Mijn Studiezaal (inloggen)
0007 N.V. Steenfabriek F.O.W. Groenlo, 1811-1982 ( Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers )
0007
N.V. Steenfabriek F.O.W. Groenlo, 1811-1982
Inleiding
1.1. Steenfabricage in Oost-Gelderland. *
0007 N.V. Steenfabriek F.O.W. Groenlo, 1811-1982
1. Inleiding
1.1.
Steenfabricage in Oost-Gelderland. *
In Oost-Gelderland werd voor het eind van de 18e eeuw weinig baksteen gebruikt. Voor de bouw van woonhuizen en boerderijen werd veelal gebruik gemaakt van hout.
Wel werd baksteen aangewend voor de bouw van verdedigings-werken.
Toen in de 16e eeuw enkele Gelderse steden, waaronder Groenlo werden versterkt, werden daar miljoenen bakstenen voor gebruikt. De stenen voor Groenlo werden gebakken op grond-gebied van de heerlijkheid Borculo, aan de overkant van de Slinge ten oosten van de stad.
Wel werd baksteen aangewend voor de bouw van verdedigings-werken.
Toen in de 16e eeuw enkele Gelderse steden, waaronder Groenlo werden versterkt, werden daar miljoenen bakstenen voor gebruikt. De stenen voor Groenlo werden gebakken op grond-gebied van de heerlijkheid Borculo, aan de overkant van de Slinge ten oosten van de stad.
In de 19e eeuw nam de vraag naar baksteen sterk toe. Een van de redenen hiervoor was de verharding van wegen met klinkers.
Door een groeiende welvaart nam ook de bouw van huizen en fabrieken sterk toe.
Ook waren door de aanleg van spoorwegen stations, bruggen en viadukten nodig.
Toch heeft de baksteenfabricage nooit een langdurige stabiele bloeitijd gekend. De bedrijfstak was van veel faktoren afhankelijk. Slechte weersomstandigheden (steenfabriacge was voor een groot deel seizoenarbeid), stijgende brandstofprijzen, stagnerende bouwaktiviteiten, allemaal zaken die een sterke invloed hadden op de baksteenindustrie.
Door een groeiende welvaart nam ook de bouw van huizen en fabrieken sterk toe.
Ook waren door de aanleg van spoorwegen stations, bruggen en viadukten nodig.
Toch heeft de baksteenfabricage nooit een langdurige stabiele bloeitijd gekend. De bedrijfstak was van veel faktoren afhankelijk. Slechte weersomstandigheden (steenfabriacge was voor een groot deel seizoenarbeid), stijgende brandstofprijzen, stagnerende bouwaktiviteiten, allemaal zaken die een sterke invloed hadden op de baksteenindustrie.
In de tweede helft van de 19e eeuw deden zich enkele belangrijke veranderingen voor. Door de invoering van de zogenaamde "ringoven" benutte men de warmte beter. Dit betekende een besparing in de brandstoffen.
Ook werd de steenpersmachine ingevoerd. Hiermee werden de stenen machinaal gevormd.
De invoering van de stoommachine vergemakkelijkte veel werkzaamheden in de steenfabrieken. De hiervoor al genoemde persmachine werd door stoomkracht aangedreven, maar ook voor de "excavateurs", de baggermolens, werd stoomkracht gebruikt. Voor het vervoer van de leem naar de fabrieken werden aanvankelijk paarden gebruikt. Deze werden later vervangen door (stoom)locomotieven.
Ook werd de steenpersmachine ingevoerd. Hiermee werden de stenen machinaal gevormd.
De invoering van de stoommachine vergemakkelijkte veel werkzaamheden in de steenfabrieken. De hiervoor al genoemde persmachine werd door stoomkracht aangedreven, maar ook voor de "excavateurs", de baggermolens, werd stoomkracht gebruikt. Voor het vervoer van de leem naar de fabrieken werden aanvankelijk paarden gebruikt. Deze werden later vervangen door (stoom)locomotieven.
Vlak na de 1e Wereldoorlog zag de toekomst er voor de steenfabrikanten hoopvol uit. In de oorlog was immers weinig gebouwd en de achterstand moest worden ingehaald.
In het begin van de 20e eeuw was er een tekort ontstaan aan straatstenen. Door de invoering van een nieuw oventype, de vlamoven, werd dit probleem opgelost. De produktie van de vlamoven bestond voor 85 % uit straatstenen. Hierdoor kwam er een specialisatie in de steenindustrie: de vlamovenfabrikant produceerde de straatklinkers en z'n collega ringovenfabrikant ging metselstenen produceren.
Door het maken van prijsafspraken door de fabrikanten onderling werd geprobeerd een sterke concurrentiepositie te verwerven. Vooral de concurrentie van België werd sterk gevoeld.
In het begin van de 20e eeuw was er een tekort ontstaan aan straatstenen. Door de invoering van een nieuw oventype, de vlamoven, werd dit probleem opgelost. De produktie van de vlamoven bestond voor 85 % uit straatstenen. Hierdoor kwam er een specialisatie in de steenindustrie: de vlamovenfabrikant produceerde de straatklinkers en z'n collega ringovenfabrikant ging metselstenen produceren.
Door het maken van prijsafspraken door de fabrikanten onderling werd geprobeerd een sterke concurrentiepositie te verwerven. Vooral de concurrentie van België werd sterk gevoeld.
Het meer en meer gebruiken van beton als bouwstof en de aanleg van bitumen wegen deed de baksteenindustrie geen goed.
In 1930 waren er in Oost-Gelderland nog 30 steenbakkerijen. In de jaren '30 werd de helft ervan voor kortere of langere tijd stilgelegd. Door de toegenomen bouwaktiviteiten van defensie was er rond 1938 enige opleving te bespeuren.
Tijdens de 2e Wereldoorlog werden veel steenfabrieken gedwongen om voor de bezetter te produceren. Bovendien was er een nijpend brandstoftekort. Tijdens de oorlog verlieten veel baksteenarbeiders deze branche en probeerden in een andere bedrijfstak aan de slag te komen.
In 1930 waren er in Oost-Gelderland nog 30 steenbakkerijen. In de jaren '30 werd de helft ervan voor kortere of langere tijd stilgelegd. Door de toegenomen bouwaktiviteiten van defensie was er rond 1938 enige opleving te bespeuren.
Tijdens de 2e Wereldoorlog werden veel steenfabrieken gedwongen om voor de bezetter te produceren. Bovendien was er een nijpend brandstoftekort. Tijdens de oorlog verlieten veel baksteenarbeiders deze branche en probeerden in een andere bedrijfstak aan de slag te komen.
Een en ander hield in dat er na de oorlog een tekort was aan personeel. Ook bleef er na de oorlog nog jarenlang een brandstoftekort bestaan.
Toch waren er in de eerst na-oologse jaren goede kansen voor de baksteenindustrie. Er was immers veel oorlogsschade te herstellen en er moest een achterstand in de woningbouw worden ingehaald. Bovendien groeide de bevolking sterk.
In 1950 waren in de Achterhoek en Liemers 27 steenfabrieken aktief. Van deze 27 stonden er 22 in de Liemers. In de Achterhoek was de Groenlose steenfabriek de grootste met 62 werknemers.
Toch waren er in de eerst na-oologse jaren goede kansen voor de baksteenindustrie. Er was immers veel oorlogsschade te herstellen en er moest een achterstand in de woningbouw worden ingehaald. Bovendien groeide de bevolking sterk.
In 1950 waren in de Achterhoek en Liemers 27 steenfabrieken aktief. Van deze 27 stonden er 22 in de Liemers. In de Achterhoek was de Groenlose steenfabriek de grootste met 62 werknemers.
Door verschillende oorzaken waren de gemiddelde bedrijfsresultaten in de 50- en 60er jaren nogal wisselend. Door het ontwikkelen van kunstmatige drooginrichtingen kon er een continue produktieproces ontstaan. Ook werden in deze tijd veel moderne ovens gebouwd.
Het besluit van de Minister van Volkshuisvesting om vanaf 1963 per jaar meer dan 100.000 woningen te bouwen stemde de steenbakkers hoopvol. De malaise zette echter door. In de jaren daarna was er sprake van een vrijwillige sanering in de baksteenindustrie. In 1980 waren er in Oost-Gelderland nog slechts 15 steenfabrieken over.
Het besluit van de Minister van Volkshuisvesting om vanaf 1963 per jaar meer dan 100.000 woningen te bouwen stemde de steenbakkers hoopvol. De malaise zette echter door. In de jaren daarna was er sprake van een vrijwillige sanering in de baksteenindustrie. In 1980 waren er in Oost-Gelderland nog slechts 15 steenfabrieken over.
1.2. Baksteenfabricage rond Groenlo. *
1.3. Archiefvorming en inventarisatie
laatste wijziging 12-03-2021
456 beschreven archiefstukken
29 gedigitaliseerd
totaal 29 bestanden
Inventaris
laatste wijziging 12-03-2021
456 beschreven archiefstukken
29 gedigitaliseerd
totaal 29 bestanden
Kenmerken
Datering:
1811-1982
Auteur:
H.G. Nijman
Toegang:
inventaris
Gemeente:
Oost Gelre
Omvang:
8,25
Citeerinstructie:
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste eenmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
Information obtained from our archives can not be used without crediting the source and our archive must be mentioned at least once in full without abbreviations.
VOLLEDIG/Full:
Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers, Doetinchem. Toegang 0007 N.V. Steenfabriek F.O.W. Groenlo, 1811-1982
VERKORT/Thereafter:
NL-DtcSARA 0007
Information obtained from our archives can not be used without crediting the source and our archive must be mentioned at least once in full without abbreviations.
VOLLEDIG/Full:
Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers, Doetinchem. Toegang 0007 N.V. Steenfabriek F.O.W. Groenlo, 1811-1982
VERKORT/Thereafter:
NL-DtcSARA 0007
Categorie:
Afdeling Twenthe en den Geldersen Achterhoek van de Bond van Nederlandse Baksteenfabrikanten
laatste wijziging 12-03-2021
456 beschreven archiefstukken
29 gedigitaliseerd
totaal 29 bestanden
