Mijn Studiezaal (inloggen)
01.075 Landen van Overmaas, 1411-1795 ( Historisch Centrum Limburg, te Maastricht )
01.075
Landen van Overmaas, 1411-1795
Inleiding
De landen van Overmaas
Het land van Valkenburg
Het land van 's-Hertogenrade 
Het ontstaan
01.075 Landen van Overmaas, 1411-1795
Inleiding
Het land van 's-Hertogenrade
Het ontstaan
Het latere land van 's Hertogenrade lag in de vroegere Middeleeuwen gedeeltelijk in de Julichgouw, gedeeltelijk in de Maasgouw. * Het was toen nog een woest onontgonnen gebied van bossen, heide en moerassen, dat zich aan beide zijden van het riviertje de Worm uitstrekte en door bewoners met De Heide werd aangeduid. Vergelijk de nog bestaande plaatsnamen 'Land van Terheide, Bleierheide, Spekholzerheide, Heerlerheide'.
Volgens dr. P.C. Boeren werd de ontginning van dit gebied vanuit het Zuiden ter hand genomen. Voornamelijk had dit plaats met het paltsgoed Richterich, brokstuk van het voormalige domeindistrict Maastricht-Meerssen-Aken. Omstreeks 1100 was reeds een gedeelte in cultuur gebracht en dit droeg de naam Rode, Rade, in het Latijn Roda.
Dit gebied behoorde toe aan de graven van Saffenberg, een aan de Ahr wonend machtig geslacht. Gebiedende heer was toen Adelbertus van Saffenburg geboren ca. 1040 en overleden 16 december 1110.
Volgens dr. P.C. Boeren werd de ontginning van dit gebied vanuit het Zuiden ter hand genomen. Voornamelijk had dit plaats met het paltsgoed Richterich, brokstuk van het voormalige domeindistrict Maastricht-Meerssen-Aken. Omstreeks 1100 was reeds een gedeelte in cultuur gebracht en dit droeg de naam Rode, Rade, in het Latijn Roda.
Dit gebied behoorde toe aan de graven van Saffenberg, een aan de Ahr wonend machtig geslacht. Gebiedende heer was toen Adelbertus van Saffenburg geboren ca. 1040 en overleden 16 december 1110.
Het gebied omvatte toen 's Hertogenrade met Merkstein en Kerkrade met de in 1104 gestichte abdij Kloosterrade. *
Later breidde deze kern zich uit met verschillende plaatsen, die gezamenlijk het Land van 's Hertogenrade vormden. De wijze waarop dit gebeurde ligt voor de meeste plaatsen in het duister en wij zullen er dan ook niet veel nieuws over kunnen mededelen.
Later breidde deze kern zich uit met verschillende plaatsen, die gezamenlijk het Land van 's Hertogenrade vormden. De wijze waarop dit gebeurde ligt voor de meeste plaatsen in het duister en wij zullen er dan ook niet veel nieuws over kunnen mededelen.
Van welk tijdstip Gulpen-Margraten, die oorspronkelijk één jurisdictie vormden, deel hebben uitgemaakt van het Land van 's Hertogenrade is moeilijk na te gaan. Het Munsterstift van Aken had er een heerlijkheid waarover de heren van Wassenberg voogden waren. Of deze voogdij een rol gespeeld heeft bij de overgang van Gulpen-Margraten naar het Land van 's Hertogenrade is te betwijfelen. Voorzover bekend hadden de graven van Saffenberg geen rechten te Gulpen-Margraten. *
Ook van Simpelveld kennen wij de manier, waarop dit aan het Land van 's Hertogenrade is gekomen, niet. Waarschijnlijk heeft het feit, dat de hertog van Limburg, de bezittingen van de bisschop van Luik te Simpelveld in 1313 in leen kreeg een rol gespeeld.
Ook van Simpelveld kennen wij de manier, waarop dit aan het Land van 's Hertogenrade is gekomen, niet. Waarschijnlijk heeft het feit, dat de hertog van Limburg, de bezittingen van de bisschop van Luik te Simpelveld in 1313 in leen kreeg een rol gespeeld.
Waarop de bewering van Eversen en Meulleners rust dat Simpelveld onder de hertogen van Brabant in 1381 een schepenbank werd van het Land van 's Hertogenrade is nog niet bekend. Genoemde auteurs geven geen bron aan voor deze bewering. *
Ubach (thans Duitsland) met Ubach over Worms (Waubach) was reeds vroegtijdig in het bezit van de abdij Thorn. In het jaar 1231 benoemde abdis Hildegondis hertog Walram van Limburg tot haar advocatus of voogd over Ubach. Hier zal het wel juist zo gegaan zijn als bij Meerssen, waar de voogd zich alle rechten aanmatigde en Ubach zal bij het Land van 's Hertogenrade gekomen zijn. *
Hoe het laatstgenoemde land van Limburg aan Brabant kwam zullen wij hierna zien.
Ubach (thans Duitsland) met Ubach over Worms (Waubach) was reeds vroegtijdig in het bezit van de abdij Thorn. In het jaar 1231 benoemde abdis Hildegondis hertog Walram van Limburg tot haar advocatus of voogd over Ubach. Hier zal het wel juist zo gegaan zijn als bij Meerssen, waar de voogd zich alle rechten aanmatigde en Ubach zal bij het Land van 's Hertogenrade gekomen zijn. *
Hoe het laatstgenoemde land van Limburg aan Brabant kwam zullen wij hierna zien.
Vaals met Holset en Vijlen, behoorden tot het Land van 's Hertogenrade. Omtrent de wijze waarop deze dorpen daarbij zijn gekomen, tasten wij in het duister. Wellicht hebben hier invloeden van voogden over geestelijke goederen een rol gespeeld. Immers het St. Adelberstift en het O.L. Vrouwe Munster, beide te Aken, hadden reeds vroegtijdig bezittingen in Vaals, terwijl Vijlen oorspronkelijk toebehorend aan St. Clodulphus, bisschop van Metz, die in 1194 overleed, later in het bezit geweest is van de abdis van Bourtscheid.
Over de wijze waarop Welz en Roerdorp bij het Land van 's Hertogenrade gekomen is, hebben wij niets kunnen ontdekken. Werd dit gebied verkregen door de Saffenbergs, de Limburgers of de Brabanders?
Volgens het hiervoor vermelde rapport van Stoop en van Meerbeke had het Land van 's Hertogenrade 660 huisgezinnen of ca. 3300 inwoners.
Over de wijze waarop Welz en Roerdorp bij het Land van 's Hertogenrade gekomen is, hebben wij niets kunnen ontdekken. Werd dit gebied verkregen door de Saffenbergs, de Limburgers of de Brabanders?
Volgens het hiervoor vermelde rapport van Stoop en van Meerbeke had het Land van 's Hertogenrade 660 huisgezinnen of ca. 3300 inwoners.
De heren en de overgang aan Brabant
Het graafschap Daelhem
De heren en de overgang aan Brabant
De drie landen van Overmaas onder de hertogen van Brabant
De landen van Overmaas van 1632 tot de uitvoering van het Partagetractaat in 1663
De landen van Overmaas
De landen van Overmaas na het tractaat van Fontainebleau van 8 november 1785
Het einder der landen van Overmaas en de inlijving bij de Franse Republiek
Het rechterlijk en administratie bestuur vóór 1365
Het bestuur onder de Brabantse hertogen tot 1632
1.14. Aantekeningen bij diverse deelarchieven
laatste wijziging 18-05-2023
10.250 beschreven archiefstukken
1.280 gedigitaliseerd
totaal 222.937 bestanden
Archieven van de Landen van Overmaas
laatste wijziging 18-05-2023
10.250 beschreven archiefstukken
1.280 gedigitaliseerd
totaal 222.937 bestanden
Bijlage: Korte beschrijving van de aktes van het archief van de Ridderleenhof Carsfeld te Gulpen LvO 9177-9184
Inventarisnummer 9177; Akten van overdracht en verbintenis over de jaren 1570-1612
Inventarisnummer 9178; Akten van overdracht en verbintenis over de jaren 1740-1767
Inventarisnummer 9179; Minuten van overdracht en verbintenis
Inventarisnummer 9181; Rollen der civiele processen
Inventarisnummer 9182; Civiele processen
Inventarisnummer 9183; Processtukken in civiele zaken
Inventarisnummer 9184
laatste wijziging 18-05-2023
10.250 beschreven archiefstukken
1.280 gedigitaliseerd
totaal 222.937 bestanden
Kenmerken
Datering:
1411-1795
Auteur:
J.M. van de Venne
Omvang m1:
221 - 105 charters
Inventaris:
Inventaris van de archieven van de Landen van Overmaas, 6 delen (Maastricht z.d.), aangepast in 2017-2018
Opmerking:
Verschillende archiefblokken zijn overgedragen aan diverse Limburgse archiefdiensten of zijn verplaatst naar andere archieffondsen binnen het RHCL.
Categorie:
laatste wijziging 18-05-2023
10.250 beschreven archiefstukken
1.280 gedigitaliseerd
totaal 222.937 bestanden
