In juni 1866, toen de cholera in Utrecht op zijn hevigst woedde, werd door enkele leden van de Choleracommissie, die in het leven was geroepen vanwege de heersende epidemie, de behoefte gevoeld zich blijvend met de bevordering van de volksgezondheid bezig te houden. Het initiatief ging in de eerste plaats uit van de chirurg dr. H. Snellen, voorzitter van de zogenaamde watercommissie, een onderafdeling van de Choleracommissie. In zijn huis werd op 1 juli 1866 de Vereeniging tot Verbetering der Volksgezondheid opgericht, zij het eerst nog onder de naam Afdeling der Cholera-commissie tot bevordering van de Volksgezondheid. Nog diezelfde maand trad zij, op aandringen van de Choleracommissie, als zelfstandige instelling naar buiten. In 1867 werd een huishoudelijk reglement aangenomen, in 1873 kwam de koninklijke goedkeuring van de statuten af. De vereniging telde vier secties:
1. Voor de nasporing der volksziekten
2. Voor de verbetering der volksvoeding
3. Voor de zorg voor goed drinkwater en de aanwijzing en opruiming van schadelijk vuil
4. Voor de zorg voor goede woningen

Men onderscheidde werkende leden (ondergebracht in de vier secties), ereleden (w.o. S. Gille Heringa, voorzitter van de Choleracommissie). corresponderende en contribuerende leden. Het bestuur bestond uit de president en de secretaris, benevens de vier sectiehoofden of referendarissen. Op 9 augustus 1866 vond de eerste Algemene Vergadering plaats. De voordrachten op deze vergaderingen gehouden, en op andere wijze uitgebrachte rapporten, werden in de Verslagen van de vereniging gepubliceerd. Hierin treft men ook de jaarverslagen, de statuten en het reglement en de naamlijsten van de leden aan. In tegenstelling tot het werk van de Choleracommissie draagt dat van de Vereeniging tot Verbetering der Volksgezondheid een duidelijk preventief karakter. Beide instellingen werkten echter in tijden van cholera-epidemieën nauw samen. Ook bestond er incidenteel contact met de Utrechtse Gezondheidscommissie.