077 Generalkommissariat für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West) ( NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies )
077
Generalkommissariat für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West)
Openbaarheid
Het archief is vrijwel geheel beperkt openbaar.
De inventarisnummers 10, 13, 16, 20, 23, 24, 28, 32, 34, 35, 37-39, 43, 45, 47, 49, 53, 61-63, 114, 121, 138, 184-187, 198d, 206-208, 210, 218, 242, 272, 292d, 315, 381, 1187, 1226, 1262, 1267, 1270, 1273-1275, 1277, 1278, 1280, 1282, 1284b, 1285-1287, 1289, 1294-1297, 1299-1302, 1310a, 1310b, 1310c, 1310d, 1310e, 1316, 1319, 1321, 1342, 1347, 1351, 1353a, 1353c, 1370, 1400, 1401, 1403, 1408-1418, 1426, 1429-1432, 1435, 1436, 1438, 1440-1445, 1447-1448, 1455, 1459, 1468, 1470, 1473, 1475-1478, 1483-1484, 1507, 1543, 1559, 1545a, 1545b, 1545c, 1701, 1705, 1706, 1737, 1770, 1772a, 1793, 1811, 1831, 1832, 1835, 1837, 1848, 1850, 1854, 1887, 1888, zijn slechts raadpleegbaar na verkregen schriftelijke toestemming van de directeur van het NIOD. Onderzoekers kunnen zich daartoe schriftelijk wenden tot de directeur van het NIOD.
De overige inventarisnummers zijn slechts raadpleegbaar na verkregen toestemming van de directeur van het NIOD. Voor bezoekers die deze toestemming willen hebben, is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD een archiefverklaring verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u de stukken aanvragen en inzien.
Uitzondering is inventarisnummer 1328 dat in overleg met het Nationaal Archief met ingang van 8 juni 2023 volledig openbaar is.
De inventarisnummers 10, 13, 16, 20, 23, 24, 28, 32, 34, 35, 37-39, 43, 45, 47, 49, 53, 61-63, 114, 121, 138, 184-187, 198d, 206-208, 210, 218, 242, 272, 292d, 315, 381, 1187, 1226, 1262, 1267, 1270, 1273-1275, 1277, 1278, 1280, 1282, 1284b, 1285-1287, 1289, 1294-1297, 1299-1302, 1310a, 1310b, 1310c, 1310d, 1310e, 1316, 1319, 1321, 1342, 1347, 1351, 1353a, 1353c, 1370, 1400, 1401, 1403, 1408-1418, 1426, 1429-1432, 1435, 1436, 1438, 1440-1445, 1447-1448, 1455, 1459, 1468, 1470, 1473, 1475-1478, 1483-1484, 1507, 1543, 1559, 1545a, 1545b, 1545c, 1701, 1705, 1706, 1737, 1770, 1772a, 1793, 1811, 1831, 1832, 1835, 1837, 1848, 1850, 1854, 1887, 1888, zijn slechts raadpleegbaar na verkregen schriftelijke toestemming van de directeur van het NIOD. Onderzoekers kunnen zich daartoe schriftelijk wenden tot de directeur van het NIOD.
De overige inventarisnummers zijn slechts raadpleegbaar na verkregen toestemming van de directeur van het NIOD. Voor bezoekers die deze toestemming willen hebben, is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD een archiefverklaring verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u de stukken aanvragen en inzien.
Uitzondering is inventarisnummer 1328 dat in overleg met het Nationaal Archief met ingang van 8 juni 2023 volledig openbaar is.
Meer uitleg over openbaarheidsbeperkingen leest u hier.
laatste wijziging 10-06-2023
2.252 beschreven archiefstukken
31 gedigitaliseerd
totaal 31 bestanden
Het Generalkommissariat für das Sicherheitswesen en de Höhere SS- und Polizei Führer Nord-West
Toen Rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart zich in mei 1940 in Nederland vestigde liet hij zich bijstaan door vier Generalkommissare met bijbehorend apparaat voor belangrijke onderdelen van het bestuur: F. Wimmer voor Verwaltung und Justiz, H. Fischöck voor Finanz und Wirtschaft en F.Schmidt voor zur besonderen Verwendung. Deze inventaris heeft betrekking op het archief van de vierde: de Generalkommissar für das Sicherheitswesen Hanns Albin Rauter, d.w.z. hoofd van de politie-organen van het Rijkscommissariaat * . Zijn andere titel die vaker werd gebruikt was Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West (HSSPF) en in die hoedanigheid was hij leider van de SS-organisatie in Nederland. Deze dubbelfunctie demonstreert ook de versmelting van partij en staat die zo kenmerkend is geweest voor het Duitse bestuur.
De organisatie bestaat uit de hoofdafdelingen Höherer SS- und Polizeiführer, Sicherheitspolizei en Sicherheitsdienst, Ordnungspolizei en Waffen-SS, bij elkaar vormend het complete politie-apparaat van het Duitse bestuur. In de inventaris is bij elk archiefonderdeel de organisatie zo volledig mogelijk toegelicht zonder dat deze altijd geheel weerspiegeld is in het fragmentarisch overgeleverde archiefmateriaal.
Gebruikte afkortingen:
BdO- Befehlshaber der Ordnungspolizei
BdS- Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD
HSSPF- Höhere SS- und Polizei Führer
KdO- Kommandeur der Ordnungspolizei
RSHA- Reichsicherheitshauptamt
BdO- Befehlshaber der Ordnungspolizei
BdS- Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD
HSSPF- Höhere SS- und Polizei Führer
KdO- Kommandeur der Ordnungspolizei
RSHA- Reichsicherheitshauptamt
De inventaris is in 2004 vervaardigd door de Centrale Archief Selectiedienst. De inleiding is in 2004 vervaardigd door R. Utermöhlen.
laatste wijziging 10-06-2023
2.252 beschreven archiefstukken
31 gedigitaliseerd
totaal 31 bestanden
Verantwoording van de bewerking
Het archief bestaat uit de volgende deelarchieven: Höhere SS-und Polizeiführer und Generalkommissar für das Sicherheitswesen, Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD (ondermeer Sonderreferat Juden IV b 4, Zentralstelle für jüdische Auswanderung), Befehlshaber der Ordnungspolizei, Technische Nothilfe, Befehlshaber der Waffen-SS, Nederlandsche SS, later Germaansche SS in Nederland, Nederlandsche Landwacht en Landstorm Nederland, Volksche Werkgemeenschap, Uitgeverij Storm, Reichsschule Valkenburg.
Achtergronden van de bewerking
Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) bood in april 2000 het archief van de Generalkommissar für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer) aan de Centrale Archief Selectiedienst (CAS) te Winschoten ter bewerking aan, die deze in de periode 2001-2004 uitvoerde.
Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) bood in april 2000 het archief van de Generalkommissar für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer) aan de Centrale Archief Selectiedienst (CAS) te Winschoten ter bewerking aan, die deze in de periode 2001-2004 uitvoerde.
Verantwoording
Bij de bewerking van het archief vormden de bestaande beschrijvingen het uitgangspunt. Van dit principe werd alleen afgeweken wanneer oude omschrijvingen niet correspondeerden met de inhoud van het dossier of als stukken niet eerder beschreven waren. Daar waar mogelijk werden soortgelijke dossiers onder verzamelbeschrijvingen geplaatst. Wat de rubrieksindeling in de nieuwe inventaris betreft, werd met het NIOD afgesproken dat deze - daar waar nodig - werd aangepast aan de organisatie en uitvoering van de taak van de Höhere SS- und Polizeiführer.
Het institutionele onderzoek dat door het NIOD en de CAS werd gedaan vindt zijn weerslag in de door het NIOD geschreven inleiding op de inventaris en in de aangepaste rubrieksindeling. Ook komt het voor dat bepaalde Abteilungen in de nieuwe inventaris in een andere hiërarchische volgorde zijn geplaatst omdat aanvullend onderzoek, dat tijdens de bewerking door de CAS werd gedaan, heeft aangetoond dat de keuze voor de onderverdeling kon worden verbeterd.
In de nieuwe toegang is een concordantie opgenomen om te zorgen dat verwijzingen in bestaande publicaties, gebaseerd op de eerdere indeling van het archief, teruggezocht kunnen worden.
Bij de bewerking van het archief vormden de bestaande beschrijvingen het uitgangspunt. Van dit principe werd alleen afgeweken wanneer oude omschrijvingen niet correspondeerden met de inhoud van het dossier of als stukken niet eerder beschreven waren. Daar waar mogelijk werden soortgelijke dossiers onder verzamelbeschrijvingen geplaatst. Wat de rubrieksindeling in de nieuwe inventaris betreft, werd met het NIOD afgesproken dat deze - daar waar nodig - werd aangepast aan de organisatie en uitvoering van de taak van de Höhere SS- und Polizeiführer.
Het institutionele onderzoek dat door het NIOD en de CAS werd gedaan vindt zijn weerslag in de door het NIOD geschreven inleiding op de inventaris en in de aangepaste rubrieksindeling. Ook komt het voor dat bepaalde Abteilungen in de nieuwe inventaris in een andere hiërarchische volgorde zijn geplaatst omdat aanvullend onderzoek, dat tijdens de bewerking door de CAS werd gedaan, heeft aangetoond dat de keuze voor de onderverdeling kon worden verbeterd.
In de nieuwe toegang is een concordantie opgenomen om te zorgen dat verwijzingen in bestaande publicaties, gebaseerd op de eerdere indeling van het archief, teruggezocht kunnen worden.
Aanvullingen en vernietigingsbeleid
Aangezien het archief ten tijde van de Duitse bezetting in Nederland in de periode 1940-1945 werd gevormd, geldt dit bestand volgens de door het Nationaal Archief opgestelde normen als oorlogsgerelateerd. Dat is ook de reden dat er tijdens de bewerking niets uit de archieven voor vernietiging is aangewezen. Tijdens de bewerking werd tussentijds een aantal archiefbescheiden, die in het kader van archievenruil van 2001 door het Bundesarchiv te Koblenz werden teruggegeven, aan het archief toegevoegd. De toegevoegde stukken zijn door middel van de concordantie terug te vinden.
Van de oorspronkelijke 32,9 meter te bewerken archief van de Generalkommissar für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer) werd uiteindelijk 19,5 meter archief aan het NIOD geretourneerd. Het verlies van 13,4 meter op de oorspronkelijk aangeboden hoeveelheid archief heeft te maken met het comprimeren van de archiefbescheiden in standaard archiefdozen tijdens het overpakken.
Na beschrijving door de CAS omvatte het archief 1850 inventarisnummers.
Aangezien het archief ten tijde van de Duitse bezetting in Nederland in de periode 1940-1945 werd gevormd, geldt dit bestand volgens de door het Nationaal Archief opgestelde normen als oorlogsgerelateerd. Dat is ook de reden dat er tijdens de bewerking niets uit de archieven voor vernietiging is aangewezen. Tijdens de bewerking werd tussentijds een aantal archiefbescheiden, die in het kader van archievenruil van 2001 door het Bundesarchiv te Koblenz werden teruggegeven, aan het archief toegevoegd. De toegevoegde stukken zijn door middel van de concordantie terug te vinden.
Van de oorspronkelijke 32,9 meter te bewerken archief van de Generalkommissar für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer) werd uiteindelijk 19,5 meter archief aan het NIOD geretourneerd. Het verlies van 13,4 meter op de oorspronkelijk aangeboden hoeveelheid archief heeft te maken met het comprimeren van de archiefbescheiden in standaard archiefdozen tijdens het overpakken.
Na beschrijving door de CAS omvatte het archief 1850 inventarisnummers.
laatste wijziging 10-06-2023
2.252 beschreven archiefstukken
31 gedigitaliseerd
totaal 31 bestanden
Literatuur en verwante collecties
Voor de inleidende teksten in de inventaris is gebruik gemaakt van De SS en Nederland: documenten uit SS-archieven 1935-1945 (Den Haag 1976) van N.K.C.A in 't Veld en van de hieronder genoemde bronnen die ook voor vervolgonderzoek naar het Generalkommissariat für das Sicherheitswesen en de Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West gebruikt kunnen worden.
laatste wijziging 10-06-2023
2.252 beschreven archiefstukken
31 gedigitaliseerd
totaal 31 bestanden
Inventaris
aanvraaginstructie
Archiefstukken uit dit archief kunnen in de studiezaal van het NIOD worden aangevraagd
onder vermelding van: archief 077, inv.no. ...
Het inventarisnummer is vermeld in numeriek oplopende volgorde,
links naast de beschrijving van de stukken
Archiefstukken uit dit archief kunnen in de studiezaal van het NIOD worden aangevraagd
onder vermelding van: archief 077, inv.no. ...
Het inventarisnummer is vermeld in numeriek oplopende volgorde,
links naast de beschrijving van de stukken
3. Befehlshaber der Ordnungspolizei
Standplaats:
Den Haag, Plein 1 (-mei 1943); Nijmegen (-september 1944); Meppel (-1945)
Hoofden:
O. Schumann (-eind 1942)
H.B. Lankenau (voorjaar - eind 1943)
H. Mascus (1944-1945)
Den Haag, Plein 1 (-mei 1943); Nijmegen (-september 1944); Meppel (-1945)
Hoofden:
O. Schumann (-eind 1942)
H.B. Lankenau (voorjaar - eind 1943)
H. Mascus (1944-1945)
Het bureau van de Befehlshaber der Ordnungspolizei werd spoedig na mei 1940 opgericht op instructie van het Hauptamt Ordnungspolizei te Berlijn en ressorteerde onder de HSSPF. Gehuld in het groene uniform (Grüne Polizei) was de Ordnungspolizei met zo'n drieduizend man verantwoordelijk voor de rust en orde in het bezette gebied en had de Duitse en Nederlandse politieorganen * onder zich die niet onder de BdS vielen: Ordnungspolizei, Wasserschutzpolizei, Nederlandse politie inclusief luchtbeschermingspolitie) en de Landwacht.
Organisatie van de staf:
I BdO, adjudant en chef-staf
II Afdelingen:
* Taktische Polizei Einsatz und Organisation (opleiding, dienstinstructie, rapportage en Stabmusikkorps)
* Wapens en uitrusting
* Personeelszaken
* (toezicht) Nederlandse Politie
* Gezondheidstoezicht
* Wagenpark
* Vervoer (werkte samen met afd. Wapens)
* Luchtbescherming
* Brandweerpolitie
* Beheer (a - kas; b - kleding en bezoldiging; c - inkwartiering en verpleging)
* Sport en Lichaamstraining
* Nieuwsberichten (o.a. politieradiodienst, telefoon- en telex)
Tussentijds werden organisatie en taken soms anders ingedeeld
I BdO, adjudant en chef-staf
II Afdelingen:
* Taktische Polizei Einsatz und Organisation (opleiding, dienstinstructie, rapportage en Stabmusikkorps)
* Wapens en uitrusting
* Personeelszaken
* (toezicht) Nederlandse Politie
* Gezondheidstoezicht
* Wagenpark
* Vervoer (werkte samen met afd. Wapens)
* Luchtbescherming
* Brandweerpolitie
* Beheer (a - kas; b - kleding en bezoldiging; c - inkwartiering en verpleging)
* Sport en Lichaamstraining
* Nieuwsberichten (o.a. politieradiodienst, telefoon- en telex)
Tussentijds werden organisatie en taken soms anders ingedeeld
Los van de politionele taak beheerde de BdO de financiën van de BdS en had daarop het recht van controle.
In bezet Nederland werden zogeheten politiebataljons opgericht (operationele en reserve-politiebataljons). Deze politiereservisten bestonden uit Duitse reservisten die niet voor de Wehrmacht waren opgeroepen. In de periode 1940-1942 waren in Nederland drie reserve-politiebataljons gelegerd. Het aantal parate Orpo-bataljons varieerde van vijf tot later drie (doorgaans in Amsterdam, Den Haag en Tilburg) die in juli 1942 samengevoegd werden tot SS-Polizei-Regiment 3 met de staf in Tilburg. * .
Terwijl de Sipo als bureau-organisatie meer gericht was op het politieke recherchewerk met betrekking tot individuele personen, waren de Orpo-bataljons meer toegerust tot het neerslaan van onlusten, breken van stakingen en demonstraties tegen de Duitsers, bewaking en transport van groepen gevangenen en organiseren van drijfjachten. Als zodanig was zij het uitvoerende instrument van Wehrmacht, Rijkscommissariaat, Arbeitseinsatz-apparaat en de Sipo. Als de Orpo samen met de Nederlandse politie optrad, werd zij vaak gebruikt om de arrestaties te verrichten, en vormde zoals door hun brute optreden bij de door hen gearresteerde 400 joden in 1941 in Amsterdam de aanleiding voor de februaristaking. De Orpo werd ook gebruikt bij de landelijke april-mei-stakingen van 1943, samen met Waffen-SS en Sipo waarbij Nederlanders zonder meer werden neergeschoten. Samen met de Nederlandse politie was het apparaat betrokken bij de deportatie van duizenden joden en nam de bewaking van deze transporten voor zijn rekening. Tenslotte speelde de Orpo een rol bij de drijfjachten op onderduikers en de razzia's ten behoeve van de arbeidsinzet in Duitsland.
Waar de grens tussen politie- en SS-troepen al niet scherp was door allerlei overlappingen in de bevelsverhoudingen (ook met de SS-bureaus in Berlijn) vonden tussen deze formaties ook onderling nog uitwisseling van personeel plaats. Naarmate de oorlog vorderde en de Duitse repressie toenam met frequentere deportaties en razzia's verschoof het politionele karakter van de eenheden (die zij aan zij met de Waffen-SS optraden) naar het zuiver militaire. Dit alles maakte dat het onderscheid tussen de formaties steeds meer vervaagde.
3.1. Stukken van algemene aard
1713-1714 Circulaires, 1940-1945.
1714d 18 januari 1944 - 1 mei 1945
077 Generalkommissariat für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West)
Inventaris
3. Befehlshaber der Ordnungspolizei
3.1. Stukken van algemene aard
1713-1714 Circulaires, 1940-1945.
1713-1714 Circulaires, 1940-1945.
1714d
18 januari 1944 - 1 mei 1945
laatste wijziging 21-10-2022
laatste wijziging 10-06-2023
2.252 beschreven archiefstukken
31 gedigitaliseerd
totaal 31 bestanden
Concordans
laatste wijziging 10-06-2023
2.252 beschreven archiefstukken
31 gedigitaliseerd
totaal 31 bestanden
Kenmerken
Datering:
(1938) 1940-1945
over het archief:
Als Generalkommissar für das Sicherheitswesen en Höhere SS- und Polizeiführer was Hanns Albin Rauter (1892-1949) belast met de "openbare orde en veiligheid". De SS, de Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD en het totale Nederlandse politieapparaat ressorteerden onder hem.
Rauter was als Generalkommissar ondergeschikt aan Seyss-Inquart, maar in zijn hoedanigheid als Höhere SS- und Polizeiführer, waardoor hij rechtstreeks in contact stond met Reichsführer SS Heinrich Himmler, wist hij een zelfstandige positie te verwerven.
Onder de verantwoordelijkheid van de Generalkommissar viel ook het SS- und Polizeigericht. Deze rechtbank was in eerste instantie bedoeld voor Duitse SS'ers en leden van de Duitse politie, maar in mei 1943 werden de bevoegdheden uitgebreid en konden ook strafzaken waarbij een Nederlandse politiefunctionaris betrokken was (als slachtoffer of als dader) worden behandeld.
Rauter was als Generalkommissar ondergeschikt aan Seyss-Inquart, maar in zijn hoedanigheid als Höhere SS- und Polizeiführer, waardoor hij rechtstreeks in contact stond met Reichsführer SS Heinrich Himmler, wist hij een zelfstandige positie te verwerven.
Onder de verantwoordelijkheid van de Generalkommissar viel ook het SS- und Polizeigericht. Deze rechtbank was in eerste instantie bedoeld voor Duitse SS'ers en leden van de Duitse politie, maar in mei 1943 werden de bevoegdheden uitgebreid en konden ook strafzaken waarbij een Nederlandse politiefunctionaris betrokken was (als slachtoffer of als dader) worden behandeld.
Openbaar vanaf:
01-01-2025
Openbaarheid:
Enkele inventarisnummers van dit archief zijn beperkt openbaar. Details staan vermeld in de rubriek "openbaarheid".
Omvang:
20,0 meter (1900 inventarisnummers)
Status:
Bruikleencollectie Nationaal Archief
Trefwoorden:
Categorie:
laatste wijziging 10-06-2023
2.252 beschreven archiefstukken
31 gedigitaliseerd
totaal 31 bestanden