Vanaf de late Middeleeuwen werden er in Dordrecht al de nodige openbare werken uitgevoerd. Hoe dat precies in zijn gang ging, is niet duidelijk. Waarschijnlijk vond er een geleidelijke ontwikkeling plaats waardoor afzonderlijke regelingen en functionarissen in een overkoepelende organisatie, de fabricage werden opgenomen. De taak van de stedelijke overheid was bij de uitvoering van stadswerken aanvankelijk meer toezichthoudend dan uitvoerend. Veelal werden misdadigers ingeschakeld om de werken uit te voeren. In 1866 werd de Dienst gemeentewerken opgericht. Tot de taken werd gerekend het bouwen en repareren van openbare gebouwen en plaatselijke werken, de aanleg van wegen, straten en bruggen, de straatverlichting, de gasfabriek, de waterleiding, de stadsreiniging en de afvoer van fecaliën.

In 1901 werd de Woningwet van kracht. In deze wet werden onder meer alle gemeenten met meer dan 10.000 inwoners verplicht een uitbreidingsplan op te stellen om de ruimtelijke groei van de stad in goede banen te leiden. De Dienst gemeentewerken was de aangewezen instantie om zo'n plan te maken: zij hield zich vanouds bezig met het toezicht op de naleving van bouwvoorschriften en woningtoestanden. Het eerste uitbreidingsplan leverde niets behalve veel interne frictie op. Verschillende ambtenaren betwistten elkaar wie er nu welke bevoegdheden had met betrekking tot uitbreiding en woningbouw. In 1910 splitste de Dienst bouw- en woningtoezicht (B.W.T.) zich af. Deze dienst ging zich bezighouden met de controle op de naleving van de bouwverordeningen en de Hinderwet. Voorts vielen onder B.W.T. alle gemeentelijke bemoeienissen ter verbetering van de woningtoestanden. Ook de woninginspectie en de woningbeurs, alsmede het beheer en onderhoud van de gemeentegronden, bouwgronden en gemeentewoningen waren aan deze nieuwe dienst toevertrouwd. B.W.T. ging vanaf 1922 als Bouw- en woningdienst door het leven. Al deze taken bleven tot eind jaren 1940 bij de afzonderlijke dienst. In 1949 fuseerde de dienst echter weer met de Dienst gemeentewerken.