Mijn Studiezaal (inloggen)
667 Verzameling J.H. van Dale - Du Fossé, 1844-1872 ( Zeeuws Archief )
667
Verzameling J.H. van Dale - Du Fossé, 1844-1872
Inleiding
Deze inventaris bevat een beschrijving van een collectie handschriften, waaronder brieven, en documenten van en betreffende de Sluise hoofdonderwijzer, archivaris en lexicograaf J.H. van Dale. Deze collectie handschriften is in 2004 in bewaring gegeven aan het Zeeuws Archief te Middelburg door de eigenaar, de heer C. du Fossé te Sluis.
In deze inleiding bij de inventaris wordt eerst informatie gegeven over Van Dale, daarna over zijn persoonlijk archief, vervolgens over de collectie-Du Fossé. Tenslotte wordt de opzet van deze inventaris toegelicht en verantwoord en wordt aanvullende informatie verstrekt over relevante literatuur.
1. Jan van Dale (1828-1872)
667 Verzameling J.H. van Dale - Du Fossé, 1844-1872
Inleiding
1.
Jan van Dale (1828-1872)
Van Dale werd opgeleid tot onderwijzer op de in zijn tijd gebruikelijke wijze: als kwekeling aan de school van Sluis en via zelfstudie. Hij behaalde de 2e rang en o.a. het diploma voor Frans. Van 1851 af was hij eerst huisonderwijzer, daarna hulponderwijzer aan kleine scholen in zijn streek en in 1854 werd hij benoemd tot hoofdonderwijzer aan de openbare school te Sluis. In 1855 werd hij tevens honorair-archivaris van zijn stad, een functie die hij met grote toewijding tot het eind van zijn leven heeft vervuld.
Van Dale begon vrij vroeg te publiceren, nog nauwelijks in het bezit van zijn onderwijsbevoegdheid. Aanvankelijk beperkten Van Dale's publicaties zich tot vragen en antwoorden in De Navorscher over folkloristische, taalkundige en historische onderwerpen. In enkele tijdschriften (Archief voor Nederlandsche Taalkunde, Magazijn voor Nederlandsche Taalkunde) reageerde hij met korte, degelijke artikelen op publicaties van anderen over taalkundige onderwerpen.
In 1854 begint hij met zijn zwager en een collega een jaarboekje voor zijn streek. Daarin publiceert hij voor een groot publiek over de geschiedenis van West-Zeeuws-Vlaanderen en vooral Sluis. Met zijn boezemvriend ds H. Q. Janssen (uit Sint Anna ter Muiden), die vooral in kerk-geschiedenis geïnteresseerd is, zet de jonge hoofdonderwijzer een wetenschappelijk forum op voor het historische onderzoek van zijn streek: Bijdragen tot de oudheidkunde en geschiedenis inzonderheid van Zeeuwsch-Vlaanderen (Middelburg, 1856-1860, 1863; 6 dln.). Het zijn deze Bijdragen waarin Van Dale zijn eerste schreden zet op het gebied van het Middelnederlands door het publiceren van stukken uit het archief van Sluis. Matthias de Vries, hoogleraar te Leiden, is een van de intekenaren. Ondertussen schrijft Van Dale schoolboekjes voor Nederlandse taal, geschiedenis, aardrijkskunde en bijbelse geschiedenis.
Geleidelijk krijgt Van Dale een zekere naam dankzij een constante stroom van, niet al te lange, artikelen, vooral in het tijdschrift De Taalgids. Daaruit spreekt grote interesse voor de Nederlandse taal en een brede kennis van de spraakkunst, de schoolgrammatica, het dialect van zijn streek en het Middelnederlands. Spellingskwesties en woordbetekenis zijn de hoofdonderwerpen van die artikelen. Vooral Middelnederlandse woorden die hij aantreft in de stukken op het archief van zijn woonplaats zetten hem aan tot studie en publicaties. Enkele bronnenpublicaties van archivalia, waaronder een reglement voor de scheepvaart en de tollen op het Zwin, zijn indrukwekkende voorbeelden van zijn activiteiten.
In het begin van de jaren zestig bewerkt Van Dale de spraakkunst van W.G. Brill tot een serie leerboeken voor de zinsontleding voor (aanstaande) onderwijzers. De behoefte aan zo'n methode was groot doordat de vernieuwing van het lager onderwijs het onderdeel 'zinsontleding' omvatte. Van Dale's bewerkingen geven richting aan de ontwikkeling van dit onderdeel van de schoolgrammatica.
Terwijl Van Dale van 1867 tot zijn dood in 1872 nog verschillende taalkundige artikelen schrijft, die niet wezenlijk van karakter, aanpak of inhoud veranderen, werkt hij aan wat zijn naam zal vestigen: zijn woordenboek. Tijdens de bewerking van dat woordenboek wordt op hem als archivaris van zijn stad door het gemeentebestuur een dringend beroep gedaan om, in de vorm van een historische reconstructie van het middeleeuwse Sluis, argumenten te leveren ten gunste van het stadsbestuur, dat een ernstig verschil van mening heeft met de rijksoverheid over het eigendom van de wallen en de aangrenzende domeingronden.
Als Van Dale in 1872 sterft aan de pokken, maakt oud-leerling Jan Manhave, die hem reeds assisteerde, het woordenboek af. Het is in 1874 volledig verkrijgbaar. Toen Van Dale in 1872 overleed, liet hij een vrouw en drie kinderen achter, twee dochters en een zoon. Deze zoon, Johan Hendrik Abraham, studeerde na het gymnasium te Middelburg voltooid te hebben, aan de Universiteit van Amsterdam. Nadat hij afgestudeerd was als arts met belangstelling voor psychiatrische patiënten, ging hij werken bij een instelling in Ermelo. De weduwe van Van Dale volgde met de beide dochters het spoor van de zoon. Zij sterft en wordt begraven te Ermelo.
2. Geschiedenis van het archief-Van Dale
3. De collectie-Du Fossé
4. Verantwoording van de inventarisatie
5. Literatuuropgave
laatste wijziging 01-09-2023
61 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 141 bestanden
Inventaris
laatste wijziging 01-09-2023
61 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 141 bestanden
Kenmerken
Datering:
1844-1872
Omvang:
0,1 meter
Openbaarheid:
Geen beperkingen
Toegankelijk:
Inventaris
Jaar bewerking:
2004
Inzage:
Studiezaal, in origineel
Raadpleegvestiging:
Middelburg, Hofplein
Collectie:
Rijksarchief in Zeeland
Categorie:
laatste wijziging 01-09-2023
61 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 141 bestanden
