldius (Veldens) (1725-1758) en Greven (1758-1771) (1.2.2)
Periode Daniëls (1772-1799) (1.2.3)
Periode Keulen (1801-1814) (1.2.4)
Periode Pluymakers (1814-1821) (1.2.5)
Periode Bursgens (1821-1865) (1.2.6)
Periode Mühlenberg (1865-1886) (1.2.7)
Periode Dämkes (1886-1903) (1.2.8)
Periode Schroeder (1903-1909) (1.2.9)
Periode Schatten (1909-1935) (1.2.10)
Periode Gerards (1935-1956) (1.2.11)
020 H.H. Petrus en Paulus, RK parochie van Schaesberg, 1699 - 2000
1 Inleiding
Geschiedenis van de parochie en het dekenaat (1.2)
Periode Gerards (1935-1956) (1.2.11)
laatste wijziging 19-04-2017
De crisis duurde voort en nam een zodanige omvang aan dat men het in Schaesberg nodig vond om aan de kinderen op school soep uit de delen "om aan te sterken". * De wekelijks op de mijnen opgehangen lijsten van ontslagen arbeiders, * het "jaagsysteem" en de loonsverlagingen waren oorzaken van onrust, die zich manifesteerden in stakingen, in de groei van de N.S.B. en van andere groeperingen met oplossingen voor de problemen. Tegen deze uitingen nam de kerk stelling. * De oorlog betekende voor de parochie het begin van de serie inkwartieringen van respectievelijk Duitsers, geëvacueerde Kerkradenaren en Amerikanen. * Aan het oorlogsgeweld vielen een tiental Schaesbergers ten offer; * aan de bedreiging ermee de hele bevolking, maar in het bijzonder de opgepakte communisten en de zeven prominente Schaesbergers, die in 1940 gegijzeld werden. * Een kerkklok werd, net als tijdens de Duitse overheersing, uit de toren gehaald. *
De "Nieuwe Orde" vond onder andere haar realisatie in de aanstelling van N.S.B.-ers in bestuurlijke functies, zoals die van burgemeester. * Bij het onderdrukken van de grote mijnwerkersstaking poogden de autoriteiten de geestelijkheid voor hun karretje te spannen, hetgeen in Schaesberg niet lukte. * Daarentegen grepen de geestelijken na de bevrijding incidenteel wèl in, wanneer bij de "zuivering" huns inziens mensen niet terecht aangehouden werden. *
Na afloop van de oorlog had de uitzending van soldaten naar het opstandige Nederlands-Indië een relatief grote invloed op de samenleving waarnaar zij terugkeerden, doordat de indrukken betreffende andere culturen en godsdiensten veel zekerheden op losse schroeven zetten. *
In 1950 werd het 250-jarig bestaan van de parochie uitbundig en massaal gevierd. * Het bloeiende verenigingsleven bleef bestaan tot in de oorlog. Behalve de Aartsbroederschap van de H. Familie werden toen alle sociale organisaties opgeheven. Deze vereniging kreeg dan ook een enorme omvang. * Het adagium "nood doet bidden" gold in die tijd, maar de kerk was ook een plaats om anderen te ontmoeten en om aan de "gelijkgeschakelde" berichtgeving te ontsnappen. *
Na de oorlog probeerde de kerk de oude glorie weer nieuw leven in te blazen, wat slechts in beperkte mate lukte. *
Tussen 1935 en 1956 werden door kapelaan Rouwet, buiten de al tijdens voorgaande pastoraten opgerichte organisaties voor katholieken, nog de volgende verenigingen vermeld: *
- de Jonge wacht, die "jeugdwerk"verzorgde voor jongens;
- de Katholieke Jonge Meisjes (K.J.M.) voor jeugdwerk;
- de Katholieke Arbeiders Beweging (K.A.B.);
- de Katholieke Arbeiders Vrouwen Organisatie (K.A.V.O.);
- de Katholieke Bouwvakarbeiders Bond;
- de R.K. Middenstand; deze had een afdeling voor nachtelijke aanbidding, die elke tweede zaterdag van de maand haar taak verrichtte. *
- de Jonge wacht, die "jeugdwerk"verzorgde voor jongens;
- de Katholieke Jonge Meisjes (K.J.M.) voor jeugdwerk;
- de Katholieke Arbeiders Beweging (K.A.B.);
- de Katholieke Arbeiders Vrouwen Organisatie (K.A.V.O.);
- de Katholieke Bouwvakarbeiders Bond;
- de R.K. Middenstand; deze had een afdeling voor nachtelijke aanbidding, die elke tweede zaterdag van de maand haar taak verrichtte. *
Andere parochieel georganiseerde activiteiten - buiten de normale - waren onder andere:
- de vanaf 1937 gehouden zegening van werktuigen die plaats vond op instigatie van de militante Crego-Pugno- (ik geloof, ik strijd) beweging, die ook studiekringen vormde en Nieuwe Testamenten colporteerde. Voor de zegening trokken landbouwers en arbeiders met hun werktuigen, of afbeeldingen daarvan, naar de kapel aan de Leenhof. *
- na de bevrijding werden zogenaamde "sociale weken" gehouden die dienden bij te dragen aan de wederopbouw van de kerkelijke structuren.
Deze activiteit werd enorm druk bezocht. Het waren - voor wat betreft de thematiek ongewoon democratische - studieweken, die respectievelijk de volgende onderwerpen behandelden: *
a. "Eigendom - zijn rechten en plichten".
b. "Kapitaal en arbeid en de verlossing van het proletariaat".
c. "De nieuwe ordening in het bedrijfsleven".
d. "Vernieuwing van de mens".
- een voorlichtingscursus over seksualiteit voor 18-jarige jongens en meisjes. *
- de vanaf 1937 gehouden zegening van werktuigen die plaats vond op instigatie van de militante Crego-Pugno- (ik geloof, ik strijd) beweging, die ook studiekringen vormde en Nieuwe Testamenten colporteerde. Voor de zegening trokken landbouwers en arbeiders met hun werktuigen, of afbeeldingen daarvan, naar de kapel aan de Leenhof. *
- na de bevrijding werden zogenaamde "sociale weken" gehouden die dienden bij te dragen aan de wederopbouw van de kerkelijke structuren.
Deze activiteit werd enorm druk bezocht. Het waren - voor wat betreft de thematiek ongewoon democratische - studieweken, die respectievelijk de volgende onderwerpen behandelden: *
a. "Eigendom - zijn rechten en plichten".
b. "Kapitaal en arbeid en de verlossing van het proletariaat".
c. "De nieuwe ordening in het bedrijfsleven".
d. "Vernieuwing van de mens".
- een voorlichtingscursus over seksualiteit voor 18-jarige jongens en meisjes. *
Een nieuw medium voor de zielzorg was het in 1945 opgerichte parochieblad "Parochieleven". *
In 1956 wordt de periode afgesloten waarop de archiefgedeelten, en deze inventaris, betrekking heeft. De parochie in haar "oude" vorm blijft tot 1956 voortbestaan. In dat jaar wordt het dekenaat Schaesberg opgericht en neemt pastoor/deken Mertens de parochie over
Op 4 april 1948 vindt de viering plaats van het 40-jarig priesterjubileum van pastoor Gerards. Bij deze gelegenheid worden tevens de nieuwe kerkklokken aangeboden
Periode Mertens (1956-1970) (1.2.12)
Periode Brounts (1970-1985) (1.2.13)
Periode van Galen (1985-1993) (1.2.14)
Periode Dieteren (1993-2007) (1.2.15)
Geschiedenis van de archieven (1.3)
Verantwoording van de inventarisatie (1.4)
Inlichtingen voor de raadpleging van de archieven (1.5)
Bijlagen (1.6)
Bronnen en literatuur (1.7)
laatste wijziging 19-04-2017
1.808 beschreven archiefstukken
135 gedigitaliseerd
totaal 135 bestanden
Inventaris
laatste wijziging 19-04-2017
1.808 beschreven archiefstukken
135 gedigitaliseerd
totaal 135 bestanden
Kenmerken
Datering:
1699 - 2000
Auteur:
1986, J.J.R. Coeymans; 2014, J. Siemers (aanvulling)
Titel:
H.H. Petrus en Paulus, RK parochie van Schaesberg, 1699 - 2000
Openbaarheid:
50 jaar met uitzonderingen met een langere openbaarheidsbeperking
Omvang:
10,75 meter
Toegang:
Inventaris
Citeerinstructie:
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste eenmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld.
Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Rijckheyt, Centrum voor Regionale Geschiedenis, Heerlen. Toegang 020 H.H. Petrus en Paulus, RK parochie van Schaesberg, 1699 - 2000
VERKORT:
NL-HrlRi 020
Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Rijckheyt, Centrum voor Regionale Geschiedenis, Heerlen. Toegang 020 H.H. Petrus en Paulus, RK parochie van Schaesberg, 1699 - 2000
VERKORT:
NL-HrlRi 020
Categorie:
laatste wijziging 19-04-2017
1.808 beschreven archiefstukken
135 gedigitaliseerd
totaal 135 bestanden
