Uw zoekacties: Woldzijlvest, 1549 - 1872

724 Woldzijlvest, 1549 - 1872 ( Groninger Archieven )

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Naar boven om te zoeken
724   Woldzijlvest, 1549 - 1872
Inleiding
Afb. 1 Kaart, waarop de ligging van het waterschap
Erfgoedstuk
Geschiedenis van de archiefvormer
724 Woldzijlvest, 1549 - 1872
Inleiding
Geschiedenis van de archiefvormer
Organisatie: Groninger Archieven
laatste wijziging 22-12-2014
In het Woldzijlvest lagen drie dorpen: Schildwolde, Hellum en Siddeburen. Ze worden voor het eerst samen als zijlvest genoemd, als in 1412 uitspraak wordt gedaan in een geschil met het zijlvest der Drie Delfzijlen. De oorkonde die daarvan werd opgemaakt, bevestigt dat de drie dorpen als vanouds geen schot hoefden te betalen voor het onderhoud van de uitwateringssluizen in Delfzijl *  . Sinds wanneer en waarom zij die vrijheid genoten, wordt niet meegedeeld. Het landschap waarin de drie dorpen lagen heette Duurswold. Afgeleid daarvan werd het zijlvest Woldzijlvest genoemd.
Het Woldzijlvest was verdeeld in drie schepperijen, elk onderverdeeld in vier klauwen of kluften:
Schepperij Schildwolde:
Uiterbuursterklauw
- Overhofsterklauw
- Moeshornsterklauw
- Ritzerklauw
Schepperij Hellum:
- Oosterklauw
- Hofsterklauw
- Menoldaklauw
- Wester- of Jeldingaklauw
Schepperij Siddeburen:
- Ooster- of Hofsterklauw
- Mentedaklauw
Uiterbuursterklauw
- Westerklauw
Het bestuur bestond uit een president, vier scheppers en acht zijlvesten of zijlrechters. President was de eigenaar van het huis Fraeylema te Slochteren, "als besitter van de clooster eed" *  , waarmee waarschijnlijk zal zijn bedoeld als rechtsopvolger van de proost van het klooster Schildwolde. De schepperij Siddeburen was in het bestuur vertegenwoordigd door twee scheppers en twee zijlvesten; Hellum en Schildwolde elk door één schepper en drie zijlvesten. Het bestuur werd bijgestaan door een secretaris-ontvanger, een bode en een waarman of sluiswachter, van de Branderzijl bij Appingedam.
Elk kerspel had bovendien vier wegrechters. Hun taak bestond uit het schouwen van wegen, sluizen, sloten en andere waterstaatswerken, overeenkomstig een legger van aan schouw onderworpen objecten. Verder hielden ze bijvoorbeeld toezicht op het krammen van varkens, het houden van schapen en ganzen en op de verbouw van koren. Taken die vergelijkbaar zijn met die van buur- of markerechters elders. Hoewel er in 1544 en in 1755 afzonderlijke reglementen voor het wegrecht werden opgesteld *  , moeten de wegrechters als ambtenaren van het zijlvest worden beschouwd. De landerijen in het Woldzijlvest waterden, evenals die in het zijlrecht van Oling en het schuttengericht van Appingedam, af door de Groeve naar het Damsterdiep. De kosten van onderhoud van de Groeve werden dan ook door die drie zijlvestenijen gedeeld. Het Woldzijlvest betaalde 3/4 deel, het zijlrecht van Oling 1/6 en het schuttengericht van Appingedam 1/12 deel. De rekening en begroting werden opgemaakt door gecommitteerden uit het Woldzijlvest, de zijlrechter van Oling en een volmacht van het schuttengericht.
Het Woldzijlvest werd opgeheven in 1870 en het grondgebied opgenomen in het toen opgerichte waterschap Duurswold *  .
Verwerving van het archief
Geraadpleegde literatuur
laatste wijziging 15-05-2019
100 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 1 bestand
Regestenlijst
Regest 1 , 1412 maart 23 (wonsdages nae den sondag Judic): Burgemeesters, raad en hoofdmannen in Groningen en de rechters van Hunsingeland, van Fivelingeland en van de Ommelanden doen uitspraak in een geschil tussen de zijlvesten van de Delffzijlen en de kerspelen Schiltwolde, Hellum en Sydeberdt over het betalen van schot voor onderhoud van de zijlen in de Delve
Regest 2 , 1412 april 25 (maendages nae Jubilate): Burgemeesters, raad en hoofdmannen in Groningen en de rechters van Hunsinge- en Fivelingelande en van de Ommelanden verklaren dat de kerspelen Schilwolde, Hellum en Sydebard hebben voldaan aan de bepalingen genoemd in de getransfigeerde akte (regest 1)
Regest 3 , 1470: Aantekeningen uit het Wierumerzijlboek over een geschil tussen een deel van het Slochterzijlvest en de Schiltwolder, Helma en Siddebuirder kerspelen over de verplichting tot onderhoud van de Delfzijlen, over de verdeling van de kerspelen in kluften en akkers, over het betalen van schot, het onderhoud van dijken enz
Regest 4 , 1486 maart 9 (donredages nae den sondage letare): Johan Rengers, Germet Allema en Roeloff Mepsche oorkonden dat omstreeks 24 juni 1479 gedeputeerden van de stad en Ommelanden een regeling hebben getroffen over het onderhoud van de dijken, waarbij Johan Rengers, ridder en heer van Schermer, Goessen van Dullick, Germet Allema, Roeloff Mepssche, burgemeesters in Gronyngen, Bartolt Kassens, Oemke Snelgersma, Focko Rypperda, hoofdelingen, Uffke Popkens ten Damme, Johanne, abt van Tesinge, Johannes Kempis, abt van Wittewerum en Eppe, commandeur van Oesterwerum, tezamen als scheppers, gehoord de rechters van de drie kerspelen Schiltwolde, Hellem en Sydebueren, het klooster Schiltwolde vanwege de armoede vrijstellen van het onderhoud van de kadijken
Regest 5 , 1534 juni 17 (woensdage nae Viti): Johan Rengers, hoofdeling ten Poste, Menno Zygers te Santweer, hoofdeling en Wilrick Hayens, pastoor te Damme en commissarius van de provestie van Fermpsum, doen uitspraak in een geschil tussen de ingezetenen van Damme en de zijlvesten van Schiltwolde, Hellum en Sydebuiren over Heer Bowtenzijl, Crabbentil en het gemeenschappelijk onderhoud en bezit met de ingezetenen van Olinge van enige objecten
Regest 6 , 1544: Scheppers en zijlvesten en de ingezetenen van Helm, Schiltwold en Sydebuiren stellen regels op voor de wegrechters van de drie kerspelen
Regest 7 , 1544: De ingezetenen van de kluft aan de oostzijde van het kerkhof te Sydebuiren sluiten met toestemming van de vier wegrechters van Sydebuiren een overeenkomst over de afwatering van hun landerijen
Regest 8 , 1549 november 5: Stadhouder en hoofdmannen van stad en Ommelanden van Groenyngen geven een vidimus van een akte van 1486 maart 9 (zie regestnr. 4)
Regest 9 , 1567 april 9: Edtzardt Rengers van den Post als daartoe gekozen schepper van de Drie Delfzijlen doet naar aanleiding van klachten van de eigenaren van de lage landen van Sydebueren, Hellem, Schiltwolda, Wolterssum, Post en Gerlssweer uitspraak in een geschil met het klooster Tesinghen over een waterkering (waterpendinge) in de stadsweg tussen Dijxhorne en de Borch en over de Abteszijll en de Rottevalle
Regest 10 , 1579 juli 27: Scheppers en zijlrechters van de drie kerspelen Schilldtwollde, Hellem en Siddeburen geven de daartoe verplichte ingezetenen van Slochteren, Wolterssum, Ten Post, Gardelsweer, Lopperssum, Wirdum, Rijp, Leermense, Enum en Sanndt opdracht de Rittzer en Graewe dijken te herstellen en te verhogen.
Regest 11 , 1608 september 10: Edzerdt Rengers, jonker en hoofdeling te Hellem, Schiltwolde en Sydebuiren in Duirswoldt, oorkondt dat enige ingezetenen van Hellem, voormalige wegrechters, hebben verklaard, dat de hoofdmannen nooit de hoge weg hebben geschouwd of hebben laten schouwen en dat het zijlvest daarover altijd het overrecht heeft gehad.
Regest 12 , 1618 juni 13: Stadhouder en hoofdmannen van stad Gronningen en Ommelanden verklaren dat zij ter beëindiging van een geschil tussen de eigenerfden en ingezetenen van de drie kerspelen in Duirswolt, Schilwolde, Hellum en Siddebuiren, met de scheppers en rechters van het zijlvest aldaar, burgemeester Tammo Coenders, hoofdman, Derrick Draper, raadsheer en Bernhard Julsingh, secretaris van de hoofdmannenkamer, hebben opgedragen een reglement voor dat zijlvest te maken. Het daarna volgende reglement verklaren zij goed te keuren.
Regest 13 , 1629 januari 3: Scheppers en zijlvesten van de kerspelen Schilwolde, Hellem en Sydebuiren in Duirswoldt dragen de weg- en dijkrechters van die kerspelen op om de ingezetenen op de hoogte te stellen van de bepalingen die zij hebben opgesteld over het houden van ganzen.
Regest 14 , 1629 januari 3: Scheppers en zijlvesten van de kerspelen Schilwolde, Hellem en Sydebuiren bepalen dat de in het wegrecht van 1544 genoemde boete van een kan bier voortaan zal kunnen worden betaald met acht Groninger stuivers en dat indien de weg- en dijkrechters iemand willen straffen met een straf hoger dan het wegrecht bepaalt, er hoger beroep mogelijk zal zijn bij de zijlrechters en van hun uitspraak bij de gezamenlijke gezworenen van de drie kerspelen.
Regest 15 , 1636 november 9: Hiltke Wyrts en een aantal andere mannen van Uitterbuiren sluiten een overeenkomst over de afwatering door de nieuwe overlaat (pumpe) bij Harmen Schippers huis en door een kleine overlaat (pumptjen) in de Westerdam.
Regest 16 , 1647 oktober 3: Harke Ilps verklaart een overeenkomst te hebben gesloten met de westerkluft van Schiltwolda over de uitwatering door een nieuwe sloot in plaats van door de Rijpsloot.
Regest 17 , 1649 maart 27: De eigenerfden en landgebruikers van Schildwolde verklaren met Harko Ilptstema een overeenkomst te hebben gesloten over de uitwatering van het Westerregt door de nieuwe sloot naar het Schiltmeer.
Regest 18 , 1659 september 12: H.B. Emmelcamp, hoofdman van de Hoge Justitiekamer en S. Wychgel, Syndicus van de Ommelanden, doen uitspraak in een geschil tussen Osebrant Johan Renghers, heer van Slochteren en de scheppers en zijlvesten van Duirswolt, over de schouw van de Ritserdijk, over de eigendom van drie akkers land, waarop die dijk ligt, over de som van twintig daalders, die Rengers jaarlijks an het zijlvest zal moeten betalen en over hulp bij het graven van het trekdiep.
Regest 19 , 1660 juni 1: Stadhouder en hoofdmannen van stad Groeningen en Ommelanden geven een vidimus van een oorkonde van 1659 september 12 (zie regestnr. 18).
Regest 20 , 1660 juni 5: Een aantal kerspellieden en landgebruikers van Helm verklaren dat het tussen Osbrant Johan Rengers van Slochteren en de zijlvesten van de drie kerspelen Helm, Schilwolde en Siddeburen gesloten contract over de Ritserdijk en de hulp bij het graven van het trekdiep zonder hun toestemming is aangenomen en strijdig is met hun rechten en privilegiën.
Regest 21 , 1660 december 18: Luitenant en hoofdmannen van de Hoge Justitiekamer van stad Groningen en de Ommelanden doen uitspraak in een geschil tussen de scheppers, zijlvesten, eigenerfden en geïnteresseerden van Schildwolde, Hellum en Siddebuiren en Anna Margarita Rengers weduwe Ripperda over het benoemen van zijlvesten in de drie kerspelen.
Regest 22 , 1675 juli 22: Arnold van Nieveen, burgemeester van Groningen, jonker en hoofdeling te Eenrum, Peterbuyren, Westernyland en te Grijpskerke op de Ruigewaard, verklaart dat de scheppers van Scharmerzijl en de volmachten van de Westerbroekster eigenerfden een overeenkomst hebben gesloten over de uitwatering van de landerijen gelegen tussen het trekpad en de Westerbroekschen dijk
laatste wijziging 15-05-2019
100 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 1 bestand

Kenmerken

Beschrijving:
Inventaris van het archief van het Woldzijlvest
Bewerker:
C. Tromp
Behoort tot collectie:
Rijk
Laatste Publicatie:
1993
Omvang:
1,35 m standaardarchiefberging
Bijzonderheden:
In druk verschenen als inventaris 20 in 1994 in A.L. Hempenius en C. Tromp, Inventaris van archieven van zijlvesten en dijkrechten. Groningen 1994. Publikaties van het Rijksarchief in Groningen 11. In deze publikatie ook de algemene inleiding en de inventarissen van de archieven van het Waterschap Hunsingo. Eerder zijn deze inventarissen gepubliceerd in J.A. Feith, Catalogus der inventarissen van de archieven der voormalige zijlvestenijen en dijkrechten in de provincie Groningen (Groningen/Den Haag 1901).
Licentie:
CC0 1.0 Public Domain Dedication
Categorie:
Archiefvormer(s):
 
Archiefvormer Woldzijlvest
laatste wijziging 15-05-2019
100 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 1 bestand