Voor zover bekend ontbreekt een stichtingsakte van het Haersolte-Armenhuis. Aangenomen wordt, dat de stichting verband houdt met de ramp van Bredevoort. In juli van het jaar 1646 werd de kruittoren van het kasteel, dat bewoond werd door Willem baron van Haersolte tot Elsen en zijn gezin, door de bliksem getroffen met als gevolg, dat het gehele bouwwerk in de lucht vloog. Bijna alle aanwezigen verloren hierbij het leven. Slechts één zoon, Antony geheten, die ten tijde van de ramp toevallig in Zwolle verbleef, zette zodoende de familie voort.

Waarschijnlijk zorgde dit enig overgebleven familielid ervoor, dat enkele bedienden, die wel de ramp overleefd hadden, maar door de verwoesting van het kasteel brodeloos waren geworden, in een daartoe gesticht huis van een onbezorgde oude dag konden genieten. Sindsdien bleef het in het geslacht van Haersolte en aanverwante families gebruik aan de vrouwelijke oud-gedienden van de familie, bij wijze van pensioen onderdak te bieden in dit huis.

De instelling verkreeg haar inkomsten uit renten van obligaties, uitgangen van enkele huizen en landerijen en niet te vergeten legaten. De uitgaven voor voeding, brandstof, geneeskundige hulp van bewoners en onderhoud van de gebouwen konden steeds zonder moeite uit de aanwezige financiële middelen bestreden worden.

Het pand van Hattumstraat 6, was waarschijnlijk het eerste pand waarin dit vroegere dienstpersoneel van de familie van Haersolte werd gehuisvest. In ieder geval verhuisde men in 1876 van hier naar een gebouw in de Assendorperstraat. Hier verbleven de oudjes maar kort, want in 1907 verhuisde de stichting opnieuw en wel naar het huidige perceel Groeneweg 91 (hoek Verenigingsstraat-Groeneweg) dat herkenbaar is aan een gevelsteen met het opschrift "1646-Haersoltehuis-1907".

Volgens de daartoe opgemaakte akte had de instelling ten doel aan maximaal vier vrouwelijke oud- gedienden van de geslachten Van Haersolte, Van Pallandt en Van Rechteren, vrij wonen te verschaffen in het tehuis. De betrokkenen moesten ongehuwd en niet gehuwd geweest (weduwe of gescheiden zijn, de Protestantse godsdienst aanhangen, en tenminste vijf en vijftig jaar oud en lichamelijk of geestelijk niet hulpbehoevend zijn. Zo mogelijk werd tevens vrij gebruik van waterleiding, kosten van ziekteverzekering, een werkster, alsmede een zakgeld van acht gulden per maand verstrekt.

De aanwijzing van oud-gedienden geschiedde door de bestuurder, waarbij achtereenvolgens de families Van Haersolte, Van Pallandt en Van Rechteren, het recht van voordracht hebben. De bestuurder was echter te allen tijde bevoegd van de voordracht af te wijken, indien het belang van de instelling dit meebracht. Wanneer er geen in aanmerking komende oud-gedienden aanwezig waren konden ook anderen dan oud-personeelsleden van de familie Van Haersolte worden aangewezen, hetgeen tegenwoordig het geval is. Mej. A. Michel, die de familie Van Rechteren gediend heeft, was namelijk de laatste vrouw, die uit hoofde van haar dienstverband tot juli 1968 in het Haersolte-Armenhuis gewoond heeft.

In verband met de Wet op de stichtingen was de naam trouwens reeds in 1959 veranderd in stichting Haersolten-huis. Sedert 1968 komt alleen nog maar het onderhoud van het gebouw ten laste van de stichting.

Naar men aanneemt is de vermoedelijke stichter Antony baron van Haersolte tot Elsen ook de eerste bestuurder en administrateur van het bejaardenhuis geweest. Na zijn dood in 1701 heeft waarschijnlijk Antony Zwier de taak van zijn vader overgenomen. Daar de familie dikwijls buiten de stad vertoefde en zodoende de dagelijkse gang van zaken niet schriftelijk kon vastleggen, is men er later toe overgegaan een aparte rentmeester, ook wel gevolmachtigde genoemd, aan te stellen. In 1746 ontmoeten wij Roelof Dubbelink als rentmeester van het tehuis. Wellicht heeft hij deze funktie tot zijn dood in 1764 bekleed. Verder staat vast dat Joan Westenberg in 1789 de administratie van het tehuis is gaan verzorgen. Hij overleed in 1838 en werd opgevolgd door H.A.D.J. baron van Haersolte, die zich aan een drietal bepalingen, door de deelgerechtigden in 1839 opgesteld, moest houden. Op grond van deze bepalingen werd in dat jaar een college ingesteld, bestaande uit leden van de families Van Haersolte, Van Rechteren en Van Pallandt, dat diende om toezicht te houden op werkzaamheden van de administrateur. In de periode 1839 tot heden heeft het tehuis de volgende administrateurs of beheerders gehad:
1839-1887 H.A.D.J. baron van Haersolte
1887-1926 Mr. C.W.A. baron van Haersolte
1926-1949 R.G.A.Z. baron van Haersolte
1949-1965 E.F. baron van Haersolte
1965-heden Mr. C.W.A. baron van Haersolte van Haerst

Bij de aanvang van de ordening bevonden zich in het archief stukken, waarvan het verband met de overige stukken niet duidelijk was. Onderling bleek tussen deze stukken toch wel weer een samenhang te bestaan, omdat ze allen te maken hadden met huize Zuthem, wat de familie van Haersolte lange tijd bezat. Het kwam ons daarom nodig en gewenst voor deze stukken uit de verzameling te ordenen archiefbescheiden te lichten en hier van een apart archief, namelijk het huisarchief Zuthem te vormen.

Wanneer het Haersolte-Armenhuis archief aan de gemeente Zwolle is overgedragen is niet bekend. Waarschijnlijk is dit gebeurd in de periode 1898-1912, toen het Zwolse gemeentearchief zich in het depot van het rijksarchief in de provincie Overijssel in de Sassenpoort bevond. De jongste stukken van he Haersolte-Armenhuis dateren namelijk van 1910, zodat het voor de hand ligt te veronderstellen, dat de overdracht van de archiefstukken na de verhuizing van het tehuis naar het huidige pand Groeneweg 91 heeft plaats gehad. In 1885 heeft de destijds fungerende administrateur een lijst van de toen aanwezige stukken gemaakt. Tevens heeft hij deze stukken genummerd, maar zonder enig systeem, zodat dit voor de huidige ordening geen houvast bood.

Deze lijst bevat een tweetal bescheiden, die niet meer in de gemeentelijke archiefbewaarplaats van Zwolle aanwezig zijn, te weten no: 6a " Een boek van administratie over de jaren 1870-1886 " en no: 17 " Een pakket kwitanties 1879-1886 ". De wel aanwezige stukken zijn thans in een viertal rubrieken ingedeeld, t.w. bestuurszaken, administratie, financieel beheer en eigendommen.

Tenslotte wil ik hier gaarne mijn hartelijke dank betuigen aan de huidige beheerder, mr. C.W.A. baron van Haersolte van Haerst te Brussel, voor zijn mededelingen omtrent de ontwikkelingen van het Haersolte-Armenhuis na 1908. Het archief is openbaar.