Mijn Studiezaal (inloggen)
173.4 Officier belast met de bouw van Fort De Ruyter te Vlissingen, 1913-1919 ( Zeeuws Archief )
173.4
Officier belast met de bouw van Fort De Ruyter te Vlissingen, 1913-1919
Inleiding
In 1913 werd begonnen met de aanleg van Fort de Ruyter aan de oever van de Westerschelde bij de buitenhaven van Vlissingen. De bouw startte ten oosten van de lokatie waar aan het begin van de zeventiende eeuw al eerder een aarden fort van die naam was gebouwd. Dit oude Fort de Ruyter, in de Franse tijd bekend onder de naam St Hilaire, was bij de aanleg van de Vlissingse buitenhaven in 1873 gedeeltelijk gesloopt waarna in 1931, bij de verbreding van de toegang tot de haven, het restant verdween.
De bouw van het nieuwe Fort de Ruyter heeft een lange voorgeschiedenis. In 1903 stelde de regering een staatscommissie in voor een onderzoek naar de toestand van de Nederlandse kustverdediging. De conclusie volgens het in september 1904 uitbrachte rapport luidde dat de kustverdediging sterk verouderd was. Pas in de troonrede van 1909 werd een wetsontwerp aangekondigd ter verbetering van de kustverdediging.
Deze plannen kwamen echter in een internationaal gevoelige periode. Het neutrale Nederland lag ingeklemd tussen de 'triple alliantie' van het Duitse Rijk, Oostenrijk en Italië en de 'entente cordiale' van Engeland en Frankrijk. Duitsland juichte een sterke Nederlandse kustverdediging toe maar Engeland zag dat als een bedreiging. Dit gold zeker voor de bouw van forten langs de Westerschelde die de mogelijkheid boden de vaarweg naar Antwerpen af te sluiten. Tevens werd dit gezien als een schending van het in 1839 gesloten Scheldeverdrag waarin de neutraliteit van België was gegarandeerd. In juni 1913 werd bij wet een speciaal fonds ingesteld tot verbetering van de kustverdediging. * Dit fonds was onder andere bedoeld om de bouw van een nieuw Fort de Ruyter, of 'het kustfort bij Vlissingen' zoals het toen nog genoemd werd, en de uitbreiding van het Fort Kijkduin bij Den Helder te bekostigen.
Reeds in januari 1913 werd bij de Inspectie der Genie te 's-Gravenhage een Technisch Bureau ingesteld onder leiding van luitenant-kolonel A.D.J. Berkhout, speciaal om de bouw van en aan deze forten te begeleiden. De eerste werken werden aanbesteed op 19 juli 1913. De Inspectie der Genie detacheerde een officier naar de bouwplaats aan wie het dagelijkse toezicht werd opgedragen, ondanks de aanwezigheid van een Opzichter van Fortificatiën in Vlissingen. De officier die met de bouw werd belast was 1e luitenant (later kapitein) der genie jhr M.J.S. de Jonge van Ellemeet. In maart 1919 werd hij opgevolgd door W. Krul. Aan deze officier waren verschillende tijdelijke opzichters en tekenaars toegevoegd. De bouw ving aan met het maken van een funderingsput waarna de paalfundering kon worden aangebracht. Bij de bouw van Fort de Ruyter werd voor het eerst in Nederland gebruik gemaakt van beton. Voor de bewapening bestelde men twee pantserkoepels met kanonnen van 28 centimeter bij de Duitse wapenfabrikant Friedrich Krupp. Verder zou de bewapening bestaan uit nog zes kanonnen van kleiner formaat en zeven mitrailleurs, onder andere voor de verdediging van de droge gracht die het fort moest omringen. De bezetting zou 250 man tellen.
Bij de aanvang van de mobilisatie was het grondwerk voor beide forten nagenoeg gereed. De werkzaamheden aan Fort Kijkduin werden toen gestaakt omdat het duingebied rondom dit fort in staat van verdediging werd gebracht. Het grondwerk voor Fort de Ruyter werd echter voortgezet en kon begin 1915 worden opgeleverd. Hierna kwamen de werkzaamheden ruim een jaar, tot juli 1916, stil te liggen. In deze periode werden, op grond van ervaringen opgedaan in België aan het begin van de Eerste Wereldoorlog, de oorspronkelijke plannen ingrijpend herzien. In plaats van uitbreiding van het oude Fort Kijkduin werd besloten tot de bouw van een geheel nieuw fort (Nieuw Kijkduin) en het ontwerp van Fort de Ruyter werd sterk gewijzigd. Beide forten kregen de vorm van een rechthoekig aardwerk waarin een 198 meter lang gebouw van gewapend beton was opgenomen. De beide pantserkoepels werden veel verder uit elkaar geplaatst dan in het oorspronkelijke ontwerp en het fort kreeg twee uiteengelegen toegangen met aarden taluds die overgingen in tunnels van gewapend beton.
Met de bouw van de forten volgens het gewijzigde ontwerp werd in augustus 1916 begonnen. Eind 1919 was de onderbouw van de beide forten tot en met de opgaande muren gereed. Ook het in 1913 bestelde Krupp-geschut, waarvan de levering tijdens de Eerste Wereldoorlog was vertraagd, werd in juli 1919 geleverd. Maar door de Duitse ratificatie van het Verdrag van Versailles op 10 januari 1920 werd de levering van de bijbehorende pantserkoepels verboden. Inmiddels lagen de werkzaamheden al enige tijd stil en uiteindelijk besloot de regering omstreeks de jaarwisseling 1919-1920 de verdere afbouw van de forten De Ruyter en Nieuw Kijkduin te staken. *
Pas in de meidagen van 1940 kregen de fundamenten toch nog een militaire functie. Op 11 mei 1940 zette het mailschip Côte d'Azur een detachement Franse troepen onder leiding van generaal-majoor Durand in Vlissingen aan land ter bescherming van de haven. De hiervan deel uitmakende batterij luchtdoelartillerie bracht haar luchtdoelgeschut in stelling op de fundamenten van Fort de Ruyter. * Op 17 mei 1940 werd het fort door de Duitsers veroverd en later opgenomen in de Atlantikwall. Nabij Fort de Ruyter werd een onderdeel van de marineluchtdoelartillerie opgesteld, de Marineflakbatterie Ost, die samen met de batterijen bij De Nolle, West-Souburg en Breskens het luchtruim boven Vlissingen controleerde. Een klein deel van het fundament van het fort werd voorzien van een gewapend betonnen dak waarin de munitievoorraad van de luchtdoelbatterij werd opgeslagen. * Als gevolg van het geallieerd bombardement van de nabijgelegen zeedijk op 7 oktober 1944 kwamen de fundamenten onder water te staan. Deze dijk zorgde ook voor de laatste bemoeienis met het fort. Een deel van de fundamenten van Fort de Ruyter werd namelijk eind 1983 verwijderd ten behoeve van de verhoging van de zeedijk in het kader van de Deltawerken. Met het vrijgekomen puin werd de dijkvoet in het dijkgedeelte bij de Schone Waardin verzwaard. Het restant is thans nog zichtbaar.
Het archief is na het stilleggen van de bouw waarschijnlijk ingeleverd bij de directe meerdere van de officier belast met de bouw van het fort, de Inspecteur der Genie te 's-Gravenhage. Samen met de archieven van andere genie-onderdelen werd dit archief overgedragen aan de Tweede Afdeling van het Algemeen Rijksarchief (aldaar opgenomen in archief Koninklijke Landmacht, inv.nrs LM 971 map 3; 2670 map 3 en 2671 map 1-3). In 1993 werd dit archief overgedragen aan het Rijksarchief in Zeeland (Aanwinst 1993.40).
Het archief van de officier belast met de bouw van Fort de Ruyter bestrijkt de periode 1913-1919. De meeste stukken, vooral de correspondentie, betreffen echter de periode vanaf augustus 1916, nadat de bouw een jaar had stilgelegen en de ontwerpen aanzienlijk waren gewijzigd. De onderzoeker dient zich er terdege van bewust te zijn dat het hier om het summiere 'werkarchief' van de officier belast met de bouw ter plaatste gaat. Een aanzienlijk grotere hoeveelheid stukken betreffende het ontwerp, de bouw, de wijziging van het ontwerp en de afbouw van de fundamenten, ook van het 'zusterfort' Nieuw Kijkduin, bevindt zich in diverse genie-archieven in beheer van het Nationaal Archief:
- archief Ministerie van Defensie: Collectie Bewapening Kustforten, 1907-1936 [toegang 2.13.45]
- archief Koninklijke Landmacht: Genie-archieven: LM-nummers, (1672) 1813-1940 (1942) [toegang 2.13.89], o.a. inv.nrs LM 1709, 1788-1800, 1803
Zie ook de bronverwijzingen in: Verbeek, Kustversterkingen, p. 339-341.
- archief Ministerie van Defensie: Collectie Bewapening Kustforten, 1907-1936 [toegang 2.13.45]
- archief Koninklijke Landmacht: Genie-archieven: LM-nummers, (1672) 1813-1940 (1942) [toegang 2.13.89], o.a. inv.nrs LM 1709, 1788-1800, 1803
Zie ook de bronverwijzingen in: Verbeek, Kustversterkingen, p. 339-341.
Bij verwijzing naar dit archief zou bij voorkeur de volgende bronvermelding gebruikt moeten worden: Zeeuws Archief (ZA), archief Officier belast met de bouw van Fort De Ruyter te Vlissingen (Off. Fort de Ruyter), inv.nr(s) ..., daarna verkort als: ZA, Off. Fort de Ruyter, inv.nr(s) ...
Literatuur
173.4 Officier belast met de bouw van Fort De Ruyter te Vlissingen, 1913-1919
Inleiding
Literatuur
J.R. Verbeek, Kustversterkingen 1900-1940. De planning, constructie en bewapening van Nederlandse kustforten en batterijen (Haarlerm 1989) 47-53, 60-62, 76-78, 97
W. Klinkert, Het vaderland verdedigd. Plannen en opvattingen over de verdediging van Nederland 1874-1914 ('s-Gravenhage 1992) 451-460
H. Verbeek, 'De Ruyter. Het fort dat nooit werd afgebouwd', in: Provinciale Zeeuwse Courant, 5 november 1983, p. 11 (naar aanleiding van de verschijning van een doctoraalscriptie over dit onderwerp)
letzte Änderung 22-05-2023
19 beschrieben Archivstücke
Inventaris
letzte Änderung 22-05-2023
19 beschrieben Archivstücke
Merkmale
Datierung:
1913-1919
Umfang:
0,2 meter
Öffentlichkeit:
Geen beperkingen
Zugänglich:
Inventaris
Jahr (der) Überarbeitung:
1993
Inzage:
Studiezaal, in origineel
Raadpleegvestiging:
Middelburg, Hofplein
Kollektion:
Rijksarchief in Zeeland
Kategorie:
letzte Änderung 22-05-2023
19 beschrieben Archivstücke
