Mijn Studiezaal (inloggen)
82.1 Administratie van Particuliere Tienden op Walcheren, 1670-1913 ( Zeeuws Archief )
82.1
Administratie van Particuliere Tienden op Walcheren, 1670-1913
Inleiding
Omtrent den oorsprong der in Walcheren door particulieren geheven tienden bestaat onzekerheid. Het is niet onmogelijk dat in sommige gevallen het tiendrecht van bijzondere personen even oud is als dat van de grafelijkheid, maar voor een deel zijn de zoogenaamde particuliere tienden zonder twijfel leenroerige tienden geweest.
Van die, welke behoord hebben tot de gemeenschappelijke administratie, waarvan de stukken hier worden beschreven, laat zich dit aantoonen omtrent de door J. Verheye op 17 januari 1686 van de grafelijkheid gekochte tienden, welke op 30 januari 1699 zijn vrijgekocht volgens de bepalingen van het plakkaat der Staten van Zeeland van 21 october 1653, dat aan hen, die naar Zeeuwsch leenrecht eigenaars van tienden waren, vergunde de verplichting tot betaling der jaarlijksche pensie aan de grafelijkheid af te koopen, zoodat alleen nog bij versterf een klein bedrag voor heergewaad moest worden voldaan; eveneens, omtrent de aan het Gasthuis te Middelburg toekomende tienden (zie den Inventaris van de oude archieven, berustende onder het bestuur der godshuizen te Middelburg door C. de Waard, blz. 2, 36 en inv.nrs 1123-1125), welke op grond van hetzelfde plakkaat op 30 November 1713 zijn vrijgekocht, met uitzondering van twee gemeten, waarvan de pensie eerst op 30 juni 1806 is afgekocht ingevolge de publicatie van Hunne Hoogmogenden van 20 September 1805.
De op 29 Juli 1897 voor den notaris Pieter van de Graft door de heeren mr. Jacob Verheye van Citters, Willem Ermerins en mr. Jan Jacob Leydekker de Bruyn als gemachtigden der verschillende tiendeigenaren verleden akte, waarbij de verdeeling der tiendaandelen is geregeld, commissarissen zijn benoemd, en de instructie voor den rentmeester is vastgesteld, rekent nog met de mogelijkheid, dat niet alle pensiën krachtens de genoemde publicatie zouden zijn afgekocht, maar de rekeningen wijzen uit, dat er in het vervolg niets uit dezen hoofde betaald is, zoodat het verband tusschen deze tienden en de domeinen geacht kan worden omstreeks 1806 te zijn verbroken. Immers het recht van heergewaad was met het leenrecht afgeschaft.
Niet alle particuliere tienden op Walcheren namen aan deze administratie deel. Eene uitvoerige opsomming van de perceelen vindt men in de bijlagen tot de meergenoemde akte van 1807, terwijl de kaarten (inv.nr 8) de ligging ervan verduidelijken. Dezelfde akte omschrijft de taak van de twee commissarissen uit de tiendeigenaren, van wie een steeds uit de eigenaren van Jacob Verheye's tienden en die van de overige partijen zou genomen worden. Onder andere moesten zij de jaarlijksche rekeningen van den rentmeester opnemen en sluiten en de verdeeling van het batig slot onder de tiendgerechtigden helpen maken.
De stukken rakende de administratie zijn ten deele onder de commissarissen verbleven, ten deele van de aftredende of overleden rentmeesters door hunne opvolgers overgenomen. toen ingevolge de wet van 1907 (Staatsblad no. 222) het tiendrecht was komen te vervallen, en de bescheiden, die door den laatsten rentmeester van zijn voorganger waren overgenomen, naar het Rijksarchief in Zeeland overgebracht (bij proces-verbaal van 31 mei 1913), met uitzondering van eene lijst van tiendeigenaren en twee rollen met kadastrale kaarten, welke de rentmeester bij de tot zijne eigene administratie behoorende stukken heeft gevoegd.
Met de verzameling is een brief vereenigd, in 1812 door den directeur der registratie en domeinen in het departement van de Monden van de Schelde aan de administrateurs der particuliere tienden in het eiland Walcheren geschreven, welke brief 3 october 1899 door den heer A.A. Vorsterman van Oyen te Rijswijk aan het archief geschonken was.
De rangschikking van de stukken volgens den bij de laatste verandering van rentmeester gemaakten inventaris is niet gewijzigd. De tusschen haakjes geplaatste letters verwijzen naar dien inventaris.
Voorgaande inleiding is afkomstig uit: K. Heeringa, 'Beschrijving eener verzameling stukken, afkomstig van eene gemeenschappelijke administratie van particuliere tienden op Walcheren', in: Verslagen omtrent 's Rijks Oude Archieven [VROA] 41 (1918), II, 215-218.
Supplement:
Bij proces-verbaal van 31 Mei 1913 werden door den rentmeester der bovengenoemde tienden, den heer W.P. de Back te Middelburg, aan het Rijksarchief in Zeeland overgedragen de bescheiden, welke deze rentmeester van zijn voorganger had overgenomen. De administratie, die hij zelf had gevormd en nog voor zijn gebruik meende noodig te hebben, hield hij onder zich. Hij droeg echter aan zijn erven op, na zijn overlijden alle stukken, die betrekking hebben op de administratie dezer tienden, af te staan aan het Rijksarchief. De heer W.P. de Back is op 3 april 1929 overleden en de heer H.C. Reijers te Middelburg heeft toen aan die opdracht welwillend voldaan.
Een boekwerk (P. van der Schelling, Hollands Tiend-regt ..., 2 deelen (Rotterdam, 1727), dat in de verzameling begrepen was, is opgenomen in de handbibliotheek van dit Rijksarchief [en op 17 mei 1940 aldaar verloren gegaan, maar inmiddels is een online versie beschikbaar].
De beschrijving, waarop het hiervolgende een supplement is, vindt men als bijlage II achter het 'Verslag van het Rijksarchief in Zeeland over 1918' in Verslagen omtrent 's Rijks oude archieven, 1918, deel II.
In deze administratie blijkt mede begrepen te zijn het beheer van de tienden in den Frederikspolder op Noord-Beveland.
Voorgaande inleiding is afkomstig uit: A. Mulder, 'Beschrijving eener verzameling stukken van eene gemeenschappelijke administratie van particuliere tienden op Walcheren. Supplement', in: Inventarissen van rijks- en andere archieven, van rijkswege uitgegeven, voor zoover ze niet afzonderlijk zijn afgedrukt [IRA] 2 (1929) 330-333.
Latere aanvullingen:
De oorspronkelijke versie van deze toegang bestond uit een inventaris (inv.nrs 1-25) en een supplement (inv.nrs 2a, 7a-b, 18a-c, 26-71). In deze digitale versie zijn inventaris en supplement gecombineerd tot één toegang en zijn enkele beschrijvingen van kaarten aanzienlijk uitgebreid. De benaming van dit archiefbestand - zoals die op de oude etiketten achterop de kaarten nog voorkomt - was "Tienden op Walcheren".
Bij verwijzing naar dit archief zou bij voorkeur de volgende bronvermelding gebruikt moeten worden: Zeeuws Archief (ZA), archief Administratie van Particuliere Tienden op Walcheren (AvPT Walcheren), inv.nr(s) ..., daarna verkort als: ZA, AvPT Walcheren, inv.nr(s) ...
laatste wijziging 23-05-2023
120 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 1 bestand
Inventaris
1-2 Stukken van algemene aard, 1670 - 1913. 3 pakken
82.1 Administratie van Particuliere Tienden op Walcheren, 1670-1913
Inventaris
1-2
Stukken van algemene aard, 1670 - 1913. 3 pakken
Datering:
1670 - 1913
Vorm:
3 pakken
NB:
Voorheen geordend onder letters A-B (inv.nr 1-2)
Organisatie: Zeeuws Archief
laatste wijziging 23-10-2018
laatste wijziging 23-05-2023
120 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 1 bestand
Kenmerken
Datering:
1670-1913
Andere namen:
Tienden op Walcheren
Omvang:
4 meter
Openbaarheid:
Geen beperkingen
Toegankelijk:
Inventaris
Jaar bewerking:
1918, 1929
Titel publicatie:
K. Heeringa, 'Beschrijving eener verzameling stukken, afkomstig van eene gemeenschappelijke administratie van particuliere tienden op Walcheren', in: Verslagen omtrent 's Rijks Oude Archieven [VROA] 41 (1918), II, 215-218 en A. Mulder, 'Beschrijving eener verzameling stukken van eene gemeenschappelijke administratie van particuliere tienden op Walcheren. Supplement', in: Inventarissen van rijks- en andere archieven, van rijkswege uitgegeven, voor zoover ze niet afzonderlijk zijn afgedrukt [IRA] 2 (1929) 330-333
Inzage:
Studiezaal, in origineel
Raadpleegvestiging:
Middelburg, Hofplein
Collectie:
Rijksarchief in Zeeland
Categorie:
laatste wijziging 23-05-2023
120 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 1 bestand
