Uw zoekacties: N.V. Uitgeversmaatschappij W.E.J. Tjeenk Willink te Zwolle

0836 N.V. Uitgeversmaatschappij W.E.J. Tjeenk Willink te Zwolle ( Collectie Overijssel locatie Zwolle )

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
De eerste stap op weg naar de N.V. Uitgeversmaatschappij W.E.J. Tjeenk Willink, die in 1968 is opgegaan in het grote uitgeversconcern N.V. Uitgeversmaatschappij AE.E. Kluwer te Deventer, is gezet op 1 mei 1838. Op die dag namelijk nam W.E.J. Tjeenk Willink uit Zutphen de boekhandel van H. Doijer Azn. over. Kort tevoren op 2 april 1838 had hij daartoe reeds het huis van de Zwolse boekhandelaar en uitgever aangekocht. De vroegere eigenaar Doijer bleef de uitgeverij nog vele jaren drijven maar in 1865 nam Tjeenk Willink ook deze van hem over.
Aanvankelijk omvatte het fonds (het totaal van de uitgegeven werken) uitgaven van diverse aard. De fondscatalogus vertoonde in de loop der jaren echter steeds duidelijker een andere aanblik. Er trad namelijk een specialisatie op een drietal terreinen op, te weten op juridisch, agronomisch en onderwijskundig gebied.
Het bedrijf heeft zich in de tweede helft van de negentiende eeuw goed kunnen ontplooien. Moderne machines konden er aangeschaft worden, die in de aangekochte aangrenzende panden een plaats kregen.
Jurrian Willem, jongste zoon van de oprichter, werkte sedert 1862 mee in het bedrijf, waarvan hij omstreeks 1870 procuratiehouder werd. Een aanzienlijke uitbreiding van de fondscatalogus vond toen plaats. Weldra leidde J.W. Tjeenk Willink de firma vrijwel alleen, doch na een langdurige ziekte overleed hij op 20 september 1885, op éénenveertig jarige leeftijd. Zijn vader stierf op 1 oktober van hetzelfde jaar.
Om in de door de dood van de twee firmanten ontstane moeilijkheden te voorzien werd in januari 1886 door de erven van W.E.J. Tjeenk Willink de vennootschap onder firma W.E.J. Tjeenk Willink opgericht. Vennoten waren: Dr. H.D. Tjeenk Willink, de erven W.E.J. Tjeenk Willink, mej. A.M. Tjeenk Willink, A.M.C. Feenstra-Tjeenk Willink en J.M. Kuiper-Tjeenk Willink.
Besloten werd, dat het bedrijf geleid zou worden door Dr. H.D. Tjeenk Willink, omdat de beide zonen van de jong overleden firmant J.W. Tjeenk Willink nog te jong waren om hun vader op te kunnen volgen. H.D. Tjeenk Willinks bedrijf in Haarlem nam echter zo veel tijd in beslag, dat hij zich weldra genoodzaakt zag de dagelijkse leiding van de Zwolse firma op te dragen aan B. Menkhorst, die als procuratiehouder optrad. Inmiddels was de oudste zoon van de overleden firmant, W.E.J. Tjeenk Willink, zo ver gevorderd met zijn opleiding in het uitgeversvak, dat hij in 1895 de zwak optredende Menkhorst kon bijstaan, vanaf 1898 toen Menkhorst werd ontslagen, was W.E.J. Tjeenk Willink medebestuurder vennoot. In zijn broer Johan Christoffel vond hij sedert 1900 een goede compagnon. Samen zorgden zij ervoor dat het sterk verouderde machinepark door moderne machines werd vervangen. Ook breidden zij de drukkerij en zetterij aanzienlijk uit. Al deze maatregelen had echter tot gevolg, dat de uitgeverij zoveel tijd in beslag begon te nemen, dat de boekhandel in 1902 aan H.H. Kok Bzn. moest worden overgedaan. Tevens was de band tussen de Zwolse firmanten en Dr. H.D. Tjeenk Willink door de jaren heen losser geworden. In 1909 trok de Haarlemse uitgever zich dan ook als hoofdelijk firmant terug. Eveneens trokken zich terug A.M.C. Feenstra-Tjeenk Willink en het echtpaar Kuiper-Tjeenk Willink, zodat de beide Zwolse uitgevers als enige besturende vennoten overbleven. Om aan de groeiende vraag naar boeken te kunnen voldoen, boden de bestaande bedrijfsruimten onvoldoende ruimte, terwijl de capaciteit van de machines te klein was geworden. Hierin werd voorzien door de aankoop van enkele aangrenzende panden en het aanschaffen van machines met een grotere produktiecapaciteit.
Een belangrijke gebeurtenis vond plaats in 1922. Toen namelijk vond de omzetting plaats van de firmant in een naamloze vennootschap, waarvan W.E.J. Tjeenk Willink en J.C. Tjeenk Willink zowel eigenaar als direkteur werden.
Ondertussen was de nieuwe generatie klaar met zijn opleiding. Vanaf mei 1930 nam mr. J.W. Tjeenk Willink, aktief deel aan het bedrijf. Na drie jaren werd hij tot adjunkt-direkteur benoemd en in 1935 tot direkteur van de N.V. De oudste direkteur en mede eigenaar van N.V., W.E.J. Tjeenk Willink overleed zeer onverwachts op 30 oktober 1933. Zijn gelijknamige zoon had zijn opleiding toen nog niet voltooid en was derhalve ook nog niet in staat de lege plaats in te nemen. Pas in 1937 begon W.E.J. Tjeenk Willink Jr. zijn werk bij de Zwolse uitgeverij. Intussen had het bedrijf in 1935 de uitgeverij en boekhandel Gebroeders Belifante in Den Haag overgenomen. Hier werd A.F.W. Tjeenk Willink, een broer van mr. J.W. Tjeenk Willink, adjunct-direkteur. De boekhandel van het overgenomen Haagse bedrijf werd echter reeds in 1936 van de hand gedaan. Het volgende jaar werd A.F.W. Tjeenk Willink direkteur van de Haagse vestiging, maar in 1939 werd de uitgeverij Gebr. Belifante van Den Haag naar Zwolle overgebracht. In datzelfde jaar volgde zijn benoeming tot adjunct-direkteur van de Zwolse N.V. Intussen had de Zwolse firma een jaar tevoren zijn honderdjarig bestaan gevierd. Bij die gelegenheid werd ook W.E.J. Tjeenk Willink Jr. aangesteld als direkteur.
Met de tweede wereldoorlog brak een moeilijke tijd voor het bedrijf aan. De bezetter belemmerde de produktie en afzet van uitgaven door distributie van grondstoffen en elektriciteit. Ook de censuur-maatregelen van Duitse zijde waren vanzelfsprekend nadelig voor het Zwolse uitgeversbedrijf, vooral daar Tjeenk Willink juist die categorie boeken op de markt bracht, die aan veel censuur en kritiek bloot stonden, met name de schoolboeken en rechtskundige werken.
De oudste direkteur J.C. Tjeenk Willink trok zich in 1941 uit de zaak terug en werd bij die gelegenheid opgevolgd door zijn jongste zoon. Na de oorlog herstelde het bedrijf zich en wist zich een zodanige goede positie op de Nederlandse uitgeversmarkt te verwerven, dat in 1966 de categorie onderwijskundige werken kon worden uitgebreid met het onderwijsfonds van Joh. Ykema's uitgeversmaatschappij te Rotterdam.
Kort daarop echter, in juni 1968, vond een uitermate belangrijke gebeurtenis plaats. Toen namelijk besloten de N.V. Uitgeversmaatschappij AE.E. Kluwer te Deventer en de Zwolse N.V. tot een volledige samenwerking, welke fusie werd gerealiseerd door toetreding van de N.V. Uitgeversmaatschappij W.E.J. Tjeenk Willink tot het Kluwerconcern. De N.V. bleef evenwel in Zwolle gevestigd en treedt binnen de Kluwergroep als zelfstandige eenheid op, zoals dit eveneens met de vele andere dochterondernemingen van het concern het geval is. Vooral op het terrein van de rechtswetenschappen blijft zij aktief, zij het dat het bedrijf voortaan als werkmaatschappij deel zal uitmaken van de deelgroep Maatschappij Wetenschappen binnen het Kluwerconcern.
Het centrale magazijn evenwel, de computer-, verkoop- en produktieafdeling van de deelgroep zijn alle in Deventer gevestigd. De afdeling schooluitgaven echter is na de fusie geheel overgegaan naar Educaboek te Culemborg, eveneens een dochteronderneming van het Deventer concern.
Gelijktijdig met het tot stand komen van de fusie traden twee van de direkteuren, te weten W.E.J. en A.F.W. Tjeenk Willink als zodanig af, Mr. J.W. Tjeenk Willink bleef nog tot 1 januari 1970 zijn funktie van direkteur van het bedrijf uitoefenen.
Bij die gelegenheid toen het Zwolse bedrijf zijn onafhankelijke positie definitief beëindigd zag, werd zowel het bedrijfsarchief als het totale fonds van de uitgegeven werken geschonken aan de Gemeentelijke Archiefdienst van Zwolle. De briefwisseling zat goed verpakt in dozen, maar de meeste delen vervoerde men vanwege hun omvang onverpakt.
Om de eigen structuur van dit familiebedrijf zoals deze destijds bestond niet te verstoren, is een indeling in vier rubrieken aangehouden. In de eerste rubriek Algemeen werden de stukken ondergebracht, die het doel van de onderneming hebben gerealiseerd, te weten A. rechtspositie en organisatie en B. produktiemiddelen. Deze moeten ons inziens gesplitst worden, in 1. Familiekapitaal, 2. Gebouwen en machines, en 3. Arbeid. Vervolgens treft men de rubriek "Dagelijkse Leiding" aan, die archivalisch gezien uiteen valt in Afschriften van uitgegane brieven, ingekomen brieven en overeenkomsten inzake uitgaven. Daar het initiatief voor het schrijven van een boek in de meeste gevallen van de direktie uitging komt het ons verantwoord voor met de afschriften van uitgegane brieven te beginnen. Opmerkelijk is nog, dat gezien de verhoudingen binnen het bedrijf een dubbele serie van uitgegane brieven kon ontstaan. Dit gebeurde in de periode 1898 tot mei 1924 en in de jaren 1933 tot en met 1939, en werd veroorzaakt omdat in die periode de ene direkteur zijn brieven typte, maar de andere de voorkeur aan geschreven brieven gaf.
Merkwaardig is ook nog, dat de inkoop van grondstoffen en de aanschaffen van machines gevonden moet worden in deze rubriek, aangezien de direktie gezien de geslotenheid van het bedrijf zich hiermee belastte. Dit had op zijn beurt weer tot gevolg dat dit facet van de bedrijfsvoering in de rubriek Dagelijkse leiding is ondergebracht.
De derde rubriek "Boekhouding" bevat de onderdelen, Debiteurenboeken boekhandel, Debiteurenboeken particulieren en de Kassiersboeken. Benevens de balansen of jaarverslagen die aanvankelijk door de direktie zelf worden samengesteld, maar die na 1945 door een accountantsbureau werden verzorgd. Tenslotte de fondsadministratie. De vierde rubriek bevat diversen, voornamelijk knipsels en advertenties van recensies van eigen uitgaven.
Een woord van speciale erkentelijkheid aan de oud direkteur mr. J.W. Tjeenk Willink, die ons zeer veel gegevens omtrent de geschiedenis en werkwijze van het bedrijf heeft verschaft, is hier zeker op zijn plaats.

Kenmerken

Datering:
1838 - 1968
Voorwaarden voor raadpleging:
Het archief is openbaar.
Omvang archiefblok:
60 m
Toegang:
Admiraal, J.L., Inventaris van het archief van de N.V. uitgeversmaatschappij W.E.J. Tjeenk Willink, 1838 - 1968, Zwolle (1995).
Bijzonderheden:
Oud: BA001.
Openbaarheid:
Het archief is openbaar.
Categorie: