In Nederland zijn de kantongerechten en de arrondissementsrechtbanken in eerste aanleg bevoegd kennis te nemen van alle persoonlijke, zakelijke en gemengde rechtsvorderingen. In een aantal bijzondere gevallen is ook het gerechtshof of de Hoge Raad der Nederlanden aangewezen als rechterlijke instantie waar zaken in eerste aanleg aanhangig gemaakt moeten worden.
De procedure voor de kantonrechter is afgeleid van de rechtbankprocedure. Er zijn echter wel enige verschillen. De belangrijkste verschillen zijn:
1. de kantonrechter spreekt recht als alleensprekend rechter; N.B. in pachtgedingen kent het kantongerecht wel collegiale rechtspraak;
2. geen recht op pleidooi;
3. overeenkomstig de artikelen 112-125 Rv kan de kantonrechter tot een snelle ontruimingsprocedure en rechtstreekse tenuitvoerlegging overgaan;
4. concentratie van verweer is niet verplicht;
5. een kantonrechter kan op verzoek van één der partijen een voorlopige voorziening bevelen;
6. een deel van de vordering kan tussentijds toegewezen worden;
7. het is niet noodzakelijk dat schriftelijke conclusies genomen worden;
8. de minimum dagvaardingstermijn is vijf dagen;
9. partijen zijn niet verplicht zich te laten vertegenwoordigen.