Op 1 januari 1940 telde Beverwijk maar 21.272 inwoners, die verdeeld woonden over een oppervlakte van 18,68 km². Het grootste deel van de bevolking vond zijn dagelijkse broodwinning in de tuinbouw of in de weinige lokale industrie. Deze industrie bestond uit een aantal machinefabrieken, conservenfabrieken en chemische bedrijven. Van de eens zo bloeiende sigaren- en tabaksindustrie was in 1940 al niet veel meer over. Verder waren er nog drie grote veilingen waar de geteelde groenten, aardappelen, aardbeien, bloembollen en bloemen uit de omgeving werden verhandeld. De geveilde producten werden naar het achterland vervoerd via het spoorwegstation en de haven aan de Meer. In 1940 was slechts 11% van de beroepsbevolking werkzaam in de land- en tuinbouw. Meer dan de helft van de beroepsbevolking was werkzaam in de "nijverheid". Alleen al bij de Hoogovens waren 1198 mannen werkzaam die in Beverwijk woonden. Veel nieuwbouw van woningen kende Beverwijk nog niet. De meeste arbeiders woonden in het noordelijk, de tuinders in het westelijk en de meer koopkrachtigen in het zuidelijk gedeelte van de stad. In dit gedeelte, het villapark, woonden voornamelijk medici en de leidinggevenden van de nabijgelegen industrie. Uitbreidingsplannen in de omgeving van de Arendsweg, Galgenweg en Oostertuinen, waren wel gereed maar nog niet gerealiseerd. Pas in 1941 werden hier de eerste woningen opgeleverd. Na de Tweede Wereldoorlog namen de economische activiteiten toe. Naast de Hoogovens verschafte de diverse middelgrote en kleine industrie veel bedrijvigheid.

Al voor 1940 was men begonnen met de bouw van de Velsertunnel, maar door oorlogsomstandigheden was deze stopgezet. Na de bevrijding werden de bouwplannen opnieuw herzien en werd de bouw hervat. Door de bouw van de Velsertunnel werd de gehele infrastructuur aangepast, waardoor de werkgelegenheid gestaag groeide. Met tal van festiviteiten werden de spoor- en verkeerstunnel onder het Noordzeekanaal op 28 september 1957 door H.M. Koningin Juliana geopend.

Door de dynamische groei van de bevolking en de verschuivingen in de economische structuur, veranderde de bevolkingssamenstelling van Beverwijk. Aangetrokken door de ruime werkgelegenheid vestigden zich hier gezinnen uit de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. In de jaren zestig gevolgd door Italianen en Spanjaarden. Weer later kwamen de werknemers uit Turkije met hun gezinnen. Hierdoor steeg in een korte tijd het bewonersaantal boven de 40.000, om daarna weer te zakken naar circa 35.000 inwoners. Voor al deze inwoners werden er in relatief korte tijd een aantal nieuwe woonwijken gebouwd, zoals de Oranjebuurt, Arendsweg zuid, Oosterwijk, Meerestein en Zwaansmeer.
Was er in 1925 nog maar één openbare school, was dit in 1940 uitgebreid naar twaalf.
Vanaf 1940 staan de openbare scholen onder gemeentelijk beheer. De scholen voor bijzonder Rooms-Katholiek onderwijs staan onder de R.-K. Kerkbesturen-Parochies met als rechtspersoon de kerkgenootschappen. Voor het buitengewoon onderwijs: de scholen voor Zeer Moeilijk Lerende Kinderen ZMLK en de scholen voor kinderen met Leer- en Opvoedings Moeilijkheden LOM staan onder het beheer bij zowel gemeentelijke- en R.-K. schoolbesturen. Voor de Protenstants Christelijke scholen is dit de Vereniging voor Christelijk kleuter- en basisonderwijs. De vergoedingen voor gebouwen, inrichting en leermiddelen werden door het Rijk geregeld via Besluiten en de Lager Onderwijswet 1920, deze subsidieverdeling was zowel voor het openbaar kleuter- lager- alsook voor het bijzonder onderwijs.

Ruim voor 1940 bestonden er fusieplannen tussen de gemeenten Heemskerk en Beverwijk. Deze plannen verdwenen in 1941 geheel op de achtergrond om in de zestiger jaren weer actueel te worden. In 1959 verzocht minister Toxopeus aan de Gedeputeerde Staten om de meningen te peilen over de samenvoeging van Beverwijk en Heemskerk. Ook was er in dit plan een grenscorrectie tussen Beverwijk en Velsen meegenomen, waarvan de grote lijnen in het streekplan waren uitgezet. De gemeente Beverwijk voelde veel voor dit plan en begon voortvarend een geheel nieuw stadscentrum te ontwerpen. Een naam voor de nieuwe gemeente was ook al bedacht, "Staalstad".

In Heemskerk werd hier echter duidelijk anders over gedacht. Waren zij voor de Tweede Wereldoorlog nog positief over een samengaan tussen beiden gemeenten, hierover werd nu negatief gedacht. Met man en macht verzette men zich in Heemskerk tegen een samenvoeging van beide gemeenten. Door het uitblijven van een beslissing omtrent deze bestuurlijke indeling, nam de onzekerheid toe. Ook in Beverwijk was men niet meer zeker van de fusie en de gemeenteraad benoemde, na het vertrek van de gemeentesecretaris Post, de heer Huisman als waarnemend gemeentesecretaris. In plaats van samen te werken, werd het gemeentelijk beleid van Beverwijk en Heemskerk afgestemd op ieder zijn eigen belang. De planologische visies van beide gemeenten stonden in deze periode lijnrecht tegenover elkaar. Telkens moest er weer gezocht worden naar een compromis tussen beide gemeenten. Beverwijk had voortvarend een geheel nieuw centrum ontwikkeld op de plaats waar nu de Wijkerbaan gelegen is. Hier zou een nieuw gemeentehuis verrijzen en inmiddels was men aan de bouw begonnen. Het werd op 1 januari 1965 door de gemeente Beverwijk in gebruik genomen. Voorheen waren de gemeentelijke diensten her en der over de stad verspreid. Zo was in 1940 de gemeentesecretarie nog aan de Breestraat gevestigd en in 1946 verhuisde zij naar Huize Scheybeeck, wat toen als gemeentehuis fungeerde.

Ondanks de verdeeldheid in de IJmond over deze samenvoeging, was de minister vastbesloten. Hij diende in 1964 zijn wetsvoorstel voor de fusie in. Nog voordat het wetsontwerp behandeld werd, struikelde in 1965 het kabinet. Hiermee verhuisde het wetsontwerp in de ijskast. Toch hebben de fusieplannen een basis gelegd voor de verdere samenwerking tussen beide gemeenten. Al was er in de eerste jaren na 1965 van een harmonische samenwerking bij de ruimtelijke ontwikkeling geen sprake. Toen in 1968 het fusieplan, in gewijzigde vorm, weer ter sprake kwam, was men in Beverwijk 180 graden gedraaid. Nu wilde Beverwijk ook zijn eigen identiteit behouden en toonde zich een felle tegenstander van de fusie. Een belangrijke reden was dat de naam Beverwijk zou gaan verdwijnen. In het nieuwe plan was namelijk opgenomen dat de nieuw gevormde gemeente IJmuiden zou gaan heten. Ook dit fusieplan verdween van tafel toen in 1972 door de Tweede Kamer het wetsvoorstel werd afgewezen.