Tegen het einde van de achttiende eeuw bracht sociale betrokkenheid een predikant en enkele eenvoudige klein-stedelingen ertoe om een genootschap te stichten dat zich richtte op bevordering van het algemeen volksgeluk met name door initiatieven te nemen op het terrein van de volksontwikkeling. In de gesprekskring met leden uit Monnickendam en Edam opperde de doopsgezinde predikant te Monnickendam, Jan Nieuwenhuijzen, het - in de sfeer van de tijd passende - plan om een genootschap voor volksontwikkeling te stichten. Het doel was om mensen die daartoe zelf niet de mogelijkheid hadden, te helpen om kennis te verwerven door hen te voorzien van (school)boeken die in eenvoudige taal geschreven waren. Dit initiatief werd concreet uitgewerkt door zijn zoon Martinus Nieuwenhuijzen, arts te Edam. Hij stelde voor om een genootschap te stichten met als doelstelling "de verbetering van het schoolwezen en de opvoeding der jeugd als de voornaamste grondslag ter vorming, verbetering en beschaving van den burger". Tijdens de op 16 november 1794 in de doopsgezinde pastorie te Edam gehouden oprichtingsvergadering werd deze doelstelling aanvaard. Besloten werd tot oprichting van een "Genoodschap van Konsten en Wetenschappen, onder de zinspreuk: Tot Nut van 't Algemeen".

In navolging van dit initiatief ontstonden aanvankelijk in Noord-Holland, Friesland en Groningen, en vervolgens ook in de rest van Nederland, boven de grote rivieren plaatselijke departementen van dit genootschap. Later volgde de oprichting van Nutsdepartementen in Zuid-Nederland en in Vlaanderen. De educatieve taken van het Nut werden na de onafhankelijkheid van België, in Vlaanderen opgepakt en voortgezet door het in 1851 opgerichte Willemsfonds, thans gevestigd te Gent.
Ter concrete verbetering van de leefomstandigheden van de werkende bevolking werd sinds de oprichting van het Nut gestreefd naar bereikbaarheid van onderwijs voor iedereen door: (1) het stichten van kleuterscholen en lagere scholen; (2) de uitgave van schoolboeken etc.; (3) het stichten van onderwijzersopleidingen (kweekscholen) en andere vormen van beroepsonderwijs.

Daarnaast werden vele educatieve, en voor de samenleving nuttige initiatieven genomen, zoals het stichten van bibliotheken, spaarbanken en verzekeringen, alsmede initiatieven op het terrein van de maatschappelijke zorg en het geven van cursussen op velerlei terrein (volksontwikkeling). Later zijn veel door het Nut genomen initiatieven door de overheid en andere organisaties overgenomen en voortgezet. Het Nut wordt sinds zijn oprichting gekenmerkt door de volgende aspecten: (1) het Nut is een organisatie die werkzaam is ten algemene nutte; (2) het Nut is bereid tot een brede samenwerking; (3) het Nut is een open organisatie zonder voorwaarden voor lidmaatschap; (4) het Nut kent geen uitgangspunten die verplicht worden opgelegd of waarvan de naleving wordt verlangd; (5) het Nut is een humanitaire (mensgerichte) organisatie; (6)het Nut streeft naar individuele en maatschappelijke ontplooiing met een zo hoog mogelijk cultureel gehalte; (7) het Nut ontplooit zijn activiteiten vooral in het verband van de aangesloten plaatselijke departementen (verenigingen met eigen rechtspersoonlijkheid); (8) het Nut heeft een Maatschappijbestuur dat zich ten doel stelt op landelijk niveau een bijdrage te leveren aan het maatschappelijk debat en daarnaast de departementen te stimuleren om met hun activiteiten in de eigen omgeving een sociaal-maatschappelijke en educatieve functie te vervullen.

Met de bovenstaande uitgangspunten organiseert het landelijke Maatschappijbestuur jaarlijks een congres met een lezing door een of meer eminente deskundige(n) over een maatschappelijk relevant thema. Daarmee en met het uitgeven van een jaarlijkse nieuwsbrief over het jaarthema wordt een bijdrage geleverd aan de maatschappelijke discussie van onze tijd. Het Maatschappijbestuur wil daarnaast de departementen stimuleren om dat ook in hun eigen omgeving te doen. Daarbij is het van belang om - zonder politieke of kerkelijke binding - alert in te spelen op de plaatselijke maatschappelijke ontwikkelingen. De departementen ontplooien vanouds en ook nu nog educatieve activiteiten ten behoeve van de mensen in hun omgeving. Dat gebeurt in de vorm van lezingen, cursussen, educatieve excursies, cultuurreizen en andere culturele activiteiten, soms ook door middel van subsidiëring van activiteiten van andere organisaties.
Door het Nut wordt aan de Universiteit van Utrecht bij de faculteit der Sociale Wetenschappen een bijzondere leerstoel in stand gehouden voor onderwijs in de 'Geschiedenis van het Onderwijs'. Deze leerstoel wordt op dit moment bekleed door prof. dr. J.F.A. Braster.
De Maatschappij tot Nut van 't Algemeen telt op dit moment ongeveer 100 plaatselijke departementen met in totaal ruim 10.000 leden.
Het landelijk bureau van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen is gevestigd in het oorspronkelijke woonhuis van Martinus Nieuwenhuijzen te Edam.

Het Departement Borculo van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen werd opgericht in 1872 en volgens het landelijk secretariaat opgeheven in 1977. In het archief kunt u echter stukken aantreffen, die binnenkwamen bij het bestuur tot ver in de jaren '90. In de meeste gevallen betreffen dit verzoeken om financiële bijdragen voor evenementen. In een brief van 22 augustus 1986 *  schrijft het bestuur: "Daar wij als bestuur van het Nutsdepartement Borculo in ruste nooit meer vergaderen is het ook moeilijk een besluit te nemen op de in de brieven gevraagde bijdragen."
Tijdens laatste genotuleerde bestuursvergadering van april 1977 komen de moeilijkheden uitgebreid aan de orde: "Besloten wordt te blijven bestaan tot de vergadering in september en wanneer er dan geen nieuwe kandidaten zijn, te gaan slapen." Er is wel een agenda van een ledenvergadering van 12 oktober 1977 bewaard gebleven. Agendapunt 6 vermeldt: "Voortzetting van de vereniging". Er zijn van deze vergadering echter geen notulen bewaard gebleven.
Nader onderzoek zal moeten uitwijzen hoe een en ander precies in zijn werk is gegaan.

Doetinchem, oktober 2008

W. Willemsen, H.G. Nijman