Uw zoekacties: Archieven van de dorpen Abbekerk en Lambertschaag en gemeent...

0795-02 Archieven van de dorpen Abbekerk en Lambertschaag en gemeente Abbekerk, 1399-1977 ( Westfries Archief )

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
1. Geschiedenis van de organisatie
2. Geschiedenis van de archiefvorming
3. Verantwoording van de inventarisatie
0795-02 Archieven van de dorpen Abbekerk en Lambertschaag en gemeente Abbekerk, 1399-1977
Inleiding
3.
Verantwoording van de inventarisatie
Organisatie: Westfries Archief
Wat voor de inventarisatie bekend stond als 'oud-archief van Abbekerk', afkomstig van de in 1979 opgeheven gemeente Abbekerk, bleek te bestaan uit drie afzonderlijke archieven:
1) Archief van de stede Abbekerk (1452-1811)
2) Dorpsarchief van Abbekerk (1399-1811)
3) Dorpsarchief van Lambertschaag (1582-1811)
De beginjaren van deze archieven zijn die van de oudste archiefstukken, in het eindjaar 1811 werden zowel de stede Abbekerk als de gemeentelijke zelfstandigheid van Abbekerk en Lambertschaag gelikwideerd. In geen van de drie archieven hoefde een cesuur te worden aangebracht. De in de inleiding uitvoerig behandelde institutionele geschiedenis van de stede Abbekerk en van de dorpen Abbekerk, Lambertschaag, Twisk en Midwoud vóór 1812 maakt duidelijk dat hun archieven niet als één geheel moeten worden beschouwd. Er was dan ook geen dwingende reden om de dorpsarchieven van Twisk en Midwoud bij de inventarisatie te betrekken.
Van het archief van de stede Abbekerk (in totaal circa twee strekkende meter) was reeds driekwart toegankelijk via de in 1932 gepubliceerde inventaris van de 'oud-rechterlijke en weeskamer-archieven' (door De Jonge van Ellemeet) en de in 1973 verschenen inventaris van de 'doop-, trouw- en begraafboeken' (door Persman en Zonjee). Hoewel deze inventarissen in feite de neerslag zijn van oneigenlijke collectievorming door het Rijksarchief, zijn zij zozeer ingeburgerd (mede door bronverwijzingen in literatuur) dat omnummering ongewenst is. Om in het kader van de inventarisatie van het archief van de stede Abbekerk toch te komen tot een reconstructie-althans op papier-van het oorspronkelijke geheel, zijn bedoelde archivalia onder blanco nummer opgenomen, onder verwijzing naar de inventarisnummers van De Jonge van Ellemeet en Persman en Zonjee. De door het Rijksarchief als 'gaardersarchief' beschreven registers zijn wel in de nieuwe nummering van het archief van de stede Abbekerk opgenomen. Dit is enerzijds gedaan omdat hiervan in Haarlem slechts een manuscript-plaatsingslijst bestond, anderzijds omdat het van de gemeente Abbekerk afkomstige 'oud-archief' een aantal nog onbekende 'gaarders'-registers bevatte.
Burgemeesters en vroedschappen, schout en gerecht en stadssecretaris hadden ieder een afgebakend taakgebied. Het archief van de stede Abbekerk is daarom geordend naar organisatie. *  De afdeling *  'burgemeesters en vroedschappen' is onderverdeeld in 'stukken van algemene aard' en de naar onderwerp geordende 'stukken betreffende bijzondere onderwerpen'. De afdeling 'schout en gerecht' is geordend naar functies. *  De onder de eerste twee afdelingen genoemde bescheiden werden beheerd en bijgehouden door de stadssecretaris. Zoals in de inleiding reeds ter sprake is gekomen, had deze bovendien een aparte uitvoerende taak als stedelijk administrateur van enkele gemenelandsbelastingen. De in dit verband gevormde registers-onder andere het zojuist genoemde 'gaardersarchief'-zijn in de afdeling 'stadssecretaris' geordend naar onderwerp.
Een rubriek 'stukken waarvan de band met het archief niet is gebleken' (allemaal charters) completeert het archief van de stede Abbekerk. Hieronder zijn wellicht ook stukken opgenomen, die eigenlijk in het archief van één van de dorpen van de stede Abbekerk thuishoren. Dit kon echter niet worden aangetoond. Een groot aantal van deze charters is onder blanco nummer in een gelijknamige rubriek opgenomen in de dorpsarchieven van Abbekerk en Lambertschaag.
Ook de dorpsarchieven van Abbekerk (circa 0,4 strekkende meter) en Lambertschaag (0,25 meter) zijn geordend naar organisatie. De afdeling 'dorpsbestuur, later gemeentebestuur' is in beide archieven geordend naar onderwerp, de afdeling 'armenvoogden' chronologisch. Een archiefstuk uit 1626 in inventarisnummer 5431 van het 'oud-rechterlijk archief' van de stede Abbekerk werd gelicht. Het bleek namelijk te behoren tot een procesdossier in het dorpsarchief van Abbekerk (zie inventarisnummers 5-7). Diverse registers van voor 1812 werden na de samenvoeging van Abbekerk en Lambertschaag voortgezet, zodat er sprake is van een aantal overlappingen. Dergelijke bescheiden zijn in het ene archief onder nummer opgenomen, in het andere 'blanco' met verwijzing.
De inventaris van het archief van de in 1812 gevormde gemeente Abbekerk (oorspronkelijk nog 'Abbekerk en Lambertschaag' geheten) eindigt in 1945, en beslaat zo'n 5,5 meter plankruimte. Het zogenaamde 'code-archief' (1946-1978), dat nog berust bij de gemeente Noorderkoggenland, zal pas na overbrenging naar de Archiefdienst worden beschreven. In het nu geïnventariseerde gedeelte is de gebruiktelijke onderverdeling in 'stukken van algemene aard' en 'stukken betreffende bijzondere onderwerpen' gemaakt. De serie ingekomen stukken houdt op in 1897, wat ongetwijfeld is veroorzaakt door de herordeningsarbeid van ambtenaar G. van Dungen. Besloten werd om de door hem volgens de code-V.N.G. herordende stukken niet opnieuw op chronologische volgorde te leggen. Op deze plaats wordt er met nadruk op gewezen, dat uitgaande stukken veelal moeten worden gezocht in de serie brievenboeken. De afdeling 'stukken betreffende bijzondere onderwerpen' is geordend naar functies, waarbij de rubriek 'gemeentebestuur' verder is geordend naar onderwerp. De stukken betreffende 'polderbestuur' bevat bescheiden tot 1860, het jaar waarin de poldertaak overging van de gemeente naar de nieuw ingestelde bansbesturen (zie inleiding). De afdeling 'polderbestuur' is onderverdeeld in de sub-rubrieken 'Abbekerk' en 'Lambertschaag', omdat de respectievelijke raadsleden uit beide dorpen deze taak zonder onderlinge bemoeienis uitoefenden.
Dit neemt niet weg dat polderzaken ook in de notulen van de gemeenteraad werden opgenomen, waarschijnlijk omdat de burgemeesters als voorzitter van beide 'polderdistricten' optraden. In november 1851, kort na de invoering van de Gemeentewet, werd echter een apart notulenboek voor polderzaken aangelegd. Aanvankelijk bevat dit register vergaderingen waarbij soms ook raadsleden van Lambertschaag aanwezig waren. Later komen zij echter niet meer voor, wat gezien het bestaan van een apart notulenboek voor 'het polderbestuur van Lambertschaag' sinds oktober 1855 wel verklaarbaar is. Beide notulenboeken zijn na 1860 voortgezet door de gereglementeerde bansbesturen, en daarom door mij slechts onder blanco nummer opgenomen, onder verwijzing naar de archieven van de bannen Abbekerk en Lambertschaag. Een inventaris van deze en andere archieven van inmiddels opgeheven bannen in de Vier Noorder Koggen is in 1996 gereedgekomen. Er kunnen goede archivistische argumenten worden aangevoerd om de bescheiden betreffende het polderbestuur van Abbekerk en Lambertschaag vanaf 1854-werkweigering van secretaris A. Bakker (zie inleiding)-niet in de inventaris van het gemeentearchief op te nemen. Deze archivalia zijn immers niet gevormd onder het beheer van de gemeentesecretaris. Het tijdvak van 1854 tot de reglementering (1860) is echter zo klein, dat is afgezien van het 'creëren' van een apart archief. Dit zou nodig zijn geweest, omdat opname van deze stukken in het bannearchief evenmin verdedigbaar is.
Hiervoor is reeds het een en ander opgemerkt over chronologische overlappingen tussen de dorpsarchieven van voor 1812 en het gemeentearchief van daarna. De inventaris van het gemeentearchief bevat ook een aantal bescheiden van na het eindjaar 1945. Het betreft voornamelijk kadastrale registers en enkele leggers van de begraafplaatsen te Abbekerk en Lambertschaag. De bevolkingsregisters van de gemeente Abbekerk waren reeds beschreven in het zogenaamde 'Overzicht van aanwezige D.T.B., registers van de burgerlijke stand, en bevolkingsregisters', waarvan exemplaren op de studiezaal liggen. De hierin opgenomen plaatsingslijst van Abbekerk bevatte echter veel onnauwkeurigheden en is daarom door mij herzien. De nummers van de oude lijst zijn wel gehandhaafd, omdat daaraan in een bestaande klapper wordt gerefereerd. De bevolkingsregisters zijn onder blanco nummer in de inventaris opgenomen, met verwijzing naar de nummering van de plaatsingslijst in het genoemde 'Overzicht'.
Voor zover mogelijk zijn alle van voor 1946 daterende stukken in de inventaris van het gemeentearchief bijeengebracht. Mogelijk zal de categorie stukken betreffende bouwvergunningen in de toekomst nog worden aangevuld, bijvoorbeeld na de afronding van de zeer tijdrovende werkzaamheden van de streekregistrator aan het archief van de in Abbekerk gevestigde Gemeenschappelijke Technische Dienst. Hopelijk zullen daarbij ook stukken betreffende hinderwetvergunningen te voorschijn komen, een categorie bescheiden die nu nog geheel ontbreekt. Wat betreft De Weere bestaat de mogelijkheid dat na de gemeentelijke herindeling van 1979 'bouwdossiers' voor praktische doeleinden zijn afgestaan aan de gemeente Opmeer. Ook dit zal in de toekomst moeten blijken. De reeds aanwezige stukken zijn alfabetisch op naam van de aanvrager geordend in vijf pakken (inventarisnummers 482 tot en met 486). De afzonderlijke dossiers zijn hierin elk in een apart omslag gedaan. Eventuele latere aanvullingen kunnen te zijner tijd eenvoudig worden tussengevoegd, vernummering is hierdoor niet nodig. Van de stukken betreffende bouwvergunningen is een inhoudsopgave gemaakt, die als bijlage 2 bij de inventaris is gevoegd. Gezien de in het algemeen zeer matige staat van het gemeentearchief was ten aanzien van de vernietiging van bescheiden van na 1851 grote terughoudendheid geboden. Ik heb mij hoofdzakelijk beperkt tot de vernietiging van dubbelen of afschriften, financiële registers met gegevens die in andere aanwezige bronnen te vinden zijn, een aantal circulaires, en stukken betreffende niet-benoemde sollicitanten.
Tijdens de inventarisatie werden ook enkele bij het gemeentearchief gedeponeerde archieven aangetroffen:
- Archief van het Burgerlijk Armbestuur van het dorp Abbekerk (1817-1950)
- Archief van het Burgerlijk Armbestuur van het dorp Lambertschaag (1867-1950)
- Archief van het Burgerlijk Armbestuur van de gemeente Abbekerk (1951-1964)
- Agentschap der arbeidsbemiddeling (1932-1941)
- Commissie tot verlening van B-steun (1938-1942)
- Gemeentelijk Electriciteitsbedrijf (1920-1931)
Van deze archieven zijn aparte plaatsingslijsten gemaakt, welke reeds geruime tijd op de studiezaal kunnen worden geraadpleegd.
De begrippen 'stede Abbekerk' (tot 1811), 'dorp Abbekerk' (tot 1811) en 'gemeente Abbekerk' (na 1811) zullen sommige studiezaalbezoekers in verwarring brengen. Om de hieruit voortvloeiende problemen bij het aanvragen van stukken zoveel mogelijk te voorkomen heb ik overwogen om aan de vier in deze inventaris beschreven archieven één doorlopende nummering toe te kennen. Uiteindelijk is het archief van de stede Abbekerk hiervan toch uitgezonderd. Was dit niet gedaan, dan zou de suggestie zijn gewekt dat een uit meerdere bannen bestaande plattelandsstad als de stede Abbekerk min of meer als voorloper van een moderne gemeente kan worden beschouwd. Deze voorstelling van zaken, die vooral door J.G. de Roever werd aangehangen, is echter onjuist. *  In West-Friesland moeten de bannen en de daarin fungerende dorpsbesturen als de werkelijke voorlopers van gemeenten en gemeentebesturen worden gezien. Daarom was het opnemen van de dorpsarchieven van Abbekerk en Lambertschaag en het archief van de gemeente Abbekerk in een doorlopende nummering minder bezwaarlijk. Hoewel aldus de archivistische regel, dat elk afzonderlijk archief met inventarisnummer 1 moet beginnen, is overtreden, wordt hiermee de begripsverwarring op de studiezaal althans voor een deel voorkomen.
De bouwvergunningen onder de inventarisnummers 482-486 zijn in 2022 geplaatst in de toegang 0795-BD. De inventarisnummers zijn hernummerd; het oude nummer is opgenomen in het veld orde.
4. Geraadpleegde bronnen
5. Geraadpleegde literatuur

Kenmerken

Datering:
1399-1945 (1977)
Beschrijving:
archieven van het dorp Abbekerk 1399-1811, dorp Lambertschaag 1582-1811 (1855) en gemeentebestuur Abbekerk 1811-1945 (1977), Armenvoogden van Abbekerk, Armenvoogden van Lambertschaag
Datering:
1399-1945 (1977)
Plaats:
Abbekerk
Soort archief:
Overheid
Omvang:
9,42 m
Raadpleegbaar:
ja
Openbaar:
Ja
Auteur:
J. de Bruin (1993). Met aanvullingen van J. Kroon (2011), T. Bartels (2013) en A. Galiart (2023)