Het Apeldoorns Kanaal werd aangelegd in twee gedeelten. De plannen voor het oudste gedeelte, dat tussen Apeldoorn en Hattem, werden in 1824 bij Koninklijk Besluit goedgekeurd. De feitelijke aanleg volgde in de jaren 1825-1829. In de eerste jaren na de openstelling kwam van scheepvaart nog weinig terecht omdat de voeding van het kanaal ("de Nieuwe Grift") met Veluws water problematisch was. Dit had te maken met wisselende grondwaterstanden en variaties in neerslaghoeveelheden. Bovendien was de instroom van water vanuit de IJssel beperkt omdat de aansluiting daarop bij Hattem benedenstrooms lag. Het graven van nieuwe sprengen en het omleggen van bestaande beken bracht hier verbetering in.

Met het doortrekken van het kanaal vanaf Apeldoorn in zuidelijke richting werd een begin gemaakt in 1858. Door de aanleg van een drietraps schutsluis (uniek in Nederland) bij Dieren, gereed in 1865, werden de gebruiksmogelijkheden voor de scheepvaart aanzienlijk vergroot. Daarmee kwam ook een tweede aansluiting op de IJssel tot stand, bovenstrooms ditmaal wat een gunstige invloed had op de voor de scheepvaart wenselijke waterhoogte.

De toename van de scheepvaart op het kanaal, niet alleen in vaarbewegingen maar ook in volume, maakte het in de loop der jaren noodzakelijk de in en over het kanaal gelegen verouderde sluizen en bruggen te vervangen. Dit voorkwam echter niet dat het gebruik van het kanaal onder de maat bleef en deze waterweg daardoor in feite onrendabel was. Met name de uitbreiding van het wegennet en de aanleg van de spoorlijn tussen Arnhem en Zutphen droegen hieraan bij. In de jaren dertig van de vorige eeuw werden opnieuw verbeteringswerken uitgevoerd. Het gebruik door de scheepvaart veranderde ook daarna echter nauwelijks.

Samengevat kan men stellen dat de aanleg en het gebruik van het kanaal zeker van economische betekenis geweest zijn voor de gehele oostelijke Veluwe en dat daarmee aan de oorspronkelijke vroeg 19de-eeuws doelstelling werd beantwoord. Veel sectoren van de regionale industrie en de landbouw hebben dankbaar gebruik gemaakt van de (vervoers)mogelijkheden die het bood. Op de lange termijn bleef dat echter niet lonend en uiteindelijk heeft zakelijke berekening ertoe geleid dat het gedeelte van het kanaal tussen de Koudhoornse- en de Hezenbergersluis in 1962 voor de scheepvaart werd gesloten. Tien jaar later gebeurde hetzelfde met het gedeelte tussen Apeldoorn en Dieren, overigens na het ontwikkelen van vérgaande plannen voor verbetering, inclusief een bescheiden havencomplex ten behoeve van de Eerbeekse industrie. Weer tien jaar later eindigde ook het gebruik door de scheepvaart van het kanaalgedeelte tussen de Berghuizer Papierfabriek te Wapenveld en de aansluiting op de IJssel bij Hattem.

Vrij snel na de officiële opening van het kanaal in 1829 werd het beheer ervan overgedragen aan Rijkswaterstaat. Deze dienst werd in 1843 tevens eigenaar, om dat vervolgens tot het jaar 1997 te blijven. Eigendom en beheer werden toen overgedragen aan het nieuw opgerichte Waterschap Veluwe. Dit is illustratief voor de gewijzigde inzichten op het gebied van waterbeheer in het algemeen en in het bijzonder waar het de Veluwe betreft. Zorg voor waterkwaliteit, waterkwantiteit, waterbeheer en waterkering kunnen niet los van elkaar gezien worden. Het nagenoeg wegvallen van het belang van het kanaal voor economie en infrastructuur versterken die samenhang.