Uw zoekacties: Tentoonstelling Hugenoten in Zeeland, 5 april - 31 augustus 1974

202.61 Tentoonstelling Hugenoten in Zeeland, 5 april - 31 augustus 1974 ( Zeeuws Archief )

Hulp bij uw onderzoek.
De informatie in deze website is zeer divers en bedoeld voor mensen met een belangstelling voor historisch of genealogisch onderzoek.
Wij trachten de informatie zo eenvoudig mogelijk te houden, maar beseffen ook dat de aard van de informatie soms wel enige studie of historische inzicht vereist.

Zoeken en bladeren

  • Bladeren
    De meest eenvoudige manier van werken is het zoeken te starten zonder zoekterm. U kunt dan bladeren door alle aanwezige toegangen.
  • Eenvoudig zoeken
    Wilt u een specifieker resultaat dan adviseren wij u te starten met één zoekterm. Het resultaat dat u krijgt voldoet aan de zoekterm. U kunt het resultaat verder verkleinen door meerdere zoektermen op te geven.
  • Uitgebreid zoeken
    Kiest u voor uitgebreid zoeken dan kunt u afhankelijk van de situatie meerdere zoekvelden invullen, waarna het resultaat zal voldoen aan de specifieke zoekactie. In iedere veld kunnen meerdere zoektermen worden ingevuld.
  • Zoektermen combineren
    Zoektermen worden gecombineerd De zoekfunctie voegt automatisch "en" toe tussen de verschillende zoekmogelijkheden die worden gebruikt. Zo kunnen 'zoeken met alle woorden' en 'zoeken met één van de woorden' worden gecombineerd.
  • Booleaanse operatoren
    Normaal worden meerdere zoektermen altijd gecombineerd met AND. U kunt bij het zoeken in een zoekveld ook gebruik maken van de Booleaanse operatoren: NOT en OR. De zoekacties met NOT beperken het zoekresultaat, terwijl OR veel meer resultaten oplevert.
    OR wordt vooral geadviseerd bij een bekende variatie op de schrijfwijze, bijvoorbeeld:
    - Den Haag OR ’s-Gravenhage
    - Vereeniging OR Vereniging
  • Woordcombinatie
    Wilt u zoeken met een woordcombinatie in een vaste volgorde (bijv. Vereniging tot behoud van natuurmonumenten), zet deze woorden dan "tussen aanhalingstekens".

Verfijnen
In de meeste gevallen zal naast het zoekresultaat een mogelijkheid tot verfijnen worden aangeboden. Verfijnen kan bijvoorbeeld op materiaalsoort, maar in andere gevallen op plaats en straat. Dit is afhankelijk van het archiefmateriaal dat geselecteerd is.

Sorteren
De resultaten staan gesorteerd in een standaard sortering. Dit kan per toegang verschillend zijn. In de meeste gevallen kan voor een andere sortering worden gekozen.

Digitaliseren op verzoek
Zie http://www.zeeuwsarchief.nl/over-ons/tarieven

beacon
 
 
Woord vooraf
In 1974 organiseerde het Rijksarchief in Zeeland de tentoonstelling Hugenoten in Zeeland. De tentoonstelling was te zien in de expositieruimte van het rijksarchief van 5 april tot en met 31 augustus 1974.
Bij de tentoonstelling verscheen een 'toelichting', een uit vier pagina's bestaand stencil dat bezoekers konden meenemen, en een 'lijst van stukken', de catalogus met daarin de beschrijvingen van alle geëxposeerde stukken. De laatste was alleen ter inzage in de expositieruimte. De 'toelichting' verscheen ook in een Franstalige versie. Al deze uitgaven zijn in deze digitale versie verwerkt.
De tentoonstelling werd samengesteld uit de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief in Zeeland (thans Zeeuws Archief) en met bruiklenen van de volgende instellingen en particulieren:
- Algemeen Rijksarchief (thans Nationaal Archief), Den Haag
- Gemeentearchief Goes, Goes
- Gemeentearchief Vlissingen, Vlissingen
- Gemeente Aardenburg, Aardenburg
- Museum voor Zuid- en Noord-Beveland, Goes
- Zeeuws Museum, Middelburg
- Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
- Universiteit van Amsterdam, Universiteitsbibliotheek, Amsterdam
- Atlas van Stolk, Rotterdam
- Waalse Gemeente, Middelburg
- Bibliothèque Wallonne, Amsterdam (thans in de Universiteitsbibliotheek, Leiden)
- mw J.A. Gysouw, Goes
- ds P. Fagel, Veere
- drs P.J. van der Feen, Domburg
- ds R.F. le Gras, Middelburg.
In de catalogus wordt in de detailgegevens van ieder nummer een volledige bronvermelding gegeven. De aanduiding 'Bron:' verwijst naar een stuk uit de eigen archieven en verzamelingen van het Rijksarchief in Zeeland (thans Zeeuws Archief), de aanduiding 'Bruikleen:' verwijst naar een stuk dat in 1974 van een andere instelling of particulier tijdelijk in bruikleen was verkregen. In de detailgegevens zijn de namen van de meeste bruikleengevers gemoderniseerd, zie voor de eventuele nieuwe naam van een bruikleengever het voorgaande overzicht.
Toelichting
Van de vijftien Waalse Gemeenten, welke in Zeeland bestaan hebben, is die van Middelburg, gesticht in 1574, de eerste en sinds 1827 ook als enige overgebleven. zij zijn allen voortgekomen uit de dramatische gebeurtenissen in de zuidelijke Nederlanden en in Frankrijk tussen 1560 en 1760. De Reformatie had in Wallonië en in Vlaanderen veel invloed gewonnen, maar sinds de komst van Alva in 1567 was er voor duizenden, die 'naar het pure Evangelie van Jesus Christus wilden leven', geen andere keus dan de marteldood of de vlucht. Zo ontstond het eerste Refuge. Uit die tijd dateert ook de naam van Waalse Gemeenten.
In de strijd tegen Spanje lagen de geïsoleerde Zeeuwse eilanden bijzonder gunstig voor hen die uit wilden wijken naar Engeland (Canterbury, Londen, Norwich, York). Reeds in de jaren vóór de overgave van Middelburg vindt men ter plaatse Franse namen van burgers, die blijkens twee sententies van Alva in 1568 tegen de 'secte der Calvinisten', echter voortvluchtig waren. Na de bevrijding van Middelburg in 1574 werd de Waalse Gemeente officieel opgericht onder leiding van Louis D'Outreleau uit Antwerpen, die reeds twee jaar in Vlissingen predikant was voor de Waalse troepen van de Prins van Oranje. Als een der eersten heeft D'Outreleau zijn handtekening gezet onder de Nederlandse Geloofsbelijdenis (Confession Belgica), opgesteld door Guy de Bray in het Frans en door François du Jon in 1580 in de sindsdien gezaghebbende tekst op perkament overgeschreven.
Intussen was in 1578 op de nationale Synode van Dordrecht besloten, dat de Waalse Gemeenten voortaan zelfstandig zouden bestaan, omdat 'in de Nederlanden tweederlei sprake gebruikt wordt, de Duitsche ende de Walcherse'. Na de komst van de hertog van Parma stromen opnieuw vluchtelingen naar Walcheren. Terwijl de Walen in Vlissingen tien jaar lang in Middelburg ter kerke gingen, werden zij in 1584 een zelfstandige gemeente. Een kaar later viel het laatste bolwerk Antwerpen na een langdurig beleg in handen van Parma. Deze genadeslag voor her Calvinisme in de zuidelijke Nederlanden en de daarmede gepaard gaande uittocht hadden echter de stichting van nieuwe gemeenten in Arnemuiden en vooral Zierikzee tot gevolg. Tegen het einde van de zestiende eeuw zijn er in Middelburg al drie Waalse predikanten. Verschillende malen heeft er al in deze stad een Synodevergadering plaatsgevonden, met afgevaardigden uit alle Nederlandse classes en uit de verstrooiing (Vlaanderen, Engeland en Duitsland). Vanaf 1589 gaat een Waals predikant uit Zeeland arbeiden in de Gemeenten 'onder het Kruis' (schuilnaam: de Olijfberg), telkens slechts voor één of hoogstens twee jaar in verband met de grote gevaren, waaraan de schuilkerken in de zuidelijke Nederlanden blootstaan.
Gedurende de eerste helft van de zeventiende eeuw blijven de Walen in Zeeland langzaam toenemen. In Zeeuws-Vlaanderen ontstaan nieuwe gemeenten, sommige eerst nog bediend door een tweetalige predikant: Aardenburg, Axel en Philippine en vooral Groede, waar in 1653 een nationale Waalse Synode plaatsvond, de enige ooit in Zeeuws-Vlaanderen gehouden. Ook elders, bijvoorbeeld in Goes, ging aan de stichting van een eigenlijke Waalse Gemeente een periode van deelgenootschap met de 'Nederduitse' gemeente ter plaatse vooraf. Verreweg de grootste gemeente bleef Middelburg, kerkelijke een waar centrum van het gehele gewest. In 1606 werd er voor het eerst een jong predikant in het ambt bevestigd: Jérémie de Pours, 24 jaar oud. In woord en geschrift nam deze strijdvaardig deel aan het leven van zijn tijd; op de nationale Synode van Dordrecht hield hij ook de openingspreek in het Frans. Met Jean de Labadie zijn we al in de tweede helft van de bewogen zeventiende eeuw, waarin de strijd tussen confessionelen en piëtisten diepe sporen heeft nagelaten.
In die tijd werd Nederland sterk betrokken bij het lijden van de Waldenzer Kerken in Noord-Italië. In 1655 was de hulpverlening in de Waalse Gemeenten op gang gekomen, wat in 1735 leidde tot een permanent Comité Vaudois (dat nog bestaat). Na het succes van een (stedelijke) collecte in Middelburg in december 1762 (meer dan 10.000 gulden), werd ook de Waalse Gemeente van Middelburg lid van genoemd Comité in 1765, tot op de huidige dag.
Andere hulp ging uit naar de talrijke Hugenoten die de gewelddaden van Lodewijk XIV nog vóór het fatale jaar van de herroeping van het Edict van Nantes ontvluchtten. Na 1685 komt dit tweede Refuge naar de Republiek der Verenigde Nederlanden goed op gang. De Waalse gemeenten van Goes en Sas van Gent, kort tevoren gesticht en beiden nog met een beperkt kerkelijk leven, beriepen na 1685 Hugenootse predikanten. In Cadzand, Oostburg, Veere en Tholen houdt de oprichting van een nieuwe Waalse Gemeente zelfs rechtstreeks verband met de komst van honderden Hugenoten. Zierikzee benoemde een tweede predikant, Aardenburg bouwde een nieuwe kerk. In Middelburg kwamen drie gevluchte predikanten aan, waarvan Arnoult de Casamajor 90 jaar oud was. Totdat de vrede van Utrecht in 1713, waarbij een stuk van de zuidelijke Nederlanden met Rijssel aan Frankrijk werd afgestaan, een laatste uittocht van Hugenoten uit die streek naar Zeeuws-Vlaanderen tot gevolg had.
Maar nog vóór het einde van de achttiende eeuw bezweek de eerste Waalse Gemeente: Sas van Gent, even later gevolgd door Cadzand. Het gebrek aan nieuwe predikanten, de sociologische assimilatie en vooral de geest des tijds begonnen hun uithollende invloed te doen gelden. In de Franse tijd tussen 1806 en 1809 volgden Sluis, Groede en Aardenburg om dezelfde redenen. De Waalse Synode werd op last van Lodewijk Napoleon in 1810 opgeheven en later door Willem I niet hersteld. De invoering van de kerkorde van 1816 betekende de gedwongen opname van de Waalse gemeenten in de nieuwe Nederlandse Hervormde Kerk. Alle ingebrachte bezwaren werden terzijde geschoven. Meedogenloze staatsinmenging leidde in 1817 tot de ondergang van de actieve Waalse Gemeente van Oostburg, die nog in 1805 een nieuwe kerk gebouwd had. Goes, Tholen en Veere volgden in 1818, Vlissingen in 1823. Met Zierikzee eindigde in 1827 het epos van de Waalse Gemeenten in Zeeland, met uitzondering van Middelburg, dat sinds 1817 met één predikant alle stormen thans vierhonderd jaar heeft getrotseerd, zelfs de rampzalige meidagen van 1940, toen de oude Bogardenkerk aan de Sint Pieterstraat (recht tegenover het tegenwoordige Rijksarchief) in vlammen opging. De Waalse Gemeente heeft er 365 jaar ononderbroken haar eredienst gehouden in de Franse taal, à la gloire de Dieu.
Deze toelichting werd samengesteld door ds R.F. le Gras.
Introduction
Les Huguenots en Zélande, exposition aux Archives d'Etat en Zélande, Middelburg, du 5 avril au 31 août 1974.
Des 15 Eglises Wallonnes qui ont existé en Zélande, il reste seule, depuis 1827, celle de Middelbourg dressée en 1574. Elles sont toutes issues des événements tragiques qui ont secoué les Pays-Bas méridionaux at la France entre 1560 et 1760. en Wallonie et en Flandre l'influence de la Réformation avait beaucoup gagné, mais depuis l'arrivée du duc d'Albe en 1567 les milliers de protestants désireux de vivre 'selon le pur Evangile de Jésus-Christ', n'avaient d'autre choix que le martyre ou la fuite. Ainsi est lé le premier Refuge. De ce temps-l1a date aussi le nom d'Eglises Wallonnes.
Dans la lutte contre L'Espagne l'isolement des îles zélandaises constituait un immense avantage pour ceux qui préféraient passer en Angleterre (Cantorbéry. Londres, Norwich, York). Dès avant la reddition de Middelbourg on y retrouve les noms français de certaina habitants qui, du reste, d'apr1es 2 senterces du duc d'Albe promulguées en 1568 contre 'la secte des Calvinistes', avaient déjà pris la la fuite. Après la libération de la ville en 1574 l'Eglise Wallonne y fut officiellement dressée par le ministère de Louis D'Outreleau originaire d'Avers et depuis 2 ans pasteur des troupes wallonnes du Prince d'Orange campées à Flessinque. Louis D'Outreleau fut un des premiers à signer la Confession de Foi des Pays-Bas (Confessio Belgica) écrite en français par Guy de Bray et recopiéesur parchemin par François du Jon en 1580; c'est ce texte qui, depuis lors, est considéré comme faisant autorité.
Entretemps il fut dédidé en 1578 au Synode National de Dordrecht que les Eglises Wallonnes formeraient désormais un corps indépendant, 'd'autant qu'au Pays-Bas on use de deux langques, asçavoir Bas-Allemande et Françoise'. L'arrivée du duc de Parme causa un nouvel exode vers l'île de Walcheren. Après avoir fréquenté le culte à Middelbourg pendant 10 ans les wallons de Flessinque furent assez nombreux en 1584 pour dresser une Eglise locale. La même année le duc de Parme mis le siège devant Anvers; il avait besoin de 13 mois pour prendre ce dernier rempart calviniste aux Pays-Bas méridionaux. Il s'en suivit de nouvelles fuites vers le nord; aux bords de l'Escaut se forèrent d 'autres Eglises Wallonnes: Arnemuiden et, surtout Ziericzée. Vers la fin du 16e siècle il y a à Middelbourg trois pasteurs wallons. L'Eglise y a à reçu déjà plusieurs fois un synode avec des délégués de toutes les 'classes' néerlandaises et de la diaspora (La Flandre, l'Angleteere et l'Allemagne). Depuis 1589 un pasteur wallon de Zélande est chargé d'un ministère extrêmenent périlleux dans les Eglises 'sous la Croix' (cryptonyme: L'Olive) en Wallonie, et de ce fait pour un ou deux ans seulement.
Au cours de la première moitié du 17e siècle le nombre des wallons en Z'lande augmente lentement. En Flandre-Zélandaise naissent de nouvelles Eglises desservies au début par un pasteur bilinque: Aarrdenburg, Axel, Philippine et, sutout, Groede où, en 1653, eut lieu un synode national des Eglises Wallonnes, le seul qui fut jamais concoqué dans cette contrée. De même `a Goes la fondation d'une Eglise Wallonne fut précédée d'une période d'existence commune avec l'Eglise 'bas-allemande' du lieu. Middelbourg, véritable cente de toute la province, y occupait une place prépondérante. En 1606, pour la première fois, un jeune pasteur y fut consacré au saint-ministère: Jérémie de Pours, âgé de 24 ans. Celui-ci allait prendre, par ses discours et ses écrits, une part active à la vie de son temps; au Synode de Dordrecht en 1618 c'est lui qui prononce en français le sermon d'ouverture. Avec Jean de Labadie nous sommes déjà dans la seconde moitié de ce 17e siècle mouvementé et profondément marqué par les luttes etre les défenseurs de la confession de foi et les piétistes.
A cette époque les Pays-Bas étaient vivement touchés par les souffrances des Eglises Vaudoises dans le nord de l'Italie. Dès 1655 les Eglises Wallonnes étaient venues à leur seccours pour lequel un Comité Vaudois permanent était créé en 1735 (et qui existe encore). Le succès d'une collecte faite à Middelbourg en décembre 1762, fut tel (plus de 10.000 florins) que l'Eglise Wallonne organisatrice fut inviteée en 1765 à siéger au sein du Comité national; elle y est encore aujourd 'hui.
D'autres persécutés recevaient également un secours spontané: de nombreux Huguenots fuyant devant les actes de violence de Louis XIV dès avant la révocation de l'Edit de Nantes. Mais c'est surtout après 1685 que ce second Refuge vers les Provinces Unies s'intensifie. Les Eglises Wallonnes de Goes et de Sas de Gand dressées peu auparvavant et toutes les deux encore fonctionnant modestement, appelèrent des pasteurs huguenots dès 1685. A Cadzand, Oostburg, Veere et Tholen l'Eglise Wallonne doit son apparition même directement à l'arriveée de certaines de Huguenots. L'eglise de Ziericzée nomma un second pasteur, celle d'Aardenburg fit construire un nouveau temple. A Middelbourg débarquèrent trois pasteurs réfugiés dont Arnoult de Casamajor avait 90 ans. Par la paix d'Utrecht en 1713 une partie des Pays-Bas méridionaux avec Lille est cédée à la France. Pour les Huguenots de ces régions cela voulait dire, une fois de plus, l'exode, le dernier de cette envergure vers la Flandre Zélandaise.
Mais le déclin commança encore avant la fin du 18e siècle. La première à succomber fut l'Eglise de Sas de Gand en 1794, suivie peu après par celle de Cadzand. Des influences néfastes se faisaient valoir: un manque de nouveaux pasteurs, l'assimilation d'ordre sociologique et surtout l'esprit du temps. Sous le régime français, entre 1806 et 1809, s'éteignirent pour la même raison les Eglises de L'Ecluse, Groede et Aardenburg. Le synode wallon supprimé sur l'ordre de Louis Napoléon en 1810, ne fut pas rétabli par le roi Guillaume I. Bien au contraire, la nouvelle Discipline Esslésaistique de 1816 ordonnait l'incorporation des Eglises Wallonnes dans la nouvelle Eglise Réformée Néerlandaise. Tous les griefs avancés furent écartés. Pour l'Eglise si active d'Oostburg aves son nouveau temple construit en 1805, l'ingérence sans pitié de l'Etat fut la mort sans phrases. Goes, Tholen et Veere suivirent en 1818, flessinque en 1823. Ziericzée tiendra bon jusqu'à 1827, jusqu'à la fin de l'épopée des Eglises Wallonnes en Zélande, à l'exception de Middelbourg. Avec un seul pasteur depuis 1817 elle a traversé toutes les tempêtes pendant 400 ans, même les jours désastreux du mois de mai 1940, lorsque la vieille église des Bogards de la rue Saint-Pierre (en face des Archives d'Etat) devint une proie des flammes. Pendant 365 ans dans interruption l'Eglise Wallonne y a célebré son culte en français, à la gloire de Dieu.
ds R.F. le Gras
Catalogus
3. Opvang in Nederland
202.61 Tentoonstelling Hugenoten in Zeeland, 5 april - 31 augustus 1974
Catalogus
3.
Opvang in Nederland
Organisatie: Zeeuws Archief

Kenmerken

Datering:
5 april - 31 augustus 1974
Toegankelijk:
Tentoonstellingscatalogus
Jaar bewerking:
1974
Opmerking:
De documenten die in deze tentoonstellingscatalogus worden beschreven kunnen niet via deze catalogus worden aangevraagd. Ze bevinden zich in andere archieven en verzamelingen, soms zelfs buiten het Zeeuws Archief. Ze moeten via de nummers uit de betreffende inventarissen van die archieven en verzamelingen worden aangevraagd of bij de andere instellingen ter inzage worden gevraagd. Meer informatie hierover is bij iedere beschrijving van een document te vinden in het detailscherm.
Beschrijving:
Catalogus van de tentoonstelling Hugenoten in Zeeland in het Rijksarchief in Zeeland van 5 april tot en met 31 augustus 1974
Raadpleegvestiging:
Middelburg, Hofplein
Collectie:
Rijksarchief in Zeeland