Mijn Studiezaal (inloggen)
370 Terneuzensche Scheepsbouw Maatschappij (TSM), 1924-1979 ( Zeeuws Archief )
370
Terneuzensche Scheepsbouw Maatschappij (TSM), 1924-1979
Inleiding
1. Geschiedenis van het bedrijf
370 Terneuzensche Scheepsbouw Maatschappij (TSM), 1924-1979
Inleiding
1.
Geschiedenis van het bedrijf
Na verscheidene mislukte pogingen tot vestiging van een scheepswerf te Terneuzen, besloten in november 1923 de heren Govert Frederik Pieter van der Peyl, Jan Jacobus de Jager, respectievelijk directeur en president van bouwmaterialenhandel 'De Hoop' en Johannes Franciscus de Klerk, telg uit het bekende Oost-Zeeuws-Vlaamse scheepsbouwersgeslacht, dat sedert 1849 in Kruispolder vissersvaartuigen (vooral hoogaarsen en hengsten) bouwde, een werf op te richten op het zogenaamde 'separatiepunt', de landtong gelegen tussen de midden- en westkanaalarm van het Kanaal van Gent naar Terneuzen. Deze landtong was in erfpacht bij de NV 'De Hoop'. Dit bedrijf had door zijn groeiende vloot van schepen steeds meer behoefte aan een scheepswerf.
In het oudste notulenregister van de TSM worden de volgende argumenten voor de oprichting aangegeven: Terneuzen had zich op dat tijdstip ontwikkeld tot een belangrijk centrum van de scheepvaart waar ruim honderd eigenaren van schepen woonden. Desondanks bestond er zowel hier als in de rest van Zeeland geen enkele moderne inrichting voor het verrichten van herstellingen aan schepen, zodat men voor reparaties aangewezen was op werven in Zuid-Holland of voorbij de Moerdijk, hetgeen voor de eigenaren hoge sleepkosten en tijdsverlies met zich meebracht. Dat niet eerder een dergelijke reparatiewerf in Zeeland was gestart, was te wijten aan het feit dat er vanwege het zoute water geen gunstige lokatie te vinden was. Het terrein op het separatiepunt was behalve voor reparatie bovendien zeer geschikt voor nieuwbouw van schepen. Door de bijzondere ligging van het separatiepunt kon volstaan worden met 2/3 van de oprichtingskosten van een soortgelijke werf. Doordat het waterpeil in het kanaal namelijk ter plaatse ruim drie meter boven het grondpeil van de omgeving lag, konden de voor een bouw van een dok meestal noodzakelijke machines voor het leegpompen achterwege blijven. Op 2 januari 1924 werd het verzoekschrift tot oprichting van de werf ingediend bij de Minister van Waterstaat. De te bouwen werken waren een droogdok, een langshelling en een loods. Na toestemming van het ministerie werd bij notariële akte van 17 december 1924 de NV Terneuzensche Scheepsbouw Maatschappij opgericht. Als doelstelling van het bedrijf vermeldde de statuten: het bouwen en herstellen van schepen en vaartuigen, het plaatsen en herstellen van motoren, het exploiteren van scheepshellingen en dokken, het kopen en verkopen van scheepsbouw- en andere materialen.
De TSM begon met dertig werknemers, maar dit aantal liep al in de jaren dertig op tot negentig. In 1930 werd door de werf zelf een groot ponton omgebouwd tot een drijvend dok met een hefvermogen van 700 ton, zodat men ook grotere reparaties kon uitvoeren. Bij het binnenvallen van de Duitse troepen in mei 1940 werd de werf volgens de tactiek van de verschroeide aarde door terugtrekkende Franse en Belgische militairen opgeblazen en in brand gestoken (inv.nr 98). Reeds in 1941 werden een nieuw kantoor en een aantal nieuwe loodsen geopend. Na de bevrijding in 1944 had de TSM veel werk door de berging van tientallen schepen die in het kanaal of de haven van Terneuzen tot zinken waren gebracht. Daarna ging de werf zich vooral toeleggen op de bouw van zeeschepen. In 1954 nam de TSM de werf 'Zeeland' te Hansweert over, om de concurrentie in de naaste omgeving uit te schakelen en om personeel aan te kunnen trekken voor de eigen werf. Het grootste ooit in Terneuzen gebouwde zeeschip werd opgeleverd in januari 1958, de Olivia Winther, met een draagvermogen van 5377 ton.
Tot 1965 werd de capaciteit voor circa 70% aangewend voor nieuwbouw (binnenschepen, kustvaarders en vrachtschepen tot 5.500 ton) en voor circa 30% voor reparaties. In de daarop volgende jaren waren er echter nauwelijks nieuwbouwopdrachten meer te krijgen. Om een goede bezetting te handhaven was de werf gedwongen om naast reparaties ander werk te zoeken. Men vond dit door bar- en kerkmeubilair te gaan vervaardigen. In de Grote Kerk van de Hervormde Gemeente te Terneuzen is bijvoorbeeld veel meubilair te zien dat werd gemaakt door werknemers van de TSM. Tevens werd de dokcapaciteit vergroot. Op 1 augustus 1969 werd de statutaire naam van het bedrijf gewijzigd in NV Terneuzensche Scheepsbouw Belangen (TSB) en werden twee werkmaatschappijen opgericht: NV Terneuzensche Scheepsbouw Maatschappij (TSM) en NV Werf Hansweert. De drie genoemde NV's werden op 24 november 1972 omgezet in BV's (zie bijlage 1, organisatieoverzicht).
De werf Hansweert werd op 1 september 1977 overgenomen door de werknemers aldaar en voortgezet als Scheepswerf Hansweert BV. Door de malaise in de scheepsbouw en het weigeren van financiële steun door het Ministerie van Economische Zaken werden de BV Terneuzensche Scheepsbouw Maatschappij op 29 november 1978 en de BV Terneuzensche Scheepsbouw Belangen op 14 november 1979 door de Arrondissementsrechtbank te Middelburg in staat van failissement verklaard. In het voorjaar van 1979 ging de inventaris van de scheepswerf onder de hamer. De werf werd daarna nog op veel kleinere schaal voortgezet door Swets BV uit Terneuzen.
2. Geschiedenis van het archief
3. Aanwijzingen voor de onderzoeker
4. Literatuur
5. Bijlagen
laatste wijziging 23-05-2023
101 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 141 bestanden
Inventaris
laatste wijziging 23-05-2023
101 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 141 bestanden
Kenmerken
Datering:
1924-1979
Andere namen:
NV Terneuzense Scheepsbouw Maatschappij (TSM), NV Terneuzensche Scheepsbouw Belangen (TSB), NV Werf Hansweert
Vestigingsplaats:
Terneuzen
Omvang:
4 meter
Openbaarheid:
Gedeeltelijk beperkt (zie opmerking)
Toegankelijk:
Plaatsingslijst
Jaar bewerking:
1990
Opmerking:
De openbaarheid van stukken betreffende het personeel is beperkt tot 75 jaar.
Inzage:
Studiezaal, in origineel
Raadpleegvestiging:
Middelburg, Hofplein
Collectie:
Rijksarchief in Zeeland
Categorie:
laatste wijziging 23-05-2023
101 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 141 bestanden
