Vilt e keuninkriek op aerde,
E klein aards paradies.
Van onsjatbaar waerde,
E sjtökske blauw tössje 't gries"
Wiel Knubben
(uit: ,,BERG-landsjap")

Wie met woorden als deze uiting geeft aan zijn gevoelens ten opzichte van zijn woonplaats, zal wel niet alleen het dorp als zodanig bedoelen, maar ook de landelijke omgeving, de natuur en de velden, die een sfeer van rust ademen als in het verre verleden. Dat is niet verwonderlijk, want Vilt is al een oud dorp: het is reeds te vinden op kaarten van eeuwen terug.
Die oudheid wordt ook bewezen door de talrijke oude veldnamen die nog bekend zijn. Ze zeggen vaak iets over de geschiedenis van de bedoelde percelen: bv. over de gesteldheid van de bodem, de vorm, de dieren die er huisden, de ligging, vroegere eigenaren, het vroegere gebruik ervan e.d. Ze zijn natuurlijk meer bekend bij de oudere generatie dan bij de jeugd. Als je er iets meer over te weten wilt komen, moet je dus te rade gaan bij de oude dorpsbewoners. Het zou jammer zijn, als met hen ook de namen zouden uitsterven.
Een andere oorzaak van het verdwijnen van de namen is uitbreiding van steden en dorpen; verder de toenemende grootschaligheid van de boerenbedrijven en ruilverkavelingen, waardoor landbouwgrond verdwijnt en/of opgaat in een groter geheel. Wie kent er in Vilt nog 't Tuuntsje (van de ,,Jans") of de Sjmeetse wei!
Veldnamen zijn vaak zeer oud: ze veranderen nl. niet; als een akker eenmaal een naam heeft, houdt hij die, vaak eeuwen lang. Niet zelden leeft zo'n veldnaam ook voort in een straat of plaatsnaam.
Wandelend - zoals de dichter van bovenstaande strofe - door en rond Vilt, willen
wij een aantal van die oude namen optekenen en trachten te verklaren; hierbij gebiedt de bescheidenheid te zeggen, dat sommige verklaringen meer gissingen zijn dan zekerheden.

De naam Vilt
Om te beginnen: de naam Vilt. De meest aannemelijke verklaring is, dat hij komt van ,,veld". Er zijn twee dingen die deze verklaring nog aannemelijker maken. Vooreerst betekende ,,veld" vroeger ook: woeste, onontgonnen heide. ,,De herders op de velden" uit het bekende kerstliedje hoedden hun kudde op ,,woeste grond" en niet op akkers. Merkwaardig genoeg trof men nog niet zo lang geleden dit soort landschap veel aan op de z.g. Vilterhei, voorzover die niet ontgonnen of herbebost was. Waarschijnlijk heeft deze heide zich vroeger ook uitgestrekt op het gebied dat nu gekultiveerd en bewoond is.
Ten tweede staat in een brief van een notaris, geschreven in 1857, de naam Vilt gespeld met een d (dus Vild). De schrijver hiervan was zich dus blijkbaar nog bewust van de afkomst van deze naam van veld. Nog duidelijker is de vermelding van Veld in 1527 in de beschrijving van de tienden- en heerlijkheidsgrens.
Vilt-Noord
Voorlopig blijven we op onze wandeling ten Noorden van Vilt, anders gezegd: tussen de Rijksweg en de Geul. Alom bekend was het Tuuntsje, ongeveer tegenover de Vilterhof langs de Rijksweg, nu bebouwd met twee woningen. De eigenlijke betekenis van tuun (toen of tuin) is omheining van een stuk grond (denk aan het Duitse Zaun); later werd het dit stuk grond zelf en nog later tuin. Nu blijkt het weiland met die naam vroeger inderdaad in gebruik te zijn geweest als tuin. Volgens sommigen lagen daar moestuinen van meer dorpsbewoners bij elkaar.
Merkwaardig is ook de naam Heerstraat voor een aantal percelen langs de Rijksweg ten oosten van de kom Vilt, ongeveer in het verlengde van de Pater Tilliestraat. Een heerweg of straat was oorspronkelijk een Romeinse legerweg (het heer = het leger). Daarnaar noemde men ook wel andere hoofdwegen Heerweg of Heerstraat en vervolgens ging de naam over op de akkers e.d. gelegen aan zo'n weg. Interessant is, dat deze weg in Valkenburg uitmondde in de Koningsgracht.

Minder bekend is misschien Aan de 19 buim. Zo noemde men n.l. het bosje bij de ingang van de Europacamping, waar de vroegere Rijksweg een ruimere bocht maakte dan nu, en wel om dit bosje heen. In deze bocht stonden tot nog niet zo lang geleden 19 eeuwenoude bomen, die men al van ver kon zien. Een honderd meter meer Viltwaarts vindt men de plaats die men nog als 'tEikske kent. De Europa-camping zelf ligt op de platsj (= een vrij vlak, op een plateau gelegen stuk land).
Zo mogelijk nog interessanter wordt het als we van het kruispunt Vilt de Geulgracht afdalen. Vooreerst nog dit. De plek bij deze kruising was (en is bij de oudsten nog) het Kanaal, zo genoemd naar het afwateringskanaal dat regen- en ander water onder de Rijksweg door voerde, lang voordat er in Vilt riolering was. Dit was de plaats waar de mannelijke bevolking van Vilt, vooral op zomeravonden, bijeenkwam om ,,dorpspolitieke" problemen te bespreken.
In de Geulgracht (gracht komt van graven; denk ook aan 'ne graaf) ligt rechts een klein, niet erg vlak perceel met kuilen en diepten, dat 't Hèlke genoemd wordt. Dit is niet zo vreemd als men weet dat het middeleeuws woord hel(le) kuil, diepte betekende. Men herinnert zich daar een kleine leimkoel, waarvan oude mensen nog vertellen dat ze er als kind verstoppertje in speelden. Nu is er woningbouw gepleegd.
Dalen we verder de Geulgracht af en blijven we deze volgen, dan komen we op een stijgend gedeelte ervan dat in de volksmond Houthemerberg genoemd wordt. Van hieruit loopt men rechtdoor via de Lijkweg naar het Geuldal. Een gedeelte van de Rijksweg (van Geulgracht tot Cauberg) behoorde vroeger tot Houthem. Een gevolg hiervan was dat de overledenen van dit deel van Vilt in Houthem begraven werden: vandaar Lijk-weg. Overigens moet deze weg al bekend zijn ten tijde van Karel de Grote, dus ± 1200 jaar geleden.

Even voorbij het hoogste punt van de Lijkweg ligt rechts (op) de Löbbe. Nu is lubbe (of lobbe) een afhangende strook (kant b.v.). De boomgaard van die naam is inderdaad een afhangende, hellende strook grond.
Zo ongeveer op het diepste punt van de Geulgracht kunnen we ook het pad linksaf volgen naar de Geul. Dit wordt de dél of de klein dèl genoemd. Rechts daarvan - ongeveer onder de kampeerwei van de verkenners, lag het sjöttersjhaofke of sjöttersjkuièlefke. Het moet zo geweest zijn, dat Viltenaren die lid waren van de Houthemse schutterij, dit terrein als oefenterrein hebben gebruikt. Nog langer geleden zou langs de Dèl, iets hoger op naar het dorp - waar nu aan de linkerkant een groententuin is - een woning of iets van dien aard hebben gestaan, waarin een zonderling individu gehuisvest zou hebben, met het niet alledaagse beroep van paardenvilder. Deze man zou van Turkse afkomst zijn geweest. Zou daar misschien de naam Törke voor de inwoners van Vilt van afstammen? Overigens had deze Turk daar een gunstige plek uitgezocht voor zijn weinig welriekend ambacht: de overwegend (zuid-)westenwind voerde de onaangename geuren van de bewoonde kern weg. En dat hij werk genoeg had laat zich denken, gezien de grote sterfte onder het vee vroeger. Als we de Dèl nog een eind afdalen krijgen we aan onze linkerhand - waar een champignonskwekerij gevestigd is in een oude mergelgrot - de Vinkemerdel, die van het sportterrein naar beneden loopt. Deze mergelgrot overigens heette de berg van Willemke. Berg betekent grot (vgl. het Duitse Bergwerk voor mijn). Willemke was een zwerverstype - een scharesliep - die daar huisde. Hier even een opmerking over de uitgang —em in Vinkemerdel; deze komt van —heim (of heem) en duidt erop dat de vink er zich thuisvoelde.

Van hieruit volgen we een zeer steil smal paadje, dat op de grens van bos en wei omhoog loopt. Boven gekomen bevinden we ons op het punt dat men het Kleef noemde. Dit woord is familie van klip, klift en ook van klimmen en betekent zandhoogte. Dit klopt dus weer aardig: dat hebben wij - nog nahijgende wandelaars - net aan den lijve ondervonden.
Keren we van hieruit terug naar de kom Vilt en volgen we de Mees weg richting Berg. Halverwege - ongeveer achter het woonwagenterrein - loopt een volgende dwarsdel naar de Geul: de Vossemerdel, aan welke naam de vos als (vroegere) bewoner wel niet vreemd zal zijn. Het bereikt het Geuldal bij de vroegere uitspanning de Wielewaal.
Nu we op onze wandeling een heel eind buiten Vilt zijn terechtgekomen, lijkt de tijd gekomen er voorlopig mee te stoppen. Een volgende keer begeven we ons naar de andere kant van de Rijksweg, die voornamelijk uit landbouwgronden bestaat.

Van oudsher heeft Sibbe, of beter gezegd het gebied waar het nu ligt, behoord tot de Heerlijkheid Oud-Valkenburg. Al in 1381 worden de kasteelboerderij Vielaertshof of het Sibberhoes en tevens de Rozendaelshof, ook wel Hoeve Opsinnig geheten, met name genoemd. Iets later is er sprake van een derde hoeve, die sedert 1575 de Hellinxhof heet, doordat de gebroeders Hellinx uit Maastricht ze in dat jaar aankopen. Deze Hellinxhof was een laathoeve. Dat wil zeggen, dat er geen Vrije heer op woonde, maar een halfvrije man, die men ,laat' noemde. Het woord is afkomstig van "vrijgelatene".
Hij had onroerend goed in leen van de Heer (in dit geval van de Heer van Valkenburg of Oud-Valkenburg, aan wie hij natuurlijk een grote mate - van gehoorzaamheid en een behoorlijk deel van de opbrengst verschuldigd was. In alle geval bewijst de naamgeving , ,laathoeve". dat er van afhankelijkheid van anderen sprake was. Van de Rozendaelshof weten we, dat ze al voor 1400 in eigendom was van zekere De Heer.

................


1 1/2 eeuw Schoenmaeckers
1 In 1773 komt het Sibberhuuske in handen van Matthieu Sleypen uit Houthem, die het gebouw koopt, kompleet met de erbij behorende bierbrouwerij, boomgaarden, weilanden, bouwland en bos. Uit de koopakte blijkt, dat het om een aanzienlijk stuk eigendom gaat. In de geschiedenis van Houthem komen we deze Matthieu Sleypen tegen, wanneer hij in de negentiger jaren van die eeuw de door de Fransen gekonfiskeerde (in beslag genomen) kerk en klooster van Sint Gerlach in Houthem van diezelfde Fransen terugkoopt. Het moet een vermogend man zijn geweest. Zijn dochter Maria Anna Sybilla trouwt met Jacques Martin Schoenmaeckers, notaris te Houthem en dit paar gaat in het Sibberhuuske wonen.

Daarna heeft de Familie Schoenmaeckers gedurende zeer lange tijd het gebouw als landbouwbedrijf benut en daar alles aan ondergeschikt gemaakt. Het gebouw onderging een paar uitbreidingen, hier en daar werden daken verhoogd, kennelijk om er meer graan onder te kunnen verstouwen. Zodoende heeft het gebouw allengs veel van zijn kasteelachtig voorkomen verloren en is het hoe langer hoe meer op een overigens nog steeds imponerende boerderij gaan lijken. In 1935 werd het door een grote brand getroffen, die een gedeelte van de bijgebouwen in de as legde, maar het hoofdgedeelte bleef gespaard.

Meer dan anderhalve eeuw hebben de nazaten van de zojuist genoemde Jacques Martin Schoenmaeckers, dus sedert ongeveer het jaar 1800, het Sibberhuuske bewoond. De naam Schoenmaeckers werd voor de inwoners van Sibbe onverbrekelijk met het grote gebouw verbonden; niemand kon zich herinneren, dat er iemand met een andere naam had gewoond. Dat duurt zo tot 1971. Dan verkoopt de Familie Schoenmaeckers het aan een Heerlense arts, die er eventjes woont en sinds 1974 is het in handen van Mr. H. G. Baake en zijn echtgenote.


............ tekst niet verder overgenomen ..........