Mijn Studiezaal (inloggen)
3821 Sint Jansteenpolder, 1715-1965 ( Zeeuws Archief )
3821
Sint Jansteenpolder, 1715-1965
Inleiding
De polder St. Jansteen is gelegen in de gemeente Hulst en wordt begrensd door de polders Absdale, Clinge, Wildelanden en België. De oppervlakte beslaat ca. 454 ha., waarvan 447.88.63 ha. belastbaar zijn. *
De eerste bedijkingen van schorren en slikken werden door de Cisterciënser monniken van de abdij van Baudeloo in de tweede helft van de 12e eeuw tot stand gebracht. Omtrent de datering van de eerste bedijking van St. Jansteen kan niets met zekerheid worden vastgesteld.
Adriaanse en Everaard noemen gegevens uit het jaar 1357 waarin de naam St. Jansteenpolder zou voorkomen. In het betreffende geschrift heet het echter: "Item quarto, in quodam polro vocato Ser Jans van den Steene polre, ducentas mensuras...". De polder Ser Jans van den Steene lag echter in West Zeeuwsen Vlaanderen. * Op 26 januari 1682 inundeerde de polder om 6 uur in de morgen. Het was die nacht de grootste stormvloed sinds de beruchte Allerheiligenvloed in 1570. * De contrescarp bij Hulst bezweek en door de zwakte van de inlaagdijken was een overstroming niet af te wenden.
De eerste bedijkingen van schorren en slikken werden door de Cisterciënser monniken van de abdij van Baudeloo in de tweede helft van de 12e eeuw tot stand gebracht. Omtrent de datering van de eerste bedijking van St. Jansteen kan niets met zekerheid worden vastgesteld.
Adriaanse en Everaard noemen gegevens uit het jaar 1357 waarin de naam St. Jansteenpolder zou voorkomen. In het betreffende geschrift heet het echter: "Item quarto, in quodam polro vocato Ser Jans van den Steene polre, ducentas mensuras...". De polder Ser Jans van den Steene lag echter in West Zeeuwsen Vlaanderen. * Op 26 januari 1682 inundeerde de polder om 6 uur in de morgen. Het was die nacht de grootste stormvloed sinds de beruchte Allerheiligenvloed in 1570. * De contrescarp bij Hulst bezweek en door de zwakte van de inlaagdijken was een overstroming niet af te wenden.
Na de herdijking, waarvan het jaartal niet bekend is, overstroomde de polder opnieuw op 3 maart 1715. De dijk was op vier plaatsen doorgebroken. Het gat in de dijk bij de Verrekijker werd groter door de eroderende werking van het getij. Duidelijk was dat er snel gehandeld moest worden, wilden de ingelanden niet voor nog grotere kosten van herstelwerkzaamheden komen te staan. Ook van overheidswege drong men aan en stelde men alles in het werk om het herstel te bevorderen. Zo stelde de Raad van State van de Verenigde Nederlanden bij resolutie van 7 maart 1715 vast, dat de directeur der fortificatiën de Bruijn werd aangewezen de dijkgraven en "heemraden" met raad en daad bij te staan. Johan de Moor, opzichter van 's lands zeewerken in Vlaanderen, moest naar Hulst komen om de schade op te nemen. Tevens stelde de Raad van State materiaal beschikbaar en werden gecommitteerden gestuurd om op de uitvoering van de resolutie toe te zien. Op 19 maart 1715 werden de baljuw, burgemeester en schepenen van St. Jansteen uitgenodigd een algemene vergadering bij te wonen. Samen komt men overeen tot herdijking over te gaan, mede in het belang van de polder Clinge. Burgemeester Denik werd verzocht het rekest gericht aan de Raad van State op te stellen om octrooi tot bedijking te verkrijgen. Denik diende tevens zijn invloed aan te wenden, dat de polder vrijdom verleend zou worden. Op 8 april d.a.v. verscheen in de vergadering de polderbode van de polder Clinge, die op het gezag van zijn dijkgraaf het aanwezige bestuur te kennen gaf, dat de heer van St. Jansteen het gat zou moeten dichten of dat de dijkgraaf van de polder Clinge zelf het op kosten van de heer van Steen zou laten doen.
De heer van Steen gaf de bode onomwonden te verstaan dat "de heer Nollens (dijkgraaf van de polder Clinge) het gat selfs konde opmaken zoo daar intrest in hadde, hebbende dese ingelanden daar geen intrest in, en dat hij aan de heer Nollens deselve boodschap konde teruggebrengen als aan hem, heer van Steen, wierd gedaan". *
Op 19 april 1715 verstuurde de Raad van State een brief aan het polderbestuur, waarin hij verzocht het herstel van de dijk zo spoedig mogelijk tot stand te brengen. *
Op 15 mei 1715 werd het bestek voor de herstelwerkzaamheden publiek aanbesteed. Bij de bedijking werd ook opgenomen een gedeelte van Oud-Absdale, strekkende vanaf de Gentse vaart vanaf de "Verrekijker" tot voorbij de "Capellebrugge".
Om de kwaliteit van grote gelande te verkrijgen diende men 7 gemeten en 25 roeden schotbaar land in eigendom te hebben, ingevolge de resolutie van de vergadering van ingelanden van 19 oktober en 9 november 1707. Tevens werd op die vergadering vastgesteld, dat uit de magistraat van St. Jansteen drie gedeputeerden die ieder één stem hadden, de vergaderingen zou blijven bijwonen. Zij werden geacht voor de kleine geïnteresseerden op te treden. *
Uit het bovenstaande blijkt de grote invloed van de magistraat van St. Jansteen. De heer van St. Jansteen was de grootste gelande. De hele polder St. Jansteen was gelegen in de heerlijkheid van die naam. De belangen van beiden liepen nagenoeg parallel.
Op 19 april 1715 verstuurde de Raad van State een brief aan het polderbestuur, waarin hij verzocht het herstel van de dijk zo spoedig mogelijk tot stand te brengen. *
Op 15 mei 1715 werd het bestek voor de herstelwerkzaamheden publiek aanbesteed. Bij de bedijking werd ook opgenomen een gedeelte van Oud-Absdale, strekkende vanaf de Gentse vaart vanaf de "Verrekijker" tot voorbij de "Capellebrugge".
Om de kwaliteit van grote gelande te verkrijgen diende men 7 gemeten en 25 roeden schotbaar land in eigendom te hebben, ingevolge de resolutie van de vergadering van ingelanden van 19 oktober en 9 november 1707. Tevens werd op die vergadering vastgesteld, dat uit de magistraat van St. Jansteen drie gedeputeerden die ieder één stem hadden, de vergaderingen zou blijven bijwonen. Zij werden geacht voor de kleine geïnteresseerden op te treden. *
Uit het bovenstaande blijkt de grote invloed van de magistraat van St. Jansteen. De heer van St. Jansteen was de grootste gelande. De hele polder St. Jansteen was gelegen in de heerlijkheid van die naam. De belangen van beiden liepen nagenoeg parallel.
Na de bedijking in 1715 kreeg de polder vrijdom voor de tijd van 12 jaar, om aan de kosten tegemoet te komen. Het herstel bleek toch niet afdoende te zijn gebeurd. Op 27 februari bleek de dijk zo ernstig te zijn beschadigd, dat bij een hoge vloed een overstroming werd gevreesd. De vergadering zond een rekest aan de Staten-Generaal waarin werd verzocht exemptie van redemptie-penningen voor de tijd van vier jaar te mogen behouden om de dijk met het vrijgekomen geld te verzwaren, teneinde mede de veiligheid van de forten Grote- en Kleine Verrekijker en het Havenfort te waarborgen. Tevens zou de contx-escarp bij Hulst en de Clingepolder gevaar lopen. *
Door de argumentatie-doelend op voornamelijk strategisch belangrijke punten-hoopte het polderbestuur een gevoelige plek bij de heren in Den Haag, die een goede landsverdediging van primair belang achtten, te raken. Bij voortgaande correspondentie schreven de ingelanden over het voornemen dat, mocht de exemptie geweigerd worden, zij door een "notoir onvermogen niet in die verlegentheijd worden gebracht, om van hunne landen te moeten afzien ofte abandonneren, ofte wel de dijkagie bloot te stellen voor eene inundatie, dat God wilt verhoeden". In de resolutie van 17 september 1736 stemden de Staten-Generaal in exemptie toe. *
In 1790 ontstaat een uitvoerige gedachtenwisseling tussen het polderbestuur en Willem van Hogendorp, de toenmalige en laatste vrijheer van St. Jansteen. Deze gedachtenwisseling viel samen met het bezoek dat van Hogendorp aan de heerlijkheid bracht; een "Blijde Inkomste" zonder feestbetoon, daar hij de heerlijkheid van zijn juist overleden broer had geërfd. *
Door de argumentatie-doelend op voornamelijk strategisch belangrijke punten-hoopte het polderbestuur een gevoelige plek bij de heren in Den Haag, die een goede landsverdediging van primair belang achtten, te raken. Bij voortgaande correspondentie schreven de ingelanden over het voornemen dat, mocht de exemptie geweigerd worden, zij door een "notoir onvermogen niet in die verlegentheijd worden gebracht, om van hunne landen te moeten afzien ofte abandonneren, ofte wel de dijkagie bloot te stellen voor eene inundatie, dat God wilt verhoeden". In de resolutie van 17 september 1736 stemden de Staten-Generaal in exemptie toe. *
In 1790 ontstaat een uitvoerige gedachtenwisseling tussen het polderbestuur en Willem van Hogendorp, de toenmalige en laatste vrijheer van St. Jansteen. Deze gedachtenwisseling viel samen met het bezoek dat van Hogendorp aan de heerlijkheid bracht; een "Blijde Inkomste" zonder feestbetoon, daar hij de heerlijkheid van zijn juist overleden broer had geërfd. *
Het ging van Hogendorp om de toestand van de wegen, zorgzaam als hij was met het oog op de handelspositie, die zijn heerlijkheid in zou moeten nemen. De hierop volgende jaren liet van Hogendorp zich door zijn baljuw in het bestuur vertegenwoordigen. *
Bij de komst van de Fransen werden de heerlijke rechten afgeschaft. In de eerste jaren vertegenwoordigde baljuw Tegelberg nog de vrijheer, maar spoedig daarna toch "het volk". Door de inlijving van Staats Vlaanderen bij Frankrijk kwam de polder te ressorteren onder het bestuur van het Departement van de Schelde. De ruime mate van zelfstandigheid die de polder tijdens de republiek genoten had, werd tenietgedaan. Samen met verschillende andere polders gaf St. Jansteen en drukwerk uit genaamd; "Memoire adressé aux certains consuls de la république francaise en réclamation contre 1'arrêté du préfet du Département de l'Escaut". Zij komen hier in verweer tegen het besluit van de prefect van het departement van de Schelde van de 7e thermidor in het 10e jaar van de Franse Republiek. In dit besluit werd een invordering geëist van 98 centimes per gemet schotbaar land t.b.v. ver van de polders gelegen calamiteuse polders. * Het polderbestuur vond dat de belasting "niet ordinario modo maar forcé d'armee" werd geïncasseerd. * Het verzet mocht niet baten, uiteindelijk moest men toch aan deze belasting voldoen. De polder bleef-ondanks pogingen van overheidswege tot concentraties van polders en waterschappen-zelfstandig voortbestaan tot het op 31 december 1964 werd opgeheven en overging in het nieuw gevormde waterschap Hulster Ambacht.
Bij de komst van de Fransen werden de heerlijke rechten afgeschaft. In de eerste jaren vertegenwoordigde baljuw Tegelberg nog de vrijheer, maar spoedig daarna toch "het volk". Door de inlijving van Staats Vlaanderen bij Frankrijk kwam de polder te ressorteren onder het bestuur van het Departement van de Schelde. De ruime mate van zelfstandigheid die de polder tijdens de republiek genoten had, werd tenietgedaan. Samen met verschillende andere polders gaf St. Jansteen en drukwerk uit genaamd; "Memoire adressé aux certains consuls de la république francaise en réclamation contre 1'arrêté du préfet du Département de l'Escaut". Zij komen hier in verweer tegen het besluit van de prefect van het departement van de Schelde van de 7e thermidor in het 10e jaar van de Franse Republiek. In dit besluit werd een invordering geëist van 98 centimes per gemet schotbaar land t.b.v. ver van de polders gelegen calamiteuse polders. * Het polderbestuur vond dat de belasting "niet ordinario modo maar forcé d'armee" werd geïncasseerd. * Het verzet mocht niet baten, uiteindelijk moest men toch aan deze belasting voldoen. De polder bleef-ondanks pogingen van overheidswege tot concentraties van polders en waterschappen-zelfstandig voortbestaan tot het op 31 december 1964 werd opgeheven en overging in het nieuw gevormde waterschap Hulster Ambacht.
De polder St. Jansteen sueerde vóór 1683 via de polder Absdale, na die tijd via de polder Clinge. In 1845 werd door de Nederlandse staat met de polders Nieuw- en Groot-Kieldrecht, Klein Kieldrecht, Clinge en St. Jansteen een contract gesloten omtrent de afwatering op de oostelijke rijkswaterleiding. Het water zou worden overgebracht naar de kreek van het Boerenmagazijn om langs die weg te sueren. *
Talrijke inundaties heeft de polder moeten ondergaan. In 1584 braken de dijken na hevige stormen door, bevloeide de polder Clinge en het water sloeg een gat in de "Steense dijk". Hierdoor bevloeiden tevens St. Jansteen en Absdale. * De grootste inundaties vonden plaats in 1682 en 1715. Ook bij de komst van de Fransen tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog werd de polder t.b.v. de verdediging van Hulst onder water gezet en het dorp door brand verwoest. *
Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben ook de bezetters kunstmatige inundaties voor de verdediging gebruikt toen de geallieerden in 1944 oprukten. De polder St. Jansteen is hiervoor gespaard gebleven. In 1953 is de polder niet geïnundeerd, ondanks de overstroming van de polders ten noorden van Hulst.
Talrijke inundaties heeft de polder moeten ondergaan. In 1584 braken de dijken na hevige stormen door, bevloeide de polder Clinge en het water sloeg een gat in de "Steense dijk". Hierdoor bevloeiden tevens St. Jansteen en Absdale. * De grootste inundaties vonden plaats in 1682 en 1715. Ook bij de komst van de Fransen tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog werd de polder t.b.v. de verdediging van Hulst onder water gezet en het dorp door brand verwoest. *
Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben ook de bezetters kunstmatige inundaties voor de verdediging gebruikt toen de geallieerden in 1944 oprukten. De polder St. Jansteen is hiervoor gespaard gebleven. In 1953 is de polder niet geïnundeerd, ondanks de overstroming van de polders ten noorden van Hulst.
laatste wijziging 28-02-2023
59 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 161 bestanden
Inventaris
45 Register van geldleningen, 1942-1964. 1 katern
3821 Sint Jansteenpolder, 1715-1965
Inventaris
45
Register van geldleningen, 1942-1964. 1 katern
Datering:
1942-1964
Vorm:
1 katern
Raadpleegvestiging:
Terneuzen, Kennedylaan
Raadpleeginformatie:
Organisatie: Zeeuws Archief
laatste wijziging 30-06-2016
laatste wijziging 28-02-2023
59 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 161 bestanden
Kenmerken
Datering:
1715-1965
Andere namen:
Polder Sint Jansteen
Regio:
Oost Zeeuws-Vlaanderen
Openbaarheid:
Geen beperkingen
Toegankelijk:
Inventaris
Jaar bewerking:
1973
Titel publicatie:
T.T.A.B.M. van der Aalst, ‘Inventaris van het archief van de polder Sint Jansteen, 1715-1965’, in: Gebundelde inventarissen van de oude archieven van het Waterschap Hulster Ambacht 1609-1972 (Hulst : Waterschap Hulster Ambacht, 1979) 134-143
Inzage:
Studiezaal, in origineel
Raadpleegvestiging:
Terneuzen, Kennedylaan
Collectie:
Waterschap Scheldestromen
Categorie:
laatste wijziging 28-02-2023
59 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 161 bestanden
