Zooals in de inleiding van het Oud-archief der stad Genemuiden is medegedeeld, heeft Jan van Nassau, bisschop van Utrecht, in 1275 aan Genemuiden stadsrecht verleend, gelijk aan Deventer, Zwolle en andere steden in Salland door hem en zijne voorgangers was gegeven. Het werd toen afgescheiden van het schoutambt Genemuiden en tot een daarvan afgezonderd rechtsgebied verklaard. De schout van Genemuiden bleef echter steeds als van ouds zijne zittingen in de stad houden.
Het stadsgericht strekte zijne bemoeiingen in hoofdzaak uit over tweeërlei soort zaken, de z.g. "vrijwillige" en de "contentieuse zaken". Onder de eerste groep zijn te verstaan het doen van transporten en verzettingen, het maken van testamenten, het aanstellen van voogden en allerlei andere, ten overstaan van het gericht te verrichten handelingen, waarbij geen rechtsgeschil aanwezig is; onder contentieuse zaken die, waarbij zulk een geschil wel aanwezig is.

In crimineele zaken werd oudtijds gevonnist door den drost met 2 schepenen der stad. Geschillen met den drost hierover in de 2e helft der 16e eeuw leidden tot een onderzoek door den stadhouder Rennenberg en een advies van den Raad van State nevens Matthias *  , tenslotte gevolgd door eene arbitrale uitspraak van Gecommitteerden der steden Kampen en Zwolle van 12 Februari 1583, waarbij de stad Genemuiden in het gelijk werd gesteld.

De drosten, die in de 17e en 18e eeuw zich steeds meer gezag aanmatigden over de kleine steden, niet alleen in crimineele, maar ook in possessoire en matrimonieele zaken, het recht van den ijk van maten en gewichten en nog vele andere zaken, hebben zich bij deze beslissing niet kunnen neerleggen en dank zij telkens herhaalde pogingen, zich met de stadszaken te bemoeien, werd bij resolutie van Ridderschap en Steden van 23 April 1757 de drost van IJsselmuiden dan ook grootendeels in het gelijk gesteld en de stad zoodoende voor een belangrijk deel in hare oude privileges bekort.
De kleine strafrechtelijke zaken als boeten op vechten, schelden, beleedigingen enz. zijn steeds aan de stad gebleven *  en deze vindt men dan ook overal verspreid in de registers van contentieuse zaken genoteerd.

Over de oude stadsrechten en de daarop gemaakte inbreuken is uitvoerig gehandeld in een request met bijlagen, door de stad Genemuiden bij Ridderschap en Steden ingediend en aldaar 15 Maart 1786 in behandeling gekomen en dat het volgend jaar in druk is verschenen. *  Van de uitspraak van het stadsgericht van Genemuiden was oudtijds geen hooger beroep. De schepenen waren echter gewoon in moeilijke gevallen het advies in te winnen van het stadsgericht van Zwolle en van lieverlede heeft zich dit tot een soort appèl ontwikkeld.
Hierbij dient echter in. het oog gehouden, dat de stad Genemuiden of hare burgers in geen enkel opzicht aan het stadsgericht van Zwolle onderworpen waren, zoodat dit appèl dan ook alleen beschouwd moet worden als een poging om eene betere en zoo mogelijk juistere uitspraak te krijgen van aanzienlijker en bekwamer rechters. * 

Bij de invoering der Fransche wetgeving hier te lande in 1811 werd de rechtspraak, tot nog toe door de stedelijke gerichten en die der schout- en richterambten uitgeoefend, hun ontnomen en grootendeels overgebracht naar de van de gemeentebesturen onafhankelijke, nieuw opgerichte vredegerechten en rechtbanken van eerste instantie. Daarheen moesten ook de gerichtsprotocollen, registers en andere stukken van rechterlijken aard van de opgeheven gerichten worden overgebracht; die van Genemuiden zijn zoodoende naar de rechtbank van eerste instantie te Zwolle gezonden, vanwaar zij krachtens Koninklijk Besluit van 8 Maart 1879, Staatsblad no. 40, naar de Rijksarchiefbewaarplaats aldaar zijn overgebracht. In 1811 zijn echter alleen de registers en protocollen van rechterlijken aard *  naar de rechtbank te Zwolle overgebracht; processtukken en andere losse stukken zijn toen blijkbaar in het stadsarchief achtergebleven en bij den grooten brand van het jaar 1868 tegelijk met alle daar nog aanwezige archieven verloren gegaan.

A. Haga.