Uw zoekacties: Nederlandse Hervormde Gemeente Sint-Oedenrode, 1649 - 1978

7646 Nederlandse Hervormde Gemeente Sint-Oedenrode, 1649 - 1978 ( Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) )

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
Beknopte historie na 1648

Vanaf 1648 gebruikten de Hervormden van Sint-Oedenrode de parochie- of St. Maartenskerk.
Deze Knoptorenkerk in Eerschot (Sint-Oedenrode) wordt nog steeds zo genoemd, al is de knop boven op de toren vervangen door een lantaarn na de beruchte storm van 9 november 1800.
De toren werd in de eerste decennia van de 15e eeuw gebouwd aan de R.K. parochiekerk van Sint-Maarten. Dit blijkt uit een akte van 1444, waarin sprake is van de nieuwe toren onder Eerschot.
Toen de Tachtigjarige Oorlog ten einde was, werd dit afgekondigd bij de Knoptoren. De Rooise gilden waren present en er werden pektonnen aangestoken. De vreugde om de Vrede was echter van korte duur. Het werd al snel duidelijk, dat deze tevens het begin was van maatschappelijke en kerkelijke veranderingen. Nog in hetzelfde jaar hield dominee Nicolaas Vogelius (Vogels) zijn eerste preek in de parochiekerk. De katholieken moesten onmiddellijk de Sint-Maartenskerk en ook de Sint-Odakerk in Rode verlaten en de kerken overgeven aan de predikanten en priesters moesten het dorp uit.
(Na de verovering van 's-Hertogenbosch in 1629 was deze gang van zaken feitelijk al verordend voor de kerken van de Meierij) Wat volgde was van juli tot december 1648 in 's-Hertogenbosch "De Grote Kerkelijke Vergadering van 's-Hertogenbosch" gehouden om de Meierij van Den Bosch kerkelijk te organiseren en zo het protestantisme te verbreiden.
In 1740 gingen de hervormden om de andere week ook de Oda-kerk gebruiken.
De predikant van Nouhuys wilde niet in de oude pastorie bij de Knoptoren wonen, maar betrok in 1741 huize Stompershoek nabij de Markt, een oude dokterswoning.

De Franse tijd

De omwenteling van 1795 heeft de Hervormde kerk onttroond als heersende kerk. Bij de staatsregeling van 1798 werd het principe van staatskerk verlaten. De gemeente Sint-Oedenrode telde in dat jaar 82 hervormden tegen 2871 katholieken.
De Franse soldaten gebruikten de kerk voor inkwartiering en als paardenstal waardoor deze voor godsdienstoefeningen voorlopig onbruikbaar werd.
Op 6 december 1806 wees koning Lodewijk Napoleon de kapittel- of St Odakerk toe aan de Rooms-katholieken en de parochiekerk aan de Hervormde gemeente. De Hervormden gebruikten toen maar de pastorie voor hun diensten.
De oude Martinuskerk langs de Dommel werd met koninklijke subsidie gedeeltelijk afgebroken en kleiner herbouwd door de Hervormden en kwam in het najaar van 1809 gereed (daar verviel de benaming Parochiekerk en H Martinuskerk uiteraard). De inzegening vond plaats op 26 november 1809.
De Katholieken herbouwden de de vervallen kapittelkerk welke op 10 januari 1810 werd ingewijd en toegewijd werd aan de heilige Martinus (waarbij de benaming H Odakerk verviel).
In juli 1837 verkocht de gemeenteraad de predikantenwoning Stompershoek aan de Hervormde gemeente. In 1881 werd ook dit pand afgebroken en herbouwd.
Samen met Son

De situatie in Son en Breugel was ongeveer gelijk. Van 1648 tot ongeveer 1800 werden daar de parochiekerken gebruikt door kleine groepen protestanten. Dit waren vaak enkele ambtenaren en bestuurders, de koster-schoolmeester en soms militairen.
In 1807 werd de hervormde gemeente Sint-Oedenrode die toen 61 leden had, samengevoegd met
de Hervormde gemeente Son en Breugel uit ongeveer zeven leden bestond.
Knoptorenkerk

Aan de oever van de Dommel, uitziend over de velden en de oude kern van Sint-Oedenrode staat de Knoptorenkerk. Tweehonderd jaar lang is de kerk eigendom geweest van de R.K.-parochie. Vanaf 1648 kwam de kerk in handen van de Protestantse kerkgemeenschap. Na de Franse tijd bleef deze kerk in handen van de Nederlands Hervormde gemeente Sint-Oedenrode en Son en Breugel.

In 1926 is de Knoptoren gerestaureerd en dat gebeurde opnieuw in de jaren 1958-1959. Alle acht stijlen van de lantaarn bleken inwendig grotendeels weggerot. In de toren hingen drie klokken, die in 1942 door de Duitsers werden meegenomen. Na de bevrijding is de grootste klok teruggevonden en weer in de Knoptoren opgehangen. Als men door de poort op het kerkhof kijkt, ziet men de vroegere toegangsdeur naar de hervormde kerk. Deze is niet meer in gebruik, want sinds de laatste restauratie van het kerkje in 1968-1969 is de toegang van de kerk weer via de toren, zoals dat in de tijd voor 1808 het geval was.
De Knoptoren is eigendom van de burgerlijke gemeente, wat te zien is aan het gemeentewapen boven de ingang.

Nieuwe tijd

In 1977 sloten de gereformeerden zich bij de hervormden aan en ontstond in 1981 de Hervormd-Gereformeerde Kerkgemeenschap Sint-Oedenrode, Son en Breugel.


PKN

Na het Samen-op-Wegproces van tientallen jaren is de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) op 1 mei 2004 ontstaan uit een fusie van de drie Samen op Weg-kerken de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden.
In Sint-Oedenrode worden de kerkdiensten nog gehouden in de Knoptorenkerk en een huidig protestantse kerkgebouw in Son draagt sinds de totstandkoming (1961-1963) de naam “Kerk van de Eenheid in Christus”.

Lotgevallen van het archief

Het archief, destijds ongeveer 2,5 m' omvang, werd van januari tot april 1941 te Helmond geordend en beschreven door archivaris J.L. van der Gouw, de latere algemeen rijksarchivaris. De toestand waarin het archief verkeerde maakte op hem een gunstige indruk, zowel qua orde als wat betreft de conditie van de stukken. Vermeld wordt nog in de opgestelde inventaris dat voor het eerst de rekeningbijlagen in archiefdozen werden opgeborgen.
Vergelijkingen met de inventaris van 1941 tonen aan dat enkele inventarisnummers niet meer aanwezig zijn (o.m. inv.nr. 5, 31, 40).
Het archief van de NH Gemeente Sint-Oedenrode was gedeeltelijk te Sint-Oedenrode en een ander deel in het Rijksarchief te 's-Hertogenbosch.
In 1990 werd het archiefgedeelte uit Sint-Oedenrode in de archiefbewaarplaats van Streekarchief Brabant Noord-oost te Veghel opgenomen. Het verhuisde mee naar de Citadel te 's-Hertogenbosch in 2007 als gevolg van de fusie tot het BHIC.
Bronnen:

-Heemschild 1970, artikel 'De knoptoren-kerk te Eerschot' (pater W. Heesters)
-Inventaris van de archieven van de NH gemeente te Sint-Oedenrode, J vd Gouw, 1941)

-St. Oedenrode van oude tijden tot heden, ARM Mommers, 1928
-www.knoptorenkerk.nl
-St-Petrusbanden parochie te Son, www.st-petrus-banden.nl
-wikipedia
Lijst van predikanten

15-06-1648 - 16-04-1670(+) Nicolaes Vogellius, van Munnickendam
19-10-1670 - 19-06-1686(+) Petrus Aelstius
25-01-1688 - 04-07-1689 Wilhelmus Nagel (daarna Steenbergen)
13-11-1689 - 13-11-1690 Cornelis de Wit
18-11-1691 - 14-01-1732(+) Henricus Molenmaeckers
12-07-1733 - 17-11-1783 Gosuinus van Nouhuys em. (+ 17-04-1789)
17-11-1783 - 29-04-1792 Jacob van Heusden (daarna Hilvarenbeek)
09-09-1792 - 14-02-1815 Johannes Henricus Hoogeveen em. (+13-10-1831)
23-07-1815 - 01-01-1839 Henricus Johannes Hoogeveen em., zoon van voorgaande (+14-07-1854)
11-08-1839 - 06-10-1873(+) Johan Buddingh
04-04-1875 - 07-10-1877 Willem Snellen, van Driel (daarna Eindhoven)
24-02-1878 - 18-07-1880 Franciscus Hermanus Repelius, 's-Gravenmoer (daarna Berlicum)
05-09-1880 - 01-05-1883 Johannes Abr. Lublink Schroeder em.
09-05-1884 - 01-10-1911 dr. Hubert Was, van Kruisland, em. (daarna Aduard)
29-09-1912 - 17-01-1915 Antoine Henri Jean le Gras, van Driebergen (daarna Den Bosch)
05-09-1915 - 24-06-1923 Amadée Daran, van Antwerpen (daarna Odijk)
07-10-1923 - 1938 Jan Willem Blankert, van Neerbosch
1938 - 1942 J. van der Molen
1942 - 1945 A.C. van Dam
1945 - 1949 F.H. Janssen
1949 - 1987* J.G. de Pater, vanaf 1966 ook in Son
1977-1982 J.J. van den Born
1983-2005 G. Barends
1989-1997 W. van Seventer-Van Ouwerkerk
2006-.... B. Stigter

vannaf 1 juli 1977 zijn de Hervormde gemeente en de Gereformeerde gemeente Sint-Oedenrode samengegaan in het Federatief Verbond Hervormd-Gereformeerde Kerk. Vanaf die tijd zijn er soms ook twee predikanten tegelijk in functie. Vandaar dat sommige jaartallen elkaar overlappen.

Inventaris
Inventaris van het archief van de Kerkvoogdij der Ned. Hervormde Gemeente te St. Oedenrode en Son en Breugel
74-111 Stukken betreffende eigendommen
94 Memorie waarop de kerkbanken worden verpacht voor vier jaren, 1809
7646 Nederlandse Hervormde Gemeente Sint-Oedenrode, 1649 - 1978
Inventaris
Inventaris van het archief van de Kerkvoogdij der Ned. Hervormde Gemeente te St. Oedenrode en Son en Breugel

74-111 Stukken betreffende eigendommen
94
Memorie waarop de kerkbanken worden verpacht voor vier jaren, 1809
Datering:
1809
Vindplaats origineel:
Den Bosch
Omvang:
1 stuk
Oude Orde:
31

Kenmerken

Datering:
1649-1978
Vindplaats origineel:
BHIC 's-Hertogenbosch
Openbaarheid:
Deze toegang bevat een of meer stukken die tot 1 januari 2064 niet zonder meer openbaar zijn.
Het precieze jaar van openbaarheid kun je per inventarisnummer vinden.

Bij vragen kun je contact opnemen met het BHIC.