Uw zoekacties: Stadgericht Oldenzaal

0065.1 Stadgericht Oldenzaal ( Collectie Overijssel locatie Zwolle )

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
Voor de transcripties van dit archief, zie www.boeken.fransenmedia.nl
Oldenzaal, een zeer oude vestiging, heeft blijkbaar reeds vóór 1249 haar stadsrecht en daarmee ook haar eigen gericht gekregen. De tekst van dit stadsrecht is niet bewaard, maar in 1296 bevestigde bisschop Jan "privilegium presens, quod felicis recordationis quondam Otto, traiectensis episcopus predecessor noster, eisdem civibus nostris fidelibus scriptis lucidius roboravit". Bestuur en rechtspraak zullen zijn ingericht op dezelfde voet, waarop zij sindsdien tot aan de Franse tijd toe zijn gebleven. Reeds in 1260 wordt gewag gemaakt van schout, schepenen, raden en de gehele gemeente. het is hier niet de plaats bestuur en rechtspraak van de stad (die, naar men weet, niet gescheiden waren) in bijzonderheden te beschrijven. De hoofdzaken kan men nalezen in de Inleiding tot De Oude Archieven van Oldenzaal (1938), van dr. W.J. Formsma.
Is het stadsgericht dus van oude datum, voor ons begint het archief pas in 1511. Van de middeleeuwse stukken is niets bewaard gebleven
Zoals alle archieven van stad- en landgerichten begon dat van Oldenzaal zijn afzonderlijk (en archivistisch gezien: kunstmatig) bestaan in 1811, toen de stukken van juridische aard uit het stadsarchief werden gelicht om te worden overgebracht naar de griffie van de rechtbank in eersten aanleg. Dat was voor Oldenzaal Almelo.
Van de inventaris, die bij die gelegenheid is opgemaakt, verschilt de hierna volgende niet alleen door opzet, maar ook wat de inhoud betreft. Deze nieuwe inventaris bevat enerzijds minder, anderzijds meer. Het een en ander dient nauwkeuriger te worden nagegaan.
De inventaris opgemaakt op 22 juni 1811 ter gelegenheid van de overbrenging naar de griffie van Almelo *  bestond uit twee delen; gemerkt A en B. A. bevatte "judiciële zaken", B. protocollen en stukken van hypothecatiën, borgtochten, overdrachten, testamenten, aanstelling van voogden etc. Inventaris A telde 156 nummers: achter één nummer (44) staat niets; al deze stukken werden overgedragen aan de griffie van de rechtbank. Inventaris B telde 20 nummers, waarvan 1-16 aan de conservateur van de hypotheken, 17-20 aan het vredegerecht van Oldenzaal werden overgedragen. In een aantal gevallen kan men, ondanks de summiere beschrijving, de opgegeven stukken wel identificeren, zodat kan worden vastgesteld of zij bewaard dan wel verloren zijn. Vaak is echter de beschrijving zo vaag en algemeen, dat men weliswaar de aard der stukken gissen kan, zonder dat echter met nauwkeurigheid en stelligheid kan uitmaken, of alles wat destijds beschreven werd ook in 1881 bij de overbrenging naar het rijksarchief nog voorhanden was. Terwijl ik voor het algemeen overzicht verwijs naar de concordans achter de inventaris, laat ik de bijzonderheden volgen over de verloren of vermoedelijk verloren stukken.
Stellig verloren is wat volgt.
Mogelijk of vermoedelijk verloren is wat volgt.
Deze "heel oude protocollen" zullen, globaal genomen dezelfde zijn als die thans onder de nrs 1-61 zijn beschreven. Waarschijnlijk zijn er sedert 1811 enkele verloren gegaan, waarmee dan de lacunes in de reeks zouden zijn te verklaren. Maar bij het herbinden van enkele protocollen zijn er soms drie in één band gebonden en dit kan ook de oorzaak zijn van het verschil in cijfers.
In plaats van deze 12 pakken werden bij de huidige herinventarisatie 8 pakken sententien gevonden, waarvan er één op de lijst van 1883 voorkwam en in de algemene inventaris staat vermeld onder nr 2044, terwijl de andere zeven (waarom is niet duidelijk) door Berends beschreven werden bij zijn lijst op fiches van de processtukken.
Eerstgenoemde portefeuille is uit elkaar genomen en de inhoud over de zeven andere verdeeld; zij vormen de nrs 113-119 van onze inventaris.
Enz. tot en met 151, dus in totaal 49 pakken met processtukken. Vermoedelijk hebben we hier het merendeel van de processen (zo niet alle), die indertijd door Berends beschreven zijn.
Enz. tot en met no 156, dus in totaal 5 pakketten vraagartikelen. Ik vermoed, dat deze pakken geheel of gedeeltelijk overeenkomen met de nu onder de nrs. 125-127 beschreven kondschappen.
Bovenstaande lijst overziende kan men in het algemeen contateren:
1. Dat in elk geval bij de opheffing van het stadsgericht in 1811 de protocollen, zowel van vrijwillige als van contentieuse zaken vanaf 1641 nog vrijwel zonder lacunes doorliepen, terwijl er mogelijk minder lacunes waren in de protocollen van vóór 1641.
2. Dat een niet onaanzienlijk deel van de losse, in pakken gebonden stukken, en wel voornamelijk protocollaria, verloren ging.
3. Dat de processtukken, grotendeels, vermoedelijk op slechts enkele dossiers na, behouden bleven.
Is dus, hoofdzakelijk door verwaarlozing en deels misschien door verkeerde belangstelling, een deel van het stadsgerichtarchief blijvend voor ons verloren, anderzijds is het sedert de overbrenging in 1881 naar het rijksarchief door aanwinsten verrijkt.
De eerste belangrijke aanwinst was een schenking van de erven van mr. A.A.W. van Wulfften Palthe, die in 1901 op het rijksarchief kwam.
Men vindt de lijst van deze zeer omvangrijke verzameling achter de Verslagen van dat jaar. De nrs 1-4 van deze lijst zijn de nrs 65, 66, 106 en 120 van onze inventaris. Nr 5 van de lijst: "Losse stukken uit procedures etc. 17e en 18e en begin 19e eeuw, 3 portef." bleek een agglomeraat te zijn van stukken van de meeste heterogene aard en de meest diverse herkomst. Slechts een klein gedeelte behoorde tot het stadsgericht Oldenzaal. Deze stukken zijn verdeeld over de nrs 121, 123, 124, 130.
In 1938 volgde een tweede belangrijke aanwinst. Tussen het stadsarchief en de oudheidkamer van Oldenzaal ener en het rijksarchief anderzijds vond toen een omvangrijke uitwisseling plaats * 
In 1894, toen de rijksarchivaris van Hasselt een bezoek bracht aan Oldenzaal, meende deze, dat zich daar geen stukken meer bevonden, die tot het rechterlijk archief behoorden. Naar de grondige inventarisatie van het stadsarchief door dr. W.J. Formsma leerde anders.
Uit de Oudheidkamer kwam het register van vrijwillige en executoriale verkopingen, dat thans het nummer 63 draagt, en uit het stadsarchief zelf een aantal losse stukken uit de beide "Tijdrekenkundige Lijsten", die over de nummers van de nieuwe inventaris als volgt zijn verdeeld:
Inv. nr.
57a
83
121
122
123
124
126
130
131
133
134
136

T.L.
461
204
245, 276, 277, 289
290
288, 293, 295, 297
200, 239, 274, 275
246, 284, 287
65, 271, 273, 278, 283, 285
201, 279, 296
286
291, 292
469
Tenslotte dient nog vermeld te worden, dat bij de inventarisatie een pak gevonden werd, dat op de omslag de titel droeg: Varia, en waarvan de inhoud dan ook van geheel uiteenlopende aard was. Uit dit pak zijn de nrs 64 en 75 gevormd, terwijl de rest van de stukken over een aantal nummers werd verdeeld.
Inventaris
C Contentieuze zaken
0065.1 Stadgericht Oldenzaal
Inventaris
C
Contentieuze zaken

Kenmerken

Datering:
1511 - 1811
Voorwaarden voor raadpleging en gebruik:
Het archief is openbaar.
Toegang:
Stadgericht Oldenzaal, 1511 - 1811.