Uw zoekacties: Rijks Hogere Burgerschool te Sappemeer, 1868 - 1951

55 Rijks Hogere Burgerschool te Sappemeer, 1868 - 1951 ( Groninger Archieven )

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
1. De Rijks Hogere Burgerschool
55 Rijks Hogere Burgerschool te Sappemeer, 1868 - 1951
Inleiding
1.
De Rijks Hogere Burgerschool
ead-typering:
bioghist
Organisatie: Groninger Archieven
Op 2 mei 1863 werd de wet tot regeling van het middelbaar onderwijs van Minister Thorbecke van kracht. Deze wet regelde onder meer het onderwijsprogramma voor de Rijks Hogere Burgerscholen, waarbij men twee schoolvormen onderscheidde: een HBS met vijfjarige en een HBS met driejarige cursus. Vervolgens werd bij Koninklijk Besluit van 30 augustus 1864 het reglement der Rijks Hogere Burgerscholen vastgesteld, terwijl bij Koninklijk Besluit van 10 maart 1870 een algemeen reglement en programma voor het eindexamen van de HBS met vijfjarige cursus werd vastgesteld. De eerste hogere burgerscholen kwamen in 1864 tot stand en hun eerste cursusjaar begon in september van dat jaar. In juni 1864 is de eerste HBS in de provincie Groningen in het leven geroepen: het was die in de stad Groningen met vijfjarige cursus; dit was tevens de eerste rijksschool in Nederland. In december 1865 volgde de stichting van een GHBS te Veendam, eveneens met vijfjarige cursus. In juli 1868 ontstonden vervolgens de RHBS in Warffum en die in Sappemeer, beide met driejarige cursus.
In maart 1872 werd in Groningen een gemeentelijke middelbare school voor meisjes gesticht met vijfjarige cursus; in juni 1879 volgde de stichting van de GHBS in Winschoten met driejarige cursus en tenslotte ontstond in juni 1882 een gemeentelijke hogere burgerschool met driejarige cursus in Groningen. Op 25 augustus 1864 werd in Sappemeer een gemeentelijke middelbare school geopend, waar de vakken wis- en zeevaartkunde, geschiedenis, aardrijkskunde, alsmede de levende talen werden onderwezen. In de Provinciale Groninger Courant van 20 juni 1865 staat een advertentie van deze school, waarin belangstellenden door de Plaatselijke Commissie van Toezigt op het Middelbaar Onderwijs in de Gemeente Sappemeer worden uitgenodigd tot het bijwonen van een openbare les. De Courant van 27 juni daaraanvolgend geeft een kort verslag van deze les op 22 juni 1865. Door de stichting van de RHBS kon deze school in 1868 worden opgeheven. In Hoogezand was ook een middelbare school geopend, en wel op 1 mei 1864; in november 1868 werd deze school echter weer opgeheven. Deze school werd gehouden in het gebouw waar vanaf 1839 tot en met 1862 de Franse School was gevestigd, die toen de enige middelbare school in de gemeenten Hoogezand en Sappemeer was.
Bij Koninklijk Besluit nummer 38 van 8 juli 1868 werd in de gemeente Sappemeer een RHBS met driejarige cursus gesticht, waarbij tevens tot directeur werd benoemd dr. J.W.A. Renssen, die van 1 september 1864 tot 1 oktober 1868 verbonden was aan de RHBS te Groningen. Op 1 oktober 1868 trad hij tegelijk met de 8 andere leraren in dienst.
In de Provinciale Groninger Courant van 6 augustus 1868 was reeds een advertentie geplaatst waarin belangstellenden werden gevraagd zich aan te melden voor de komende cursus; deze advertentie werd nogmaals geplaatst in de courant van 11 augustus daaraanvolgend. Tenslotte was in de courant van 6 oktober een oproep gevolgd voor het toelatingsexamen. Dit examen werd gehouden op 8 en 9 oktober, waarna de eerste cursus begon op 12 oktober 1868.
Al veel eerder, op 10 september 1866, was door de gemeente Sappemeer een terrein gekocht waarop de Hogere Burgerschool zou worden gebouwd. Op 23 februari en op 2 maart 1867 verschenen in de Provinciale Groninger Courant advertenties voor de aanbesteding van het "bouwen eener Rijks Hoogere Burgerschool te Sappemeer". Op 12 maart daaraanvolgend werd door het gemeentebestuur de bouw aanbesteed voor f 33.600,--. In de hal van het schoolgebouw kan men nog de gedenksteen vinden welke op 16 augustus 1867 door het gemeentebestuur is aangebracht. De tekst erop luidt:
Ministers Thorbecke, Geertsema en Heemskerk.
Deze stichting verworven en bewerkstelligd onder:
dr. W.C.H. Staring, inspecteur
T. Venema, Az., burgemeester
S. van Delden, wethouder
W.H. Wildervanck, wethouder
T.S. Bakker, lid van den Raad
D.C. Boersma, lid van den Raad
J.P. Mulder, lid van den Raad
J.K. Mulder, lid van den Raad
L.J. Beenes, lid van den Raad
J.G. Berg, lid van den Raad
J. Remkes, lid van den Raad
S.J. van der Goot, lid van den Raad
1867
Op 5 september 1867 werd een contract getekend waarbij het schoolgebouw aan het Rijk werd opgedragen.
In verband met de oprichting van de nieuwe school werd een nieuwe Plaatselijke Commissie van Toezicht op het Middelbaar Onderwijs in de gemeente Sappemeer ingesteld, waarvan de leden bij raadsbesluit van 3 september 1868 werden benoemd.
De RHBS te Sappemeer is de eerste HBS in Nederland geweest waar meisjes hun intrede hebben gedaan. Tot de cursussen 1869/70 en 1870/71 was namelijk als toehoorster toegelaten Aletta H. Jacobs (1854-1929), later bekend als de eerste vrouwelijke studente in Nederland en voorvechtster van de vrouwenemancipatie *  . Aletta werd echter niet in de officiële administratie opgenomen.
In juli 1871 stelde directeur Renssen naar aanleiding van deze situatie in een schrijven aan Minister Thorbecke, de vraag in hoeverre meisjes op de HBS toegelaten konden worden. De minister antwoordde dat de meisjes wettelijk niet geweerd konden worden, maar wilde, alvorens een definitieve beslissing te nemen, eerst weten of er bedenkingen waren om "een meisje tegelijk met de knapen aan het onderwijs te laten deelnemen". Directeur Renssen deelde daarop mee dat er van de kant der school, leraren en leerlingen geen bezwaren waren. Hierna gaf Thorbecke toestemming om zowel Aletta als eventuele andere meisjes toe te laten *  . Deze toestemming werd hem echter door velen kwalijk genomen en in verscheidene plaatsen werden de meisjes op de hogere burgerscholen geweerd. Het heeft zelfs tot 1906 geduurd voordat de meisjes konden worden toegelaten zonder eerst een verzoek om toelating in te dienen.
In Sappemeer begon de cursus 1871/72 al met 3 meisjes: Frederika Jacobs, (jonger zusje van Aletta), Neeltje Boon en Maria van Calcar.
Aletta Jacobs had inmiddels, eveneens van Minister Thorbecke, in 1871 toestemming gekregen om gedurende een proefjaar colleges te volgen aan de universiteit te Groningen en had toen de school verlaten. Ook op de HBS in Warffum werden in 1871 3 meisjes toegelaten en in 1872 liet de HBS van Veendam meisjes toe.
Een andere bekende leerling van de RHBS te Sappemeer is geweest Kornelis ter Laan (1871-1963). Hij kwam in 1884 op school en kon hier in 1887 het getuigschrift driejarige HBS in ontvangst nemen.
Van 1901-1937 was hij lid van de Tweede Kamer voor de SDAP; in 1914 werd hij als eerste socialist in Nederland tot burgemeester benoemd en wel te Zaandam, welke functie hij tot 1937 heeft bekleed. Het bekendste werk van deze veelzijdig begaafde man is het Nieuw Groninger Woordenboek geweest, waarvan de eerste druk in 1929 verscheen. K. ter Laan is een grote ijveraar geweest voor de Groninger cultuur. * 
Een belangrijk jaar in de geschiedenis van de school is geweest 1917. Bij Koninklijk Besluit nummer 60 van 17 augustus 1917 werd namelijk de driejarige cursus omgezet in een vijfjarige, waarvan de officiële opening plaatsvond op 4 september daaraanvolgend. In 1947 werd de mogelijkheid tot het volgen van onderwijs aan deze school nogmaals verruimd.
In dat jaar verkreeg de RHBS, naast de aloude B-afdeling, een A-afdeling, die op 1 september 1947 begon. De literair-economische of A-afdeling was mogelijk geworden door een wetswijziging van 1 maart 1920. Het aantal lesuren en de exameneisen werden pas nauwkeurig vastgesteld bij de Koninklijke Besluiten van 15 maart, 13 november en 21 december 1923. Het heeft echter nog lang geduurd voordat de A-afdeling op de HBS wettelijk werd geregeld.
Pas in 1937 maakte de MO-wet van 22 april een duidelijk onderscheid tussen de HBS-A en de HBS-B, waarbij werd bepaald dat het onderwijs in de 3 laagste klassen gelijk bleef.
De laatste wereldoorlog had op het onderricht een ongunstige invloed; wel is in de jaren 1940/45 steeds normaal met een nieuwe cursus begonnen, maar deze moest meermalen worden onderbroken. Het schoolgebouw heeft in de loop der jaren de volgende veranderingen ondergaan: in 1895 een uitbreiding met 2 lokalen wegens de toename der leerlingen; in 1907/08 een uitbreiding met 4 lokalen wegens de splitsing der klassen; in 1917 een uitbouw wegens de invoering van de vijfjarige cursus en in 1927/28 de bouw van een nieuw gymnastieklokaal.
Naast de RHBS te Sappemeer was hier in 1904 het particuliere instituut Hommes opgericht, dat in 1914 werd erkend als een bijzondere HBS met vijfjarige cursus. In september 1911 had deze school met internaat de cursus kunnen beginnen in een nieuw gebouw te Hoogezand, ter vervanging van de tevoren gebruikte pastorie der voormalige Lutherse gemeente te Sappemeer. Op 1 september 1938 werd het instituut omgezet in een gemeentelijke HBS met internaat. Op 1 april 1949 werden de gemeenten Hoogezand en Sappemeer samengevoegd, waarbij door de nieuwe gemeenteraad één Commissie van Toezicht werd benoemd. Kort hierop werd besloten in de nieuwe gemeente een einde te maken aan het bestaan van 2 hogere burgerscholen naast elkaar. Tenslotte werd per 1 september 1951 de RHBS te Sappemeer opgeheven. Van de 2 schoolgebouwen werd evenwel het oudste het meest geschikt geacht en zo is het gebouw van de RHBS zijn functie blijven vervullen.
Men bevindt zich thans nog in de Noorderstraat onder nummer 95; er bestaan nu plannen om het te vervangen door een geheel nieuw schoolgebouw. Per 1 september 1953 werd de GHBS met internaat, door uitbreiding met de gymnasiumafdelingen A en B omgezet in een lyceum. Op 1 september 1952 had de school de naam Dr. Aletta Jacobs School gekregen; maar daar het toen al bekend was dat de school een lyceum zou worden, was men al de huidige naam gaan gebruiken: "Dr. Aletta Jacobs Lyceum".
Met ingang van 1 augustus 1968 werd een scholengemeenschap in het leven geroepen; in dit jaar werd tevens het honderdjarig bestaan der Middelbare School in Sappemeer gevierd, ter gelegenheid waarvan een gedenkboek is samengesteld.
2. Het archief
Bijlagen
Literatuurlijst
Lijst van directeuren der RHBS

Kenmerken

Beschrijving:
Inventaris van het archief van de Rijks Hogere Burgerschool te Sappemeer
Bewerker:
F. Talstra
Behoort tot collectie:
Rijk
Laatste Publicatie:
1971
Omvang:
5 m standaardarchiefberging