Uw zoekacties: Vught, Konzentrationslager Herzogenbusch

250g Vught, Konzentrationslager Herzogenbusch ( NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies )

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

  • Kenmerken van het archief
  • Inleiding op het archief
  • Inventaris of plaatsingslijst
  • Eventueel bijlagen

    • De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

    De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

    De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

    Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

    beacon
     
     
    Naar boven om te zoeken
    250g   Vught, Konzentrationslager Herzogenbusch
    Openbaarheid
    Het archief is voor een deel openbaar.

    De inventarisnummers 14; 17; 20-32; 34-38; 40-47; 50; 52; 66-67; 83; 210; 257; 268; 271-313; 317; 323; 326-350; 353-355; 376-378; 384; 400-401; 408-487; 498-499; 551; 571; 589; 799; 804; 809; 815; 822-834; 836; 849-855; 874-876; 888; 909; 916; 920; 944-945; 959; 967; 970; 975; 986; 1005-1006; 1010; 1015-1016; 1037-1043; 1052-1053; 1065; 1067; 1072-1147; 1214; 1232-1234; 1236; 1244; 1281; 1284; 1325 zijn slechts raadpleegbaar na verkregen toestemming van de directeur van het NIOD. Voor bezoekers die deze toestemming willen hebben, is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD een archiefverklaring verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u de stukken aanvragen en inzien.

    De inventarisnummers 91; 93; 95 ; 105-106; 125; 132; 140; 152-154; 159; 165; 176; 180-181; 185; 189; 191; 219-249; 963-965; 1047-1051; 1062-1064; 1069; 1195; 1198-1213 zijn slechts raadpleegbaar na verkregen schriftelijke toestemming van de directeur van het NIOD. Onderzoekers kunnen zich daartoe schriftelijk wenden tot de directeur van het NIOD.

    Inventarisnummer 368 bevat het speciale kampgeld dat in Kamp Vught in omloop was. Vanwege de kostbare aard van deze biljetten zijn ze niet opvraagbaar.
    Meer uitleg over openbaarheidsbeperkingen leest u hier.
    laatste wijziging 12-01-2024
    1.237 beschreven archiefstukken
    23 gedigitaliseerd
    totaal 23 bestanden
    Inleiding
    titel deelcollectie
    collectievormer
    omvang
    citeer- en aanvraaginstructie
    periode van ontstaan
    beheersgeschiedenis/overbrenging naar het RIOD
    aard van de archiefbestanddelen
    ordening van de archiefbestanddelen
    selectie, vernietiging en bewerking
    aanvullingen
    wettelijke status
    reproductiebeperkingen
    taal van de archiefbescheiden
    materiële staat
    gebruikte afkortingen
    nadere toegangen
    laatste wijziging 12-01-2024
    1.237 beschreven archiefstukken
    23 gedigitaliseerd
    totaal 23 bestanden
    Geschiedenis 1943-1945
    Modelkamp voor de SS
    250g Vught, Konzentrationslager Herzogenbusch
    Geschiedenis 1943-1945
    Modelkamp voor de SS
    Organisatie: NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies
    laatste wijziging 28-06-2023
    2 gedigitaliseerd
    totaal 2 bestanden
    Enige weken nadat medio juli 1942 de eerste deportatietrein vanuit Westerbork was vertrokken, viel het besluit een tweede kamp voor Nederlandse joden in te richten. Dit kamp, vanwege de locatie doorgaans Kamp Vught genoemd, zou het verzamelpunt moeten worden van voorlopig van transport vrijgestelde joden *  . Terwijl de kampingezetenen van Westerbork doorgaans rechtstreeks naar het oosten op transport gesteld werden, moesten de geschoolde joodse ambachtslieden in Kamp Vught werkzaamheden uitvoeren voor de Wehrmacht. In de eerste drie maanden van het bestaan heette het kamp dan ook formeel Auffanglager Herzogenbusch *  .
    Het op 5 januari 1943 geopende kamp viel rechtstreeks onder het SS-Wirschafts- und Verwaltungshauptamt (WVHA) en was daarmee het enige concentratiekamp op Nederlands grondgebied. Een maand voor de ingebruikname stuurde de leider van het WVHA, Obergruppenführer Oswald Pohl, een rondschrijven aan zijn chef Reichsführer Heinrich Himmler met als onderwerp "Übernahme des Lagers Vught bei Hertogenbosch als Konzentrationslager". In deze brief liet Pohl weten dat het nieuwe kamp "vom Reichskommissar als Durchgangslager für die auszusiedelnden Juden erbaut" was *  . De chef van de Gestapo, Gruppenführer Heinrich Müller, bevestigde op 18 januari 1943 dat het kamp "vorerst als Durchgangslager für die laufende Aussiedlungsaktion benutzt" moest worden *  .
    Ondanks de misleidende benaming opvangkamp, was Kamp Vught dus van het begin af aan bedoeld als een doorgangskamp. Niet alleen was het de hoogste politiechef in Nederland, Obergruppenführer H.A. Rauter erom te doen de schijnveiligheid van een "Sperre" in stand te houden, ook beoogde hij het Nederlandse volk als Germaanse broederstam te winnen voor het nationaal-socialistische gedachtegoed. Voor een concentratiekamp kende Kamp Vught een mild regime, wat Rauter de uitspraak ontlokte dat het kamp "als Musterbetrieb der SS überhaupt gelten kann" *  . Op 3 februari 1944 gaf hij Reichsführer Heinrich Himmler een rondleiding door zijn modelkamp. Weliswaar waren de bestraffing en mishandeling van de gevangenen minder willekeurig dan in Duitse kampen, niettemin stierven 383 gevangenen en werden 450 Polizeihäftlingen geëxecuteerd in de zomer van 1944. Van de circa 30.000 gevangenen die Kamp Vught heeft geteld, wisten er negentig te vluchten *  .
    Het complex met 36 woon- en slaapbarakken en 23 werkbarakken is gefinancierd met onteigend joods kapitaal. Het eerste half jaar fungeerde een deel als provisorisch noodhospitaal totdat in juli 1943 een kampziekenhuis (Krankenbau) werd ingericht met een aparte mannen- en vrouwenafdeling en operatiezaal. Nederlandse en Belgische gevangenartsen hadden de leiding *  . Eind 1943 kreeg Vught een crematorium en een gevangenis met 150 cellen *  .
    In de gevangenis (de Bunker) heeft zich een gebeurtenis afgespeeld die bekend is geworden als het bunkerdrama. Als strafmaatregel waren 74 vrouwen in de nacht van 15 op 16 januari 1944 in één cel gepropt. De volgende ochtend bleken tien van hen overleden *  .
    Naoorlogse opname van de bunker.
    Erfgoedstuk
    De eerste kampcommandant, SS-Hauptsturmführer Karl Walter Chmielewski, werd begin oktober 1943 wegens incompetentie vervangen door SS-Hauptsturmführer Adam Grünewald. Als gevolg van het bunkerdrama moest deze eind januari 1944 het veld ruimen. De derde kampcommandant was SS-Sturmbannführer Hans Hüttig die evenals zijn beide voorgangers ervaring had opgedaan in Duitse concentratiekampen.
    Het kamp was omgeven door een dubbele prikkeldraadversperring en een gracht, waarover 24 wachttorens uitkeken *  . De bewaking was in handen van de 4e en 5e compagnie van het SS-Wachbataillon Nord-West. Voor de interne kamporganisatie was een kampoudste aangesteld die werd bijgestaan door tachtig gevangenen die uit verschillende Duitse concentratiekampen waren overgekomen. Deze Duitse Kapo’s droegen voor het merendeel de groene driehoek van criminele gevangenen *  .
    Naoorlogse luchtopname van Kamp Vught. Goed zichtbaar is het gebouw met de toegangspoort met daarachter de appèlplaats. In het verlengde hiervan ligt de "bunker", het hogere rechthoekige gebouw achterin het kamp. Tussen de bomen, in een kruis gebouwd, liggen de barakken waar de SS-bewaking was gelegerd.
    Erfgoedstuk
    De ontberingen die de gevangenen met name in de eerste maanden moesten doorstaan, werden vanaf mei 1943 enigszins gecompenseerd door de wekelijkse aanvoer van pakketten. Door tussenkomst van twee inwoonsters van Vught, de dames C.E. van Beuningen-Fentener van Vlissingen en E. Timmenga-Hiemstra, konden familieleden voedingspakketten aan hun gevangen verwanten sturen.
    Het concentratiekamp Vught heeft negentien maanden bestaan totdat de gevangenen *  in de chaotische periode rond Dolle Dinsdag geëvacueerd werden. Op 5 september 1944 werden de mannelijke Schutzhäftlinge in goederentreinen naar Sachsenhausen gevoerd. De volgende dag volgde een tweede groep; in totaal werden 2.880 mannen naar Sachsenhausen gebracht, de 653 vrouwen gingen naar Ravensbrück *  .
    Na de massale ontruiming bleven alleen nog de gijzelaars achter. Zij zagen twee nieuwe groepen gevangenen binnenkomen. Nog dezelfde dag dat het laatste transport de poort verliet, arriveerden ongeveer tweehonderd gijzelaars uit St. Michielsgestel en Haaren. Lang zouden zij niet blijven want een week later, op 13 en 14 september, werden alle gijzelaars vrijgelaten of overgeplaatst naar Kamp Amersfoort *  . Op 12 september kwamen de eerste geallieerde soldaten in het kamp, niet als bevrijder maar als krijgsgevangene. In totaal verbleven 161 krijgsgevangenen in Vught *  .
    Langer dan een week hebben de geallieerde gevangenen niet in het kamp gebivakkeerd. Op 20 september wisten enkele installateurs en politieagenten vliegtuigbommen onschadelijk te maken waarmee de Duitsers het kamp wilden opblazen *  . Twee dagen later werd het kamp overgenomen door het Nederlandse Rode Kruis. Op 26 oktober 1944 trokken de Canadezen binnen en richtten het terrein in als reparatiewerkplaats voor tanks; een deel van het kamp diende als strafkamp voor disciplinair gestrafte militairen. Enkele barakken boden onderdak aan inwoners van Den Bosch die hun zwaar beschadigde huizen hadden moeten verlaten. Tussen 14 en 19 november arriveerden meer dan zesduizend Duitse burgers uit het grensgebied, die door de geallieerden uit de frontzone waren geëvacueerd *  .
    In dezelfde periode werden de eerste gevangen genomen collaborateurs en andere van landverraad verdachte personen binnengebracht. Tot mei 1945 zouden circa tienduizend Nederlandse geïnterneerden en Duitse evacués naast elkaar in het Bewarings- en Verblijfkamp Vught leven. Voor de bewaking zorgden leden van de Binnenlandse Strijdkrachten, in februari nog geen driehonderd man sterk *  . De laatste geïnterneerden verlieten het kamp op 15 januari 1949. Vanaf 1951 vonden Molukse KNIL-militairen onderdak in de woonbarakken. Tegenwoordig biedt het terrein van het voormalige kamp Vught ook plaats aan een geniekazerne, een penitentiaire inrichting en het Nationaal Monument Kamp Vught dat op 18 april 1990 werd geopend door koningin Beatrix.
    Kampafdelingen en arbeidscommando's
    laatste wijziging 12-01-2024
    1.237 beschreven archiefstukken
    23 gedigitaliseerd
    totaal 23 bestanden
    Archieven, literatuur en verwante collecties
    Voor vervolgonderzoek naar het Konzentrationslager Herzogenbusch raadplege men de volgende literatuur en bronnen:
    Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie
    Literatuur
    laatste wijziging 12-01-2024
    1.237 beschreven archiefstukken
    23 gedigitaliseerd
    totaal 23 bestanden

    Kenmerken

    Datering:
    1942-1995
    over het archief:
    Als enige concentratiekamp in Nederland viel Kamp Vught rechtstreeks onder het SS-Wirtschaftsverwaltungshauptamt in Berlijn. Het begon te functioneren in januari 1943, nadat gevangenen uit kamp Amersfoort het kamp in gereedheid hadden gebracht. In Vught was een apart gedeelte als Judendurchgangslager ingericht. Daarnaast bevonden zich onder de circa 30.000 gevangenen onder meer verzetsmensen, onttrekkers aan de arbeidsinzet en Jehovah's Getuigen.
    Openbaarheid:
    Enkele inventarisnummers van dit archief zijn beperkt openbaar. Details staan vermeld in de rubriek "openbaarheid".
    Omvang:
    24 meter (1327 inventarisnummers)
    Status:
    Bruikleencollectie Nationaal Archief
    Trefwoorden:
    Categorie:
    Zie ook:
    Archiefvormer(s):
     
    Archiefvormer Vught, Konzentrationslager
    laatste wijziging 12-01-2024
    1.237 beschreven archiefstukken
    23 gedigitaliseerd
    totaal 23 bestanden