Het ambacht St. Annapolder en het Schapengors was in administratieve zin nauw verbonden met het ambacht Rockanje en annexe polders. We hebben hiervoor gezien dat dit onder andere bij de invordering van bepaalde landsbelastingen, de zorg voor de plaatselijke en de landsverdediging en de vaststelling van de rekeningen wegens de Grote of Heilige Geest Armen ingrijpende gevolgen heeft gehad. Bij de financiële verantwoording van de collaterale successie, 40e en 80e penning, boeten op ongefundeerde processen en impost op trouwen en begraven werd geen onderscheid gemaakt tussen de genoemde ambachten.
Dit zelfde kan worden gezegd van de rekeningen wegens de Grote of Heilige Geest Armen. Deze en soortgelijke bescheiden zijn opgenomen in het archief van het ambacht Rockanje en annexe polders, waarbij uiteraard in de inventaris van het archief van het ambacht St. Annapolder en het Schapengors verwijzingen zijn geplaatst. Bij de inventarisatie van de beide ambachtsarchieven is overigens nadrukkelijk een scheiding gemaakt waar dit wel mogelijk was, een scheiding die ook reeds in vroeger tijden waarneembaar gehandhaafd werd.

Voor de lotgevallen van het ambachtsarchief staan ons inventarissen ter beschikking uit 1728, 1773 en 1774. 141) * 
De inventarissen bevatten een beschrijving van de beide ambachtsarchieven. Uit de inventaris uit 1728 blijkt dat het archief van het ambacht St. Annapolder en het Schapengors werd bewaard in een kist ten huize van de bode Gerrit Vos. Nu wilde het geval dat het archief van het ambacht Rockanje en annexe polders ook in een kist bij de genoemde bode werd bewaard.

Aangezien we voorstanders zijn van een optimistische levenshouding nemen we gemakshalve aan te maken te hebben met afzonderlijke kisten. Mocht dit niet het geval zijn dan is het gevaar van vermenging levensgroot. In ieder geval bevat de inventaris uit 1728 een aparte opsomming van de boecken, charters en papieren gehoorende tot de secretarie van St. Annapolder. Deze eerste inventaris stelt ons in staat een beeld te vormen van de bescheiden uit het ambachtsarchief, die toen nog aanwezig waren, maar bij de huidige inventarisatie niet zijn aangetroffen. Hiertoe behoren de documenten gelijk die daar zijn:

1. Veldboek, 1700.
2. Rekeningen wegens het mei- en bamisschot, 1690 - 1726.
3. Bijlagen tot de rekeningen als hiervoor beschreven.
4. Een vonnisboek van vóór 1723.
5. 42 kohieren tot de "personele verrekening", 1691 - 1713.
6. Rekeningen wegens de ordinaire verponding, 1702 - 1726.
7. Bijlagen tot de rekeningen wegens de ordinaire en extra ordinaire verponding tot 1726.

De toen aanwezige "losse stukken" vinden we beschreven als bundels met allerhande documenten en papieren, niet waardig om van stuk tot stuk te vermelden. Hoe gaarne zouden wij nu een blik op deze bundels werpen!
De hiervoor genoemde bescheiden moeten dus als verloren beschouwd worden, of voortbouwende op de optimistische levenshouding; als tijdelijk afwezig.

Afbeelding en tekst op blz. 76.

Een volgende inventaris dateert van 1773. Deze inventaris noodzaakt ons de lijst van "zoekgeraakte" bescheiden aan te vullen:

1. Veldboek van 1773.
2. Bodboek vanaf 1723.
3. Register houdende akten van openbare verkoop van roerende goederen, 1743 - 1764.
4. Kohier van verponding van de huizen, 1734.
5. Overeenkomsten met Nieuwe Gote over de watervoorziening 1743, 1760, 1773.

Het vonnisboek van vóór 1723, vermeld in de inventaris van 1728, vinden we niet meer terug in de inventaris uit 1773. Dit boek moet dus in de tussentijd zoekgeraakt zijn. Bovendien vinden we in de inventaris uit 1773 bij het veldboek van 1773 een potloodaantekening: manqueert. Vermoedelijk is dit veldboek al korte tijd na 1773 verdwenen.
De overeenkomsten over de watervoorziening uit 1743, 1760 en 1773, met hierop betrekking hebbende bescheiden van 1738 en 1741, zijn bij schrijven van 7 juli 1955 door de Algemene Rijksarchivaris toegezonden aan de toenmalige secre-taris-penningmeester van de polder St. Annapolder en het Schapengors. 114) * 
Deze bescheiden werden dus in die tijd bewaard op het Algemeen Rijksarchief. De ijverige archivaris had beter gedaan met de toezending van de genoemde bescheiden te wachten tot het moment dat het Streekarchivariaat haar werkzaamheden aanving. Nu moeten we de overeenkomsten ontberen. 142) * 

Het verlies van de meeste hiervoor genoemde documenten is niet het gevolg geweest van onachtzaamheid in de 18e eeuw, maar door slordigheid in de 19e en zelfs de 20e eeuw. Dijkgraaf en schepenen hebben in de 18e eeuw het belang van een goed archief wel ingezien. Vooral in geschillen vervulden de oude documenten een belangrijke rol bij de bewijsvoering. Bij het geschil dat in het begin van de 18e eeuw ontstond met Frans Carel (de) Hartrick, gehuwd met Maria Prickman, over de verschuldigde verponding voor de korentienden werd dankbaar gebruik gemaakt van oude, uit de 17e eeuw daterende documenten. Hiertoe behoorden onder andere de rekeningen wegens de verponding uit 1632, 1633, 1644, 1645, 1648, 1664, 1665, 1676 en 1677. * 
Het is alleen bijzonder droevig dat deze documenten na afloop van het proces niet zijn teruggebracht naar het archief. Nu zijn ze ons mede ontvallen.
In 1728 beschikte het ambacht, zoals hiervoor vermeld, over een kist waarin de documenten werden bewaard. In of rond 1767 besloten dijkgraaf en schepenen in samenwerking met schout en schepenen van Rockanje en annexe polders om een gezamenlijke secretariekast aan te schaffen voor de opberging van het archief. Deze gezamenlijke secretariekast, ongetwijfeld geplaatst in het rechthuis van Rockanje, werd vervaardigd door David van Westenhout, meester timmerman in Brielle. De spijkers van de kast werden echter geleverd door (zijn zoon) Johannis van Westenhout. Het gezamenlijk gebruik blijkt direct uit het verschuldigde aandeel in de kosten, een totaalbedrag van f. 26:02:08, zijnde het 1/3 deel. * 
Voorzichtig wagen we het te veronderstellen dat het 2/3 gedeelte door het ambacht Rockanje en annexe polders is betaald. Dit blijkt gelukkig het geval te zijn. * 

De secretariekast is in tegenstelling tot die van Naters en Pancrasgors niet bewaard gebleven.
Het is zelfs niet bekend of de kast van de polder St. Annapolder en het Schapengors, die door zijn slechte toestand in 1939 werd afgestaan aan de metselaar Hamburg, identiek is geweest met onze secretariekast. * 
Het in gebruik nemen van de gezamenlijke secretariekast betekende de beëindiging van de strakke scheiding van de beide ambachtsarchieven. In een latere inventaris uit 1888, vervaardigd door J.H. Hingman, is van aparte ambachtsarchieven geen sprake meer, ja zelfs het archief van het ambacht Naters en Pan- crasgors vinden we als een niet te onderscheiden deel in de

Tekst op blz 79.

Naast vermenging onderging het ambachtsarchief in de vorige eeuw nog enige delingen. Als gevolg van de scheiding tussen polder en gemeente rond 1811 werden de bescheiden met betrekking tot de zorg voor de waterstaatswerken naar aanleiding van een besluit van het Departementaal Bestuur van Schelde en Maas d.d. 10 juni 1800 en van latere besluiten in het begin van de vorige eeuw en later op grond van het transmissiebeginsel bij het polderarchief gevoegd.

Hiertoe behoren in hoofdzaak de resolutieboeken van 1674 tot 1809 en de bescheiden in de inventaris beschreven onder de hoofdstukken financiën en waterstaatswerken. * 
Op grond van het Keizerlijk Decreet van 8 november 1810 werden vervolgens de archieven van de plaatselijke gerechten naar de rechtbanken te Brielle en later naar het Algemeen Rijksarchief overgebracht. Hiertoe behoort een deel van de bescheiden, in de inventaris beschreven onder de hoofdstukken uitoefening van de contentieuze en volontaire rechtspraak. Aanvullende stukken van "rechterlijke aard" werden in 1896 en 1904 aan het Algemeen Rijksarchief overgedragen. De vervaardiging van de zojuist genoemde inventaris uit 1888 staat in nauw verband met deze en andere overdrachten.
Terloops blijkt uit deze inventaris dat behoudens de rekeningen wegens de ordinaire verponding over de periode 1702 - 1730, alle hiervoor genoemde verdwenen bescheiden al niet meer vermeld worden en derhalve de 19e eeuw als het tijdperk van het zoek raken van de documenten moet worden beschouwd.

De rekeningen wegens de ordinaire verponding over de periode 1702 - 1730 moeten echter na 1888 verloren zijn gegaan. Het is niet onwaarschijnlijk dat deze rekeningen als gevolg van een zeer slechte materiële toestand zijn vernietigd, immers rekeningen van vóór 1702, die wel bewaard zijn gebleven, verkeerden ook in een erbarmelijke staat.

Bij de huidige inventarisatie van het ambachtsarchief zijn de volgende werkzaamheden uitgevoerd:

1. Het bijeenbrengen van de op verschillende plaatsen berustende bestanden.
2. Het restaureren van de daarvoor in aanmerking komende documenten.
3. Het afscheiden van het ambachtsarchief van de archieven van de ambachten Rockanje en annexe polders alsmede Naters en Pancrasgors.
4. Het vervaardigen van de definitieve inventaris.

Het bijeenbrengen (en veilig stellen) van de diverse delen van het archief is begonnen na de polderconcentratie van 1973. De bescheiden uit het ambachtsarchief, eertijds tot het polderarchief gerekend, werden kort na de polderconcentratie overgebracht naar de archiefbewaarplaats van het waterschap De Brielse Dijkring, voor zover nodig op kosten van het waterschap gerestaureerd en voorlopig geïnventariseerd.
Vervolgens werd na de oprichting van het Streekarchivariaat Voorne-Putten en Rozenburg "het gemeentelijke deel" van het ambachtsarchief bewerkt hetgeen resulteerde in een concept-inventaris, die in 1988 werd uitgegeven door het Streekarchivariaat. Ook in dit geval zijn enige bescheiden die in slechte staat verkeerden gerestaureerd. De hieraan verbonden kosten kwamen uiteraard ten laste van de gemeente Westvoorne. De toetreding van de gemeente Westvoorne tot het Streekarchivariaat schiep de mogelijkheid om de oude archieven van het ambacht St. Annapolder en het Schapengors, die eertijds in gedeelten zijn overgebracht naar het Rijksarchief en waarover hiervoor is geschreven, weer in bewaring terug te ontvangen. Bij de vervaardiging van een definitieve inventaris van het ambachtsarchief dienen deze bescheiden daarin beschreven te worden, omdat zij vanouds daarvan deel hebben uitgemaakt.
Het gemeentebestuur van Westvoorne verzocht derhalve bij schrijven van 23/24 januari 1991 onder andere de bescheiden, nader aangeduid als het oud-rechterlijk archief en het gaardersarchief in bewaring te mogen ontvangen.