Algemeen

In 1744 werd de "Commissie voor de Hulpgaten in de Landen van Heusden en Altena" opgericht. Deze ging in 1866 over in het "Waterschap de Hulpgaten in de Landen van Heusden en Altena" en werd in 1923 opgeheven.

Geschiedenis van Commissie en Waterschap

Toen ten gevolge van de doorbraak in de Hoogen Maasdijk bij Hedikhuizen op 24 December 1740 de Landen van Heusden en Altena diep onder water werden gezet en, omdat men het niet eens kon worden over doeltreffende maatregelen, lang onder water bleven, werd de tussenkomst van de toenmalige gecommitteerde Raad van State van Holland ingeroepen. Deze deed afgevaardigden van de belanghebbende dijkbesturen voor zich verschijnen en stelde met onderling goedvinden op 30 November 1744 een reglement vast, hetwelk in het vervolg bij overstroming tot richtsnoer zou moeten strekken. Dit reglement was gebaseerd op het beginsel, dat de later bedijkte landen moesten gedogen, dat het inundatiewater over hun landen heen stroomde om de vroeger bedijkte op die wijze daarvan te ontlasten en dat men het derhalve eveneens moest beschouwen alsof deze landen, zoals te voren (voor de St. Elisabethsvloed op 18 November 1421) nog in één gemeene bedijking lagen. Het reglement bepaalde, dat de besturen der Landen van Heusden en Altena in tijd van nood ter ontlasting van water niet alleen gaten mochten graven in hun eigen dijken, maar ook in die van het Nieuw Land van Altena en van den Zuidhollandschen polder; het stelde vast de daarbij in acht te nemen formaliteiten en bevatte bepalingen omtrent de kosten en het weder dichtmaken der gemaakte hulpgaten. Bij de doorbraken van de Hoogen Maasdijk bij Hedikhuizen in februari 1795 bleek dat het evengemelde reglement niet voldoende was tot spoedige afvoer van het overstromingswater. Het gevolg daarvan was de Inspectie vanwege het Committé van Algemeen Welzijn door de landmeters J. Engelman en F.W. Conrad en hun belangrijk rapport van 1796, waaruit blijkt dat de openingen in de buitendijk niet overal op doelmatige plaatsen en niet spoedig genoeg waren gemaakt en dat men die openingen niet diep genoeg had kunnen uitgraven.

In tegenstelling met de desbetreffende bepalingen in het reglement van 1744, ingevolge welke de hulpgaten op willekeurige plaatsen in de buitendijken konden worden gemaakt, werd door de landmeters geadviseerd bepaalde plaatsen aan te wijzen, waar de openingen zouden worden gemaakt en op die plaatsen de dijken zodanig in te richten, dat ze spoedig opgegraven konden worden. Hoewel overeenkomstig dit advies het Committé van het Intermediair Administratief Bestuur van het voormalig Hollandsch Gewest bij resolutie van 3 Februari 1798 de verschillende dijkscollegien uitnodigde omtrent de preparatieve werken voor op bepaalde plaatsen aangewezen hulpgaten de nodige overeenkomst te treffen, werd daaraan geen gevolg gegeven en bij de watersnood van januari - februari 1809 tengevolge van de doorbraken in de Hoogen Maasdijk en in de Oudheusdensche-, Doeverensche- en Drongelensche Zeedijken bestonden dan ook die werken niet. Eerst de ingenieur en chef C.L. Brunings bracht de zaak weer ter sprake, die door conferentie met de verschillende dijksbesturen in 1813 en later gehouden zodanig werd voorbereid, dat bij Koninklijk besluit van 17 September 1820 nummer 74 een reglement werd gearresteerd, ter uitvoering van hetgeen in 1796 was voorgesteld. Hulpgat werd toen een bepaald aangewezen gedeelte van de buitendijk bestaande uit leem en zand met een dunne kleibekleding zodanig, dat in tijd van nood de opening van dit vak zeer spoedig kon plaats hebben en dat de waterstroom die opening tot het maaiveld verdiepte.

Het reglement van 1820 werd nog gewijzigd bij Koninklijk besluit van 1 september 1833 nummer 39. Bij Koninklijk Besluit van 28 Maart 1866 nummer 41 werd dit reglement met wijziging weer ingetrokken. Hierdoor was een nieuwe regeling dezer aangelegenheid noodzakelijk geworden en dientengevolge hebben Gedeputeerde Staten bij brief van 17 Augustus 1866 G. nummer 12 de dijkgraaf van het Oud Land van Altena uitgenodigd tot het ontwerpen van zodanige regeling door een commissie uit de belanghebbende waterschapsbesturen bijeen te roepen en verzocht van het verhandelde in die bijeenkomst verslag te doen. Bij brief van 11 October daaraanvolgend deelde genoemde dijkgraaf mee, dat aan die uitnodiging was gevolg gegeven en zond hij tevens een verslag van het verhandelde op de vorenbedoelde bijeenkomst. Naar aanleiding van dit verslag en met het oog op de omstandigheid, dat door intrekking der bovenaangehaalde Koninklijke Besluiten van 1820 en 1833 bij mogelijke noodzakelijkheid daartoe in het naderend winterseizoen ten deze niemand handelend zou kunnen optreden, kwam Gedeputeerde Staten het nemen van een besluit tot oprichting van een waterschap over bedoelde hulpgaten hoogst wenselijk voor. Bij brief van 2 november 1866 G. nummer 141 bood dit College de Staten een ontwerp aan tot oprichting van een waterschap over de hulpgaten in de Landen van Heusden en Altena. De Staten van oordeel, dat de nuttigheid der hulpgaten bij dijkbreuken ter voorkoming van grotere onheilen niet te betwisten valt, stelde bij besluit van 8 november daaraanvolgend nummer 3 het ontwerp vast zoals het door Gedeputeerde Staten was aangeboden.

Bij besluit der Staten van 12 juli 1871 (Provinciaalblad nummer 17) werd nog een reglement van beheer voor dit waterschap vastgesteld, hetwelk werd gewijzigd bij besluit van 2 juli 1873 (Provinciaalblad nummer 30). Door de aanleg der Maasmondwerken werd de waterstaatstoestand der Landen van Heusden en Altena zodanig gewijzigd dat, zoals het bestuur van het Waterschap de Hulpgaten in de Landen van Heusden en Altena in zijn brief aan Gedeputeerde Staten van 15 november 1922 zegt, voor de dijkomringing van die Landen geen doorbraak of overstroming meer te duchten is. Op verzoek van de betrokken waterschapsbesturen en op advies van de hoofdingenieur van de Provincialen Waterstaat werd door de Staten bij besluit van 5 juli 1923 nummer IV tot opheffing van het Waterschap de Hulpgaten in de Landen Heusden en Altena besloten.