Uw zoekacties: Europese dagboeken en egodocumenten

244 Europese dagboeken en egodocumenten ( NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies )

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

  • Kenmerken van het archief
  • Inleiding op het archief
  • Inventaris of plaatsingslijst
  • Eventueel bijlagen
  • De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

    De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

    De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

    Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

    beacon
     
     
    Openbaarheid
    De collectie is grotendeels openbaar. Het is echter niet toegestaan reproducties te maken van de dagboeken. Dit in verband met de auteursrechten die nog op de meeste geschriften berusten.

    Enkele dagboeken zijn beperkt openbaar. Voor de volgende dagboeken geldt een specifieke restrictie:

    Dagboek 1232 kan tot 1 januari 2050 slechts ingezien worden na schriftelijke toestemming van de familie van de auteur.

    Dagboek 1642 kan tot 1 januari 2028 slechts ingezien worden na schriftelijke toestemming van de schenker.

    Dagboek 1744 is tot mei 2040 in het geheel niet raadpleegbaar.

    Dagboek 1819 is tot 1 januari 2027 slechts raadpleegbaar na ondertekening van een archiefverklaring. Deze is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u het dagboek aanvragen en inzien.

    Dagboeken 1831 en 1832 zijn tot 1 januari 2026 in het geheel niet raadpleegbaar.

    Dagboek 2074 is tot 1 januari 2025 slechts raadpleegbaar na ondertekening van een archiefverklaring. Deze is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u het dagboek aanvragen en inzien.
    Vanwege de bescherming van de privacy zijn van sommige dagboekauteurs alleen de initialen vermeld. Dagboekauteurs van wie de naam niet bekend is, zijn vermeld als "anoniem".

    Van een aantal dagboeken zijn scans gemaakt die op de website raadpleegbaar zijn. De auteur of diens nabestaanden hebben toestemming gegeven voor deze publicatie, ofwel de auteur is meer dan zeventig jaar geleden overleden. Welke dagboeken dat zijn, ziet u in de lijst 'digitale dagboeken'.
    Inleiding
    titel archief
    archiefvormer
    omvang
    citeer en aanvraaginstructie
    periode van ontstaan
    aard van de archiefbestanddelen
    ordening van de archiefbestanddelen
    selectie, vernietiging en bewerking
    aanvullingen
    wettelijke status
    reproductiebeperkingen
    taal van de archiefbescheiden
    materiële staat
    bewerking
    Geschiedenis
    "Wil het nageslacht ten volle beseffen wat wij als volk in deze jaren hebben doorstaan en zijn te boven gekomen, dan hebben wij juist de eenvoudige stukken nodig: een dagboek, brieven van een arbeider uit Duitsland, [...] toespraken van een predikant" *  .
    Met deze woorden riep G. Bolkestein, minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen van de Nederlandse regering in ballingschap, de luisteraars in bezet Nederland op hun alledaagse belevenissen op papier vast te leggen. In de avonduitzending van Radio Oranje van dinsdag 28 maart 1944 kondigde hij de samenstelling van een "groot, waarlijk nationaal werk" aan. Met zijn oproep legde Bolkestein de fundamenten voor de Collectie Dagboeken en Egodocumenten van het NIOD.
    Eén van de velen die Bolkestein's oproep hoorden, was een jong joods meisje dat op een zolder aan de Amsterdamse Prinsengracht ondergedoken zat. Het dagboek van Anne Frank zou onder de titel "Het Achterhuis" uitgroeien tot het bekendste egodocument uit de bezettingsperiode. Maar ook honderden anderen tekenden hun alledaagse belevenissen op: huisvrouwen, burgemeesters, winkeliers, artsen, NSB'ers, Oostfrontstrijders, gevangenen en scholieren.
    "...natuurlijk stormden ze allemaal meteen op mijn dagboek af".
    Daags na Bolkesteins radiotoespraak stelde Anne Frank zich al voor hoe het zou zijn als ze een roman over het Achterhuis kon schrijven, "aan de titel alleen zouden de mensen denken, dat het een detective-roman was". De scan is gemaakt uit het facsimile van het dagboek.
    Erfgoedstuk
    Meteen na haar oprichting begon het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (RIOD) met het verzamelen van hun dagboeken. Vanaf december 1945 werd de Nederlandse bevolking via radio-uitzendingen opgeroepen dagboeken ter beschikking te stellen aan het RIOD. Het vergaren van deze geschriften was belangrijk omdat "de onopzettelijk door tallozen bijgehouden dagboeken bij uitstek het nageslacht een juiste indruk geven van wat de gewone burger in de oorlogs- en bezettingsjaren beleefde". Daarnaast hebben de dagboeken grote waarde omdat zij een uitvoerig beeld geven van belangwekkende plaatselijke gebeurtenissen.
    Aldus verwierf het RIOD honderden dagboeken. Elk dagboek waarvan verwacht werd dat het "voor het historisch onderzoek naar de jaren der Duitsche bezetting tot in de lengte van generaties van de grootste beteekenis zal zijn", werd gekopieerd waarna de eigenaar het origineel desgewenst weer terug kreeg. Ingezonden dagboeken waaruit een minder sterk historisch belang sprak, werden geretourneerd zonder te zijn vermenigvuldigd.
    In de tweede helft van 1947 kregen de dagboekauteurs een vragenformulier toegezonden waarin zij hun persoonlijke achtergrond konden schetsen. De toenmalige chef van het RIOD, drs. L. de Jong voorzag dat “de latere lezer der fotocopieën zeer zeker voor de persoon van de schrijver of schrijfster grote belangstelling zou hebben”.

    Het NIOD beschikt over 485 ingevulde vragenformulieren, die in archief 783 zijn ondergebracht.
    In 1949 werden de belangwekkendste dagboeken geanalyseerd zodat "systematisch al datgene zou worden opgetekend wat voor de verdere wetenschappelijke arbeid [...] van belang zou kunnen zijn". De analyses bevatten informatie over de auteur, locatie, periode en inhoud van de betreffende dagboeken. Analyses van niet-aanwezige dagboeken vermelden de reden waarom een dagboek niet is vermenigvuldigd. De in totaal 955 gestencilde dagboekanalyses bevinden zich in archief 784. In een aparte doos zijn enkele originele analyses bewaard gebleven. Met het oog op de uitgave van een bronnenpublicatie maakte een medewerkster van het Instituut, mevrouw dr. R.S. Zimmerman-Wolf, een selectie uit de dagboeken. Nadat zij zich uit het project had teruggetrokken, voltooide mevrouw drs. T.M. Sjenitzer-van Leening de werkzaamheden. Op 20 november 1954 verscheen een bloemlezing onder de titel "Dagboek-fragmenten 1940-1945". Een exemplaar hiervan bevindt zich in de studiezaal.
    Veel dagboekbeschrijvingen zijn gemaakt in de jaren vijftig en ademen de sfeer van de toen geldende maatschappelijke opvattingen over de oorlogsjaren.
    Literatuur, verwante collecties en media
    Literatuur over oorlogsdagboeken en egodocumenten
    De collectie dagboeken van het NIOD in de media
    Gepubliceerde dagboeken uit de NIOD-collectie
    Verwante archieven
    Digitale dagboeken
    Volledig digitaal beschikbaar zijn de dagboeknummers:
    1, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 16, 19, 20, 22, 24, 25, 32, 40, 41, 44, 56, 57, 75, 77, 78, 80, 81, 85, 88, 92, 95, 100, 102, 126, 127, 129, 135, 143, 153, 162, 165, 166, 167, 183, 187, 191, 193, 197, 198, 205, 207, 208, 209, 211, 214, 215, 217, 219, 223, 230, 231, 232, 237, 243, 245, 250, 251, 252, 253, 266, 267, 270, 286, 288, 301, 303, 306, 308, 315, 320, 331, 332, 333, 335, 336, 350, 351, 360, 362, 369, 370, 376, 379, 382, 387, 391, 397, 399, 403, 411, 414, 418, 419, 423, 425, 426, 427, 429, 430, 432, 440, 463, 465, 470, 475, 478, 479, 480, 490, 504, 507, 508, 511, 513, 516, 519, 526, 530, 547, 560, 565, 572, 573, 574, 575, 579, 582, 586, 588, 590, 591, 593, 597, 615, 616, 619, 631, 642, 649, 668, 696, 704, 711, 716, 721, 722, 724, 727, 730, 734, 736, 737, 739, 743, 744, 751, 752, 764, 768, 769, 776, 804, 810, 825, 837, 840, 842, 850, 860, 871, 873, 877, 878, 883, 887, 888, 898, 909, 920, 921, 922, 928, 937, 953, 957, 965, 968, 972, 973, 985, 986, 987, 990, 991, 993, 994, 1010, 1017, 1019, 1021, 1039, 1040, 1045, 1052, 1062, 1067, 1071, 1086; 1095, 1118, 1129, 1131, 1164, 1197, 1210, 1226, 1245, 1274, 1279, 1296, 1304, 1316, 1328, 1338, 1342, 1346, 1349, 1359, 1384, 1399, 1400, 1410, 1419, 1436, 1454, 1457, 1458, 1461, 1462, 1464, 1468, 1469, 1471, 1474, 1475, 1477, 1479, 1480, 1484, 1487, 1488, 1489, 1490, 1491, 1495, 1496, 1497, 1499, 1502, 1504, 1505, 1508, 1509, 1510, 1511, 1515, 1519, 1520, 1521, 1522, 1523, 1524, 1526, 1527, 1528, 1530, 1531, 1533, 1534, 1536, 1543, 1544, 1552, 1554, 1555, 1559, 1560, 1564, 1569, 1571, 1572, 1577, 1584, 1587, 1593, 1605, 1610, 1611, 1614, 1619, 1623, 1626, 1628, 1636, 1657, 1658, 1665, 1700, 1701, 1704, 1718, 1721, 1733, 1739, 1740, 1741, 1743, 1746, 1765, 1766, 1769, 1778,
    1800, 1801, 1807, 1808, 1812, 1816, 1827, 1841, 1845, 1857, 1872, 1876, 1878, 1884, 1890, 1891, 1893, 1895, 1902, 1903, 1907, 1913, 1914, 1915, 1917, 1919, 1920, 1923, 1942, 1944, 1949, 1951, 1954, 1956, 1957, 1958, 1960, 1961, 1965, 1966, 1973, 1975, 1978, 1979, 1980, 1985, 1986, 1987, 1992, 1999, 2003, 2005, 2006, 2007, 2010, 2012, 2015, 2016, 2023, 2026, 2027, 2028, 2030, 2034, 2036, 2038, 2039, 2042, 2043, 2045, 2050, 2051, 2055, 2058, 2059, 2060, 2062, 2065, 2067, 2069, 2071, 2072, 2073, 2075, 2076, 2077, 2078, 2080, 2082, 2083, 2084, 2086, 2087, 2088, 2089, 2090, 2091, 2092, 2097, 2098, 2100, 2102, 2103, 2105, 2106, 2107, 2108, 2109, 2110, 2112, 2113, 2115, 2116, 2117, 2119, 2120, 2121, 2134, 2137, 2149, 2156, 2160, 2161, 2163, 2175, 2176, 2187, 2190, 2191, 2192, 2204, 2208, 2214, 2224, 2225, 2229, 2231, 2237, 2238, 2240, 2242, 2243, 2245, 2247, 2249, 2250, 2251, 2252, 2257, 2258, 2259, 2260, 2261 2262, 2263, 2264, 2265, 2266, 2267, 2270, 2271, 2272.
    Hiervan zijn de dagboeknummers:
    1, 3, 5, 7, 16, 20, 22, 24, 25, 40, 41, 44, 56, 75, 81, 85, 88, 102, 129, 135, 140, 142, 143, 162, 166, 167, 183, 187, 191, 196, 197, 198, 202, 205, 207, 208, 209, 211, 215, 217, 230, 231, 245, 250, 251, 263, 267, 270, 296, 303, 306, 315, 320, 336, 350, 351, 362, 369, 370, 379, 389, 399, 403, 411, 412, 414, 419, 423, 424, 427, 429, 430, 432, 433, 440, 460, 463, 470, 478, 479, 480, 490, 507, 508, 516, 519, 560, 572, 573, 574, 575, 577, 579, 586, 597, 642, 649, 704, 711, 721, 722, 730, 734, 736, 737, 739, 743, 744, 764, 776, 804, 825, 837, 840, 850, 860, 871, 877, 878, 883, 887, 888, 898, 920, 931, 937, 955, 963, 965, 968, 985, 986, 987, 990, 1010, 1017, 1019, 1045, 1062, 1067, 1164, 1197, 1245, 1279, 1342, 1359, 1400, 1419, 1454, 1458, 1461, 1462, 1464, 1469, 1477, 1484, 1487, 1488, 1490, 1495, 1496, 1497, 1499, 1502, 1505, 1508, 1509, 1510, 1511, 1515, 1519, 1520, 1521, 1522, 1524, 1526, 1528, 1534, 1543, 1544, 1552, 1554, 1555, 1559, 1560, 1564, 1569, 1577, 1584, 1593, 1605, 1611, 1623, 1628, 1700, 1701, 1768, 1778, 1807, 1816, 1827, 1841, 1902, 1903, 1913, 1917, 1923, 1942, 1949, 1954, 1957, 1966, 1987, 2005, 2023, 2042, 2042, 2059, 2072, 2082 en 2103 bovendien volledig getranscribeerd en woordelijk doorzoekbaar.
    De website Geheugen van Nederland toont een groot deel van deze dagboeken, aangevuld met nog eens honderden dagboeken die bij andere archiefinstellingen worden bewaard.
    UNESCO Memory of the World
    De collecties dagboeken (244 en 401) en brieven (247) zijn per 1 november 2022 opgenomen in het Nederlandse Unesco Memory of the World Register. Hiermee erkent Unesco het uitzonderlijke karakter van deze collecties, waarin bijna 4.000 persoonlijke verslagen en ervaringen zijn opgenomen van mensen die de Tweede Wereldoorlog in Nederland, Nederlands-Indië (later Indonesië) of elders op de wereld meemaakten.

    Het Unesco Memory of the World Register schrijft over de collecties: "Deze egodocumenten bieden een uniek inzicht in de wijze waarop levens beïnvloed zijn door bezetting, onderdrukking en geweld. Door de omvang, de focus op individuele ervaringen en de manier en moment van ontstaan, is de collectie uitzonderlijk. Het is een bewezen unieke bron voor wetenschappelijk onderzoek en vormt de basis van een variëteit aan publieksgerichte publicaties. Bijna tachtig jaar na de eerste oproep tot verzameling, in het huidige tijdperk van geïndividualiseerde herinnering waarin het aantal getuigen van de Tweede Wereldoorlog steeds kleiner wordt, is de waarde van de brieven- en dagboekencollecties van het NIOD groter dan ooit te voren".

    Lees meer over de nominatie van de NIOD-collecties op de site van het Unesco Memory of the World Register. Beluister het interview met NIOD-afdelingshoofd over het Memory of the World Register van 1 november 2022 op Radio Den Haag FM (vanaf minuut 10.00).
    Inventaris
    Records 1 t/m 100
    Records 101 t/m 200
    Records 201 t/m 300
    Records 301 t/m 400
    Records 401 t/m 500
    Records 501 t/m 600
    Records 601 t/m 700
    Records 701 t/m 800
    Records 801 t/m 900
    Records 901 t/m 1000
    391 Mechanicus, Philip i
    Erfgoedstuk
    244 Europese dagboeken en egodocumenten
    Inventaris
    391
    Mechanicus, Philip
    Erfgoedstuk
    Auteur:
    Mechanicus, Philip
    Reden scans zichtbaar:
    Toestemmingsformulier
    Openbaarheid:
    Volledig openbaar
    Vorm:
    Egodocument (fotokopie van handschrift; in 2 ex. Originele handschrift ook aanwezig, maar kan niet worden opgevraagd in de studiezaal. De handgeschreven tekst is verdeeld over 13 schriftjes (nr.III tm XV))
    Omvang:
    539 pagina's
    Periodisering:
    28 mei 1943 - 20 februari 1944 Westerbork (kamp)
    Localisering:
    Westerbork
    Taal:
    Nederlands
    Inhoud:
    De auteur bevindt zich sedert 7 november 1942 in het kamp Westerbork; de periode daarvoor, sedert 27 september, bracht hij door in de gevangenis en in het kamp Amersfoort. Direct of weldra na zijn aankomst in Westerbork (als strafgeval: deze "S" raakt hij enige tijd later kwijt) wordt hij in het ziekenhuis opgenomen, verzwakt als hij is door zijn verblijf in Amersfoort. Pas 29 juli 1943 wordt hij daaruit weder ontslagen: wel was hij reeds lang hersteld, maar het leven als lopend patiënt, vrijgesteld van de plicht om te werken en met verlof zich geregeld buiten het ziekenhuis te begeven, bood vele voordelen. Doordat het ziekenhuis sterk ingekrompen wordt, is Mechanicus in deze positie niet langer te handhaven. Een tijdlang weet hij zich nog aan zijn arbeidsplicht te onttrekken en doet hij het werk dat hij als zijn eigenlijke taak in het kamp ziet: zich journalist voelend als in het vrije leven, schrijft hij met zijn dagboek de reportage over Westerbork. Dit vult zijn dagen tot hij begin augustus wordt ingedeeld bij het bonen sorteren. Weldra weet hij zich hier weer te laten wegsturen en na enige tijd wordt hij vrijgesteld, maar begin december wordt definitief beslag op hem gelegd voor het sorteren van folieën. Korte tijd is hij hierbij zelfs opzichter, spoedig echter wordt hij als zodanig wegens ongeschiktheid ontslagen. - Een van de motieven die hem van het bonen lezen verlosten, was het volgende: nadat hij door toedoen en tussenkomst van een Duitse Jood, relatie van Schlesinger, van de transportlijst van 6 juli was geschrapt (argument: hij kon weldra bericht ontvangen, dat hij op de lijst-Putkammer was geplaatst), wordt hij door beiden benaderd: algemeen wordt gevreesd dat de Duitse Joden, die zich immers zo gehaat maakten in Westerbork, na de oorlog gemolesteerd zullen worden of minstens in Nederland onmogelijk zijn. Schlesinger wenst nu door Mechanicus via de pers gesauveerd te worden; Mechanicus zegt dit toe. In vervolg op deze particuliere bemiddelingsrol
    Inhoud vervolg:
    wordt Mechanicus daarna betrokken in verzoeningspogingen tussen Nederlandse en Duitse Joden.Inderdaad krijgt hij zitting in een arbitragecommissie, maar haar werkzaamheden lijken niet veel zin meer te hebben wanneer in september 1943 het bericht komt, dat Westerbork in principe geliquideerd zal worden. Wel blijkt dit zo'n vaart niet te lopen (later heet het weer, dat Westerbork definitief werkkamp wordt en in het algemeen is wat van de Duitse plannen met het kamp bij geruchte bekend wordt vrij verward en onderling tegenstrijdig) maar desniettemin hoort men niet zo veel meer van de commissie.Oorspronkelijk heeft Mechanicus geen Zurückstellung. Hij heeft een kind uit een door echtscheiding ontbonden gemengd huwelijk, maar heeft, naar blijkt wijselijk, op deze grond nooit aanspraak op een Sperre gemaakt. Na Schlesingers eerste interventie wordt hij ook officieel zurückgestellt en krijgt hij een blauw stempel. Half september ontgaat hij evenwel toch weer ternauwernood het transport. De commandant had deze keer zelf de lijsten samengesteld; Schlesinger weet hem nog vrij te krijgen, maar verzekert hem toch, hem niet lang meer te kunnen houden. Op aanraden opteert hij voor Theresiënstadt; later brengt Schlesinger hem van deze lijst over op die der gemengd gehuwden. Half januari 1944 komt hij in aanmerking voor transport naar Theresiënstadt. Sedert ruim een maand is hij bezig met pogingen arisch verklaard te worden (zijn aanspraken op dit punt blijken niet lang daarna geheel fictief te zijn) en dit vrijwaart hem nogmaals voor transport. Voorts krijgt hij een plaats op de lijst Weinreb, maar deze lijst "springt" begin februari. Tegen het eind van februari doet zich voor Mechanicus nog een kans voor om op de Barneveldlijst te komen. 20 februari breekt het dagboek af. NB De auteur is 15 maart 1944 gedeporteerd naar Bergen Belsen en in Auschwitz overleden. Philip Mechanicus is oud-hoofdredacteur Buitenland van het Algemeen Handelsblad.
    NB:
    Behalve de 48 bladzijden aan het begin ontbreekt 1 bladzijde tussen blz. 219 en 220.

    Doorzoek alle bestanden van dit stuk

    Gebruik CTRL + scroll om te scrollen

    Ga
    Records 1101 t/m 1200
    Records 1201 t/m 1300
    Records 1301 t/m 1400
    Records 1401 t/m 1500
    Records 1501 t/m 1600
    Records 1601 t/m 1700
    Records 1701 t/m 1800
    Records 1801 t/m 1806

    Kenmerken

    over het archief:
    Direct na de bevrijding is het NIOD begonnen met het verzamelen van dagboeken en andere egodocumenten. Inmiddels bestaat de collectie uit ruim 1350 exemplaren, die óf in origineel óf in fotokopie aanwezig zijn.
    Beschrijving:
    Een aantal dagboeken is in de loop der jaren gepubliceerd (zie de rubriek Literatuur en verwante collecties). Een deel van de collectie is gebruikt voor het samenstellen van de bloemlezing "Dagboekfragmenten 1940-1945" (1954). Veertien dagboeken die door kinderen zijn geschreven, zijn gebruikt voor het jeugdboek "Oorlog in inkt" (2020). Zeven dagboeken vormen de basis voor het boek "De vergeten dagboeken: de Tweede Wereldoorlog in Nederland in de woorden van hen die er getuige van waren" (2023).
    Openbaarheid:
    Enkele inventarisnummers van dit archief zijn beperkt openbaar. Details staan vermeld in de rubriek "openbaarheid".
    Omvang:
    39,5 meter (2274 inventarisnummers)
    Status:
    NIOD-KNAW collectie