In deze inventaris zijn de archieven van de gemeente Nuth uit de periode 1650-1933 beschreven.

Met ingang van 1 januari 1934 werd in Nuth het registratuurstelsel der Vereniging van Nederlandse Gemeenten toegepast bij de ordening van het gemeente-archief. De diep ingrijpende wijziging, die de invoering van dit stelsel in de wijze van ordening pleegt te brengen, was aanleiding om 31 december 1933 als eindpunt te nemen voor de ordening en inventarisatie van het oudere archief van Nuth. Een enkele keer is, daar waar dit wenselijk of noodzakelijk was (bv. bij registers), van deze einddatum afgeweken.

We zullen eerst gaan bekijken wat er bekend is over de lotgevallen van de archieven van Nuth in de loop der tijden.

De instructie voor de gemeentesecretaris, d.d. 29 februari 1820, schreef in artikel 4 voor: "De secretaris, belast zijnde met de bewaring en het toevoerzigt der archiven, zal hij er dadelijk eene inventaris, in drie dubbele expeditie, van opmaken, welke, zoo door den voormaligen bezitter dier archiven, als door hem zal worden getekend. Elk zal er eene expeditie van onder zich houden en de derde zal aan den Schout worden ter hand gesteld." Of deze inventaris inderdaad vervaardigd is, is niet bekend, hij is in ieder geval niet meer aangetroffen. De oudst bewaard gebleven inventaris dateert van 26 juni 1830, hij werd opgemaakt door burgemeester L. Clootz en bevat een summiere opsomming van de aanwezige stukken, ingedeeld in een aantal categorieën (inventaris nummer 152). De volgende inventaris is van 13 februari 1837, het is een copie van die van 1830, echter aangevuld met de stukken uit de periode 1830-1836 (inv. nr. 153).

De gemeente Vaesrade werd bij Koninklijk Besluit van 26 juli 1821 bij de gemeente Nuth gevoegd, die zodoende ook eigenaar werd van de archieven van Vaesrade. Uit een brief van de commissaris van het district Maastricht van 12 februari 1829 blijkt echter dat veel archiefstukken van Vaesrade in particuliere handen zijn terecht gekomen. De burgemeester krijgt opdracht te zorgen dat "dezelve in de archieven uwer gemeente worden nedergelegd en zult Uw Ed dezelve dadelijk bij de houders daar van reclameren en zorg dragen dat de overreiking daar van onverwijld plaats grijpen". Hij maakt dit 20 februari 1829 bekend in Vaesrade met als resultaat dat verschillende stukken, zij het beschadigd, worden ingeleverd. Hij deelt dit 2 maart d.a.v. mee aan de districtscommissaris maar weet niet of er nog meer stukken zullen binnenkomen (inv. nr. 904). Dit alles is misschien de oorzaak van het feit dat er nog maar zo weinig over is van het archief van de voormalige gemeente Vaesrade. De archieven van de gemeente Nuth werden tot 1842 bewaard ten huize van de burgemeester. Toen burgemeester L. Clootz eind 1841 overleed kreeg de gemeente bij brief van de Commissaris van het district Maastricht van 3 februari 1842 opdracht de archiefstukken over te brengen naar het gemeentehuis (inv. nr. 904). Zes jaar later, in 1848, namen de raadsleden L. Eijmael en G. Schiffelers ontslag omdat aan hun eis om het gemeente-archief over te brengen naar de woning van de gemeentesecretaris niet werd voldaan (inv. nr. 1057).

Volgens het gemeenteverslag van 1852 werd het archief "in beslotene kasten opbewaard" (inv. nr. 83) en volgens het verslag van 1866 bevond het zich "in eenen tamelijk goeden staat" (inv. nr. 94). Kwamen de archieven in 1842 naar het gemeentehuis, ruim 25 jaar later, in 1869, verdwijnen ze er weer uit; ze worden verplaatst naar "twee bovenkamers ten huize van J. Wintjens, winkelier en herbergier naast de Kerk" (inv. nr. 97). Hier blijven ze berusten tot 1895, in welk jaar ze worden "overgebracht en geordend in het nieuw ingerichte gemeentehuis, alwaar ze thans in goeden staat bewaard worden", (inv. nr. 114). Het archief werd in 1919 methodisch geordend door J.M. van de Venne, doch niet geïnventariseerd. En zo trof de rijksarchivaris in Limburg, door gedeputeerde staten belast met de inspectie der gemeente-archieven, het in 1923 aan bij zijn eerste inspectiebezoek aan Nuth. Hij betreurde het bij die gelegenheid dat de archiefbewaarplaats niet voldoende ruimte bood om al de archieven te bergen (inv. nr. 904). In 1929 werden de archieven ondergebracht in de kamer gelegen tussen de secretarie en de burgemeesterskamer, een kamer die voldoende ruimte bood, doch niet brandvrij was (archief Dienst Inspectie der archieven in Limburg Nuth d/3 en inv. nr. 150).

Een voorstel van burgemeester en wethouders om een crediet van ¿ 1.700,-- beschikbaar te stellen voor de bouw van een brandvrije kluis vond geen genade in de ogen van de gemeenteraad, het werd in de raadsvergadering van 16 november 1933 afgewezen (inv. nr. 150). Dit had tot gevolg dat in het gemeenteverslag van 1935 o.a. moest worden opgemerkt: "In 1935 heeft een inspectie van het archief plaatsgehad door den waarnemend rijksarchivaris. Aangedrongen werd op inventarisatie van het oude archief en inrichting van een brandvrije archiefbewaarplaats, hetgeen absoluut noodzakelijk is."

Bij besluit van gedeputeerde staten van Limburg van 3 mei 1940 werd het plan voor de bouw van een brandvrije archiefbewaarplaats aan het gemeentehuis goedgekeurd (archief Inspectie, 347 Nuth b/16); de ordening en inventarisatie van het oude archief had plaats in 1968.

We zullen nu onze aandacht gaan vestigen op de ordening en inventarisatie van de archieven der gemeente Nuth van vóór 1 januari 1934. Er werden bij de ordening twee oorspronkelijke systemen van ordening aangetroffen: de archiefstukken van vóór 1917 waren chronologisch en methodisch geordend, de stukken uit de periode 1917-1933 volgens een rubriekenstelsel met een decimale onderverdeling. Daar handhaving van deze twee systemen de archieven moeilijk toegankelijk zou maken, door het ontbreken van voldoende en goede ingangen er op, werd besloten de archiefbescheiden opnieuw te ordenen en te inventariseren.

Hierbij werd de "Handleiding voor het ordenen en beschrijven van archieven", samengesteld door S. Muller Fz., J.A. Feith en R. Fruin Th. Az. als uitgangspunt genomen. Voor de gebruikte terminologie wordt verwezen naar de "Nederlandse Archiefterminologie", samengesteld door J.L. van der Gouw, H. Hardenberg, W.J. van Hoboken en G.W.A. Panhuysen. Bij plaatselijke benamingen is de schrijfwijze aangehouden, die in de archiefstukken voorkomt.

Overeenkomstig het bestemmings- en het herkomstbeginsel werden als afzonderlijke archieven geordend en geïnventariseerd de archieven van: het dorpsbestuur van Nuth, het dorpsbestuur van Vaesrade, het gemeentebestuur, gevormd onder beheer van de gemeentesecretaris, de huurcommissie, de gemeente-ontvanger, het burgerlijk armbestuur, de ambtenaar van de burgerlijke stand, het kadaster, de bouwvereniging "Nuth Vooruit" en de voormalige gemeente Vaesrade.

Bij de archieven der dorpsbesturen zij er op gewezen, dat zich slechts enkele stukken, van Vaesrade zelfs maar één register, in Nuth bevinden. De overige nog bewaard gebleven bescheiden worden, samen met de rechterlijke archieven van de schepenbanken van Nuth en Vaesrade, in het rijksarchief in Limburg te Maastricht bewaard, zie: G.W.A. Panhuysen, Overzicht van de archivalische bronnen voor de geschiedenis van Limburg, bewaard in het rijksarchief in Limburg te Maastricht (Limburg's verleden; geschiedenis van Nederlands Limburg tot 1815. Onder redactie van E.C.M.A. Batta e.a., Dl.II, Maastricht 1967, blz. 743). Bij de ordening en indeling van de stukken van bijzondere aard in het archief van het gemeentebestuur, gevormd onder beheer van de gemeentesecretaris, werd de Code archiefordening en documentatie voor de overheidsadministratie (zesde druk, V.N.G. 1952) als uitgangspunt genomen. In het archief van de ambtenaar van de burgerlijke stand is om praktische redenen ook het register met de akten van Vaesrade uit de periode 1796/1797-1821 opgenomen.

Voor een goede handhaving in de toekomst van de verkregen orde werden alle stukken, omslagen, delen enz. doorlopend genummerd. Om de kostbare archiefruimte zo goed mogelijk te benutten en om een beter overzicht van het archief te krijgen werden de stukken, die zowel voor de administratie als voor de geschiedenis van geen belang meer waren uit het archief verwijderd en vernietigd. Hierbij werd toegepast de "Lijst houdende opgaaf van voor vernietiging in aanmerking komende stukken in de gemeentearchieven dagtekenende van na 1850", zoals deze is vastgesteld door de minister van binnenlandse zaken en de minister van onderwijs, kunsten en wetenschappen bij hun besluit van 14 januari 1948/6 maart 1948, no. 11995, afdeling B.B. en no. 56931, afdeling O.K.N.. In het algemeen werd minder vernietigd dan volgens deze lijst strikt genomen geoorloofd is.

Achteraan in deze inventaris zijn een klapper op de eigennamen en een klapper op zaken en onderwerpen opgenomen. Op deze verantwoording volgt, ter meerdere duidelijkheid, een overzicht van de indeling der archieven. De in deze inventaris beschreven archieven van de gemeente Nuth hebben een lengte van ongeveer 13 strekkende meter en worden bewaard in de archiefbewaarplaats ten gemeentehuize van Nuth.

De inventaris van de archieven der gemeente Nuth werd in 1968 niet uitgegeven, er werden slechts 5 exemplaren vervaardigd, waarvan er twee voor de gemeente bestemd waren.

Eind 1984 besloot de gemeente tot het uitgeven van een voor geschiedkundig onderzoek bestemde verkorte editie van voornoemde inventaris. Deze nieuwe uitgave is t.o.v. de uitgebreide editie van 1968 in zoverre verkort dat van de meeste series nu alleen de verzamelnummers zijn opgenomen. Een uitzondering is gemaakt voor de series in de archieven van het dorpsbestuur van Nuth, de ambtenaar van de burgerlijke stand en het kadaster, de series van "algemene aard", de series persoonsbundels, de series bevolkingslijsten, bevolkingsregisters en gezinskaarten en de serie hinderwetvergunningen in het archief van het gemeentebestuur, gevormd onder beheer van de gemeentesecretaris, en tenslotte de serie notulen van de vergaderingen van het burgerlijk armbestuur in het archief van dat burgerlijk armbestuur.

Deze nieuwe editie onderging van de andere kant ook een uitbreiding door de opname van een schets van het plaatselijk bestuur met lijsten van gemeentelijke functionarissen en de aanvulling van deze verantwoording met een kort overzicht van de lotgevallen van de archieven van Nuth in de loop der tijden.

Maastricht, 31 maart 1985.
W. van Muiken.