Een richter van Borne vinden we voor 't eerst genoemd in het Formulier van ontbieding ter Klaring der richters van Salland, Twente en Vollenhove enz. door bisschop Floris van Wevelikhove, (1379 - 1393) 1). Met name wordt hij pas genoemd in een charter d.d. 7 Sept. 1420, waarbij Wolter van Coevorden, Ambtman van Twente gesteld wordt in het Richterambt van Delden en Borne. 2). Gedurende zijn ambtsperiode (1420 - c. 1429) en later onder de richters Dirk Engelkens (de Jongere) (c. 1590) en Lubbert Foekink (c. 1615), heeft er in zekere zin een personele Unie bestaan tussen de genoemde richterambten. In 1795 is er enige strijd geweest om de verkiezing van een nieuwe richter; sommige buurschappen wensten L. Drekkers of H. Luirink tot richter, andere Johannes Jacobs. Op een vergadering, van alle stemgerechtigden, gehouden in Sept. '95, werd ten slotte Johannes Jacobs gekozen. 3).

Het gebied van het gericht Borne omvat de marken Zenderen en Bornerbroek en Hertmen. 4). Hertmen is oorspronkelijk een buurschap, maar heeft zich later - vóór 1655 5) - tot een zelfstandige marke ontwikkeld. Over de verschillende vormen waaronder de naam van dit gericht voorkomt zie men C.J. Snuif, Verzamelde Bijdragen tot de Geschiedenis van Twente blz. 170/1. Oppervlakkig gezien scheen het R.A. van het gericht Borne vrij goed geordend, maar bij een meer nauwkeurige beschouwing bleek er vooral bij de losse stukken - waarover straks meer - een vrij grote wanorde te bestaan. De oudste archivalia dateren, op een enkele uitzondering na van het begin der 18e eeuw. Stellig zijn er archivalia van voor die tijd geweest, maar deze zullen verloren zijn gegaan door brand of oorlogshandelwijze, zoals bij zovele oude archieven gebeurd is. Zo lezen we in het register van Transporten en Hypotheken van 1711 - 1808 (inv. nr 3) in een akte van 21 Juli 1800, dat ''door de militairen, ten huyze van den overledenen Richter Mr. G.W. Westerlo, de kisten, waarin de gerichts papieren bewaard wierden, los gebroken zijn, en thans ter tijd verscheiden gerichtspapieren op straat zijn gevonden''. In 1716 beginnen de registers van Contentieuse gerichtshandelingen, welke met vele hiaten doorlopen tot 1811. De registers van vrijwillige zaken beginnen pas in 1733 en lopen geregeld door tot 1811. Dan zijn er nog enkele registers van executoriale verkopingen, van 50e pennig etc. Het aantal losse stukken is vrij groot. Behalve de reeds voorlopig geordende bleken er ook in de z.g.n. ongenummerde portefeuilles, -die gewoonlijk de processtukken bevatten- zich vele losse stukken te bevinden, die niet tot processen behoorden en derhalve gevoegd konden worden bij reeds bestaande omslagen of pakken, of tot nieuwe gevormd moesten worden. Zodoende konden verschillende ongenummerde omslagen en pakken worden opgelost.

De meeste delen zijn of waren voorzien van een oud nummer, waarvan opgave is gedaan in de achter deze inventaris zich bevindende concordans. Tevens vindt men daar een lijst van processen. Een beschrijving op fiches, bevond zich reeds ten Rijksarchieve. In 1811 werd de rechtspraak, tot nu toe door de land- en stadsgerichten uitgeoefend, overgebracht naar de nieuw opgerichte Vredegerichten en Rechtbanken in eerste aanleg. Naar de rechtbank te Almelo werden de archivalia van het richterambt Borne overgebracht, nadat er een inventaris van was opgemaakt. Deze inventaris is niet meer aanwezig. Wel vinden we in een ''Etat sommaire'' opgesomd de aantallen prothocollen. Hierin wordt o.a. genoemd een aantal van 26 ''Prothocolle van Contentieuse zaken''. Een groot gedeelte daarvan is, gezien deze nieuwe inventaris, na 1811 verloren gegaan. Uit een verdere vergelijking van genoemde ''Etat sommaire'' met deze inventaris blijkt, dat de opgaven van de prothocollen van vrijwillige zaken niet in die mate verschillen. Zaken, die de op de verschillende gerichten in het algemeen betrekking hebben, worden besproken in de Algemene Inleiding op de rechterlijke archieven.
1) Formulier van Ontbieding ter klaring der richters van Salland, Twente en Vollenhove etc. door bisschop Floris van Wevelikhoven. Gedr. G.J. ter Kuile, Inleiding tot een oorkondenboek van Overijssel blz. 180. H.s. Judiciaal, fol. 118 vo in het R.A. te Utrecht.
2) van Doorninck, Tijdrekenkundig Register blz. 232.
3) A. Haga, De invloed van de revolutie van 1795 op de rechterlijke organisatie in Overijssel. in V.M. O.R.G. 61e stuk blz 96.
4) G.A.J. van Engelen van der Veen, Marken in Overijssel in ''Geschiedkundige Atlas van Nederland''. blz. 138.
5) G.A.J. van Engelen van der veen, a.w. blz. 139. C.J. Snuif, Verzamelde Bijdragen tot de Geschiedenis van Twenthe, blz. 50.