De aanleiding voor de instelling van een commissie, kwam van gedeputeerde staten. Deze vonden het noodzakelijk, dat in die gemeenten welke monumenten binnen haar muren herbergden, een monumentenverordening zou worden vastgesteld door de gemeenteraad en een monumentencommissie zou worden benoemd. In Harderwijk waar monumenten te over zijn, heeft aan deze uitnodiging van gedeputeerde staten gevolg gegeven en was de installatie op 14 augustus 1942 een feit. De taak van de commissie was een aanvulling op de taak van de burgemeester, die volgens de verordening belast is met het samenstellen en bijhouden van een lijst, waar alle in de gemeente aanwezige bouw- en kunstwerken op vermeld staan. "De burgemeester wint advies in van een deskundige op het gebied van monumentenbescherming". Zo wordt ook advies gevraagd van de commissie bij veranderingen bij bouwwerken en bezwaarschriften van eigenaren van een monumentaal pand. De belangrijkste taak was het opzetten van een nieuwe gemeentelijke monumentenlijst. Deze werd door de burgemeester vastgesteld op 9 augustus 1943.

De commissie bestond uit de volgende personen de heren J. de Jong Saakes (voorzitter), mr. H.C. Vos, D. Kok Jzn., D.C. Tiemens, dr. J.W. van den Bosch, S.S. Schilderman, secretaris , A. Sonke nam de plaats in van de in 1944 overleden P.H. van Lonkhuijzen.
De vergaderstukken van de commissie lopen door tot 1944, wellicht is er door de oorlogsjaren een stop geweest, waarna het werk in de jaren erna, weer opgepakt moest worden. Het archief van de commissie beslaat daarom in eigenlijke zin maar twee jaar. De oude stukken uit 1923 betreffen de oude voorlopige lijst van monumenten, waarmee de commissie haar werk kon aanvangen.