INLEIDING: Achtergronden van Jan Timmer

In de inventaris is het archief beschreven van Jan Timmer (1859-1923) en zijn vrouw Romkje Anema (1862-1935). Het echtpaar was in 1882 te Franeker getrouwd en nam in dat jaar de bedrijfsvoering over van de boerderij die in Kimswerd bekend is als Heemstrastate.

De kop-hals-rompboerderij werd in 1823 gebouwd in opdracht van Wijbo Jacobs Hanekuijk, burgemeester van Harlingen. Huurder van de nieuwe boerderij werd in 1824 Klaas Lieuwes Bangma (1800-1882).1) Hij was tweemaal getrouwd. Na zijn overlijden werd Jan Timmer, een kleinzoon van Bangma’s tweede vrouw Romkje Ulbes Hannema, de nieuwe pachter. Bangma was de “stief-grootvader” van Timmer. In 1908 kocht hij de boerderij aan. 2)
Timmer was niet alleen landbouwer, hij vervulde vele bestuursfuncties, zowel op agrarisch als bestuurlijk gebied. Zo was hij lid van Provinciale Staten (1902-1916) en gemeenteraadslid van Wonseradeel. Ook was hij actief in het verzekeringswezen en op sociaal terrein. In Friesland behoorde hij tot de pioniers die coöperatieve zuivelfabrieken stichtten. In 1886, het jaar dat de eerste fabriek in Warga werd geopend, riep Jan Timmer al collega-boeren in Kimswerd op om eveneens een fabriek op te richten. 3) Al heel vroeg, in 1897, liet hij zijn veestapel op tuberculose onderzoeken. 4) Zijn inspanningen voor gezonde veestapels leidde er waarschijnlijk toe dat hij door het Ministerie van Landbouw werd benoemd tot lid van de Commissie van advies ter bestrijding van tuberculose onder het rundvee. Ook was hij correspondent van hetzelfde ministerie 5) Als landbouwer had hij speciale interesse in paarden. In 1882 hield hij op Heemstrastate zeven paarden, een behoorlijk aantal voor die tijd. Om het Friese paard in stand te houden, nam hij in 1913 met enkele anderen het initiatief voor de oprichting van de vereniging tot instandhouding van het Friese paardenras. 6)

In het boek Erf en wereld van J.P. Wiersma is aan diverse activiteiten van Jan Timmer aandacht besteed. Een portretfoto van hem mocht in dit werk niet ontbreken. 7) Na zijn dood in 1923 zette zijn weduwe Romkje Anema het boerenbedrijf voort. De boerderij bleef daarna in het bezit van hun nazaten.

Het archief

Het archief bevat veel informatie over de activiteiten van Jan Timmer. Van veel belang zijn de stukken over het boerenbedrijf. De stukken betreffende de overname van de boerderij in 1882 bieden gedetailleerde gegevens over de omvang van het bedrijf. 8) Verder zijn er kasboeken en diverse registers die betrekking hebben op het houden van runderen en paarden. Specifiek zijn de gegevens over de gezondheid van het rundvee en de opbrengsten van melk. 9) Zelfs loonboekjes van arbeiders ontbreken niet. De boeren in Wonseradeel werden in 1915 zelfs opgeroepen de lonen te verhogen. 10). Al deze stukken geven een goed inzicht in het runnen van een Friese boerderij. Het is uniek dat deze bewaard zijn; dit soort archieven zijn schaars in Friesland.

De archivalia over de andere activiteiten van Jan Timmer zijn waar mogelijk, per functie geordend. Hierdoor is een overzicht ontstaan van zijn vele organisatorische activiteiten. Daaruit blijkt het belang van de functies die hij bekleedde. Zie voor een overzicht van zijn meer dan dertig functies: bijlage 1. Verder zijn er gegevens aanwezig over zijn netwerken.
Timmer beperkte zich niet alleen tot besturen. Hij was ook taxateur en publiceerde artikelen in kranten. 11)
De omvang van het archief bedraagt ongeveer 2 meter. Alle stukken zijn openbaar. Met deze inventaris vervalt de vorige van Riemer Janssen.

Noten.

1.Inv. nr. 19.
2.Inv. nr. 24.
3.Archief Coöperatieve Zuivelfabriek Kimswerd, inv. nr. 1.
4.J.H. Brouwer (red.), Encyclopedie van Friesland, Amsterdam/Brussel, 1958, 624.
5.Inv. nrs. 104-105, 151.
6.Inv. nr. 115 e.v.
7.J.P. Wiersma, Erf en wereld. Drachten, 1959, 97, 98, 146, 211.
8.Inv. nr. 22.
9.Inv. nrs. 52-71.
10.Inv. nr. 74.
11.Inv. nrs. 86-103, 179.

Met dank aan de familie Bouma.

Tresoar, Leeuwarden, 2018.
B.H. de Vries

BIJLAGE

LIJST VAN FUNCTIES VAN JAN TIMMER

1881Mede-initiatiefnemer tot het oprichten van het ziekenfonds “Nut en voordeel” te Kimswerd.
1882-Boekhouder van “De Molen”, nadat zijn “stief-grootvader” Klaas Lieuwes Bangma er mee stopte. Hij overleed in 1882, 81 jaar oud.
1883-Bestuurslid en voorzitter van de Nutsspaarbank te Arum. In 1923 maakte hij 40 jaar deel uit van het bestuur.
1888Lid van de Liberale kiescommissie in verband met de wijziging van de grondwet.
1888-Mede-oprichter en voorzitter van de Coöperatieve Stoom-Zuivelfabriek te Kimswerd.
1889-Bestuurslid van de “Vereeniging tot verbetering van het paardenras”. Hij schafte zelf twee hengsten aan.
1890-Lid uit Kimswerd, voor de “Vereeniging tot pensioenverschaffing aan werklieden in Wonseradeel.
1895-Mede-oprichter en bestuurslid van “Kimswerds Nut”.
1897-Initiatiefnemer tot het oprichten en voorzitter (tot 1915) van de “Verzekeringsmaatschappij voor Paardenhouders in Wonseradeel”.
1901-Voorzitter van de “Vereeniging tot veredeling van de veestapel” in Kimswerd.
1901-Voorzitter van het “Veefonds Arum en Omstreken”.
1902-1916Lid van Provinciale Staten van Friesland.
1904-Voorzitter van de “Coöperatieve Landbouwvereeniging Kimswerd”.
1906-Lid van de gemeenteraad van Wonseradeel.
1906-Correspondent van de Directie Landbouw van het Ministerie van Landbouw, Nijverheid en Handel. Benoemd in 1906, herbenoemd in 1907 en
1910.
1906-Dijksgedeputeerde van het Waterschap Vijfdeelen Zeedijken Buitendijks. Herbenoemd in 1907 en 1913.
1907Lid van het bestuur van het Nederlandsch Landhuishoudkundig Congres, voor de zomer van 1908.
1909-Lid van de Bouwcommissie van de Friesche Maatschappij van Landbouw.

BIJLAGE (VERVOLG)

1910-Voorzitter van de “Vereeniging voor Electrische Centrale Verlichting” in Kimswerd.
1911Lid van de Commissie van advies ter bevordering van de bestrijding van tuberculose, ambtsgebied van districtsarts Leeuwarden, van het
Ministerie van Landbouw.
1913-Initiatiefnemer van de “Vereeniging tot instandhouding van het Friesche paard”, om het Friese paard zuiver te fokken.
1914-Voorzitter van de “Vereeniging Het Friesche Paard” te Leeuwarden.
1915-Dijkgraaf van het Waterschap Vijfdeelen Zeedijken Buitendijks, herbenoemd in 1916, 1919 en 1922.

Functies ,waarvan niet bekend is in welke periode hij die uitoefende;

-Voorzitter van het Waterschap Arumer-Achlumer-Kimswerderpolders.
-Hulptaxateur bij paardenvordering in vorderingsdistrict no. 70 (Franeker).
-Door Provinciale Staten aangewezen als deskundige tot classificatie van eigendommen van
Waterschappen.
-Kerkvoogd en president-kerkvoogd van de Hervormde gemeente Kimswerd.
-Beheerder van het kerkhof en bestuurslid van de begrafenisvereniging te Kimswerd.
-Als landbouwer één van de zes initiatiefnemers van de “Vereeniging voor het beramen van
middelen om werkeloosheid in de winter te voorkomen en de orde te bevorderen”.
-Jurylid van Reciteerwedstrijden van “Kimswerds Nut”.
-Jurylid van wedstrijden voor tuigpaarden.
-Jurylid bij Paardenkeuringen.
-Taxateur van boerderijen en landerijen.
-Bestuurslid van de IJsclub van Kimswerd.

Overige activiteiten

-In 1890 had Jan Timmer voor de Friesche Maatschappij van Landbouw een proefveld
suikerbieten.
-Hij had bemoeienis met een vlasfabriek; mogelijk via de Friese Maatschappij van Landbouw.