Uw zoekacties: Documentatiemateriaal over het Rooms-katholieke dagblad Het Centrum

1316 Documentatiemateriaal over het Rooms-katholieke dagblad Het Centrum ( Het Utrechts Archief )

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
De documentatie over het R.K. Dagblad Het Centrum is door R.H.M. van Breukelen gevormd als werkmateriaal voor de samenstelling van diens boek "Het Centrum - tussen kromstaf en publiek schandaal 1884-1932. Een perskwestie in het centrum des lands met aanzienlijke verliezers en verliezen", verschenen bij Bosch & Keuning in Baarn, december 1993. De heer Van Breukelen heeft tevens in het voorjaar van 1994 in het Gemeentearchief van Utrecht een tentoonstelling over Het Centrum ingericht Bij die gelegenheid is met hem afgesproken dat hij de door hem verzamelde stukken betreffende de krant tezijnertijd aan het Gemeentearchief zou aanbieden.
Het Centrum verscheen van 1884 tot 1971, aanvankelijk als katholiek landelijk dagblad, later als (provinciaal) Utrechtse krant. De krant werd een twistappel tussen de katholieke bisschoppen, die clericale zeggenschap wilden en de meer 'al denkende' katholieken, die een brede volkskrant nastreefden. Naast ideologische verschillen speelde mee òf en hoe de krant zou professionaliseren en renderen ten koste van de religieuze zuiverheid. Met het op het eind lopen van de verzuiling verdween Het Centrum: in 1971 werd de krant door het Utrechts Nieuwsblad overgenomen. De vestigingsplaats van Het Centrum was achtereenvolgens Utrecht, Amsterdam en weer Utrecht. Het archief van de krant is tot en met de beschreven periode als zodanig verloren gegaan. De leggers van de krant zijn nog wel grotendeels bewaard.
De bronnen die Van Breukelen in verschillende archieven voor zijn boek heeft geraadpleegd, heeft hij grotendeels gekopieerd. Voor een deel gaat het om openbare, voor een deel om particuliere archieven. Belangrijkste vindplaatsen waren de (aarts)bisschoppelijke archieven, het Katholiek Documentatie Centrum in Nijmegen, het Persmuseum in Amsterdam en het Gemeentearchief Utrecht. Hij heeft ook originelen gekregen, onder andere van een lid van de familie Van Rossum, die enige tijd (mede)eigenaar was van de krant, en van oud-medewerkers van de krant en uit het Neerlandia-archief. Ook heeft hij andere publicaties toegevoegd over Het Centrum, evenals een aantal exemplaren van de krant en foto's en documenten, gebruikt voor zijn boek en voor de tentoonstelling. De bronvermeldingen van de documenten staan op de stukken bijgeschreven. Het geheel is dus te beschouwen als een collectie kopieën van documenten, die weliswaar elders (nog) in origineel aanwezig zijn, maar die aldus bijeengebracht nuttig zijn ter documentatie van een Utrechts onderwerp. Een door R.H.M. van Breukelen geschreven toelichting tot de documentatie is als bijlage bij deze inventaris gevoegd.
De stukken over Het Centrum zijn in december 2004 door R.H.M. van Breukelen geschonken aan Het Utrechts Archief. Er zijn geen beperkingen aan de openbaarheid gesteld. Voor de openbaarmaking van de stukken heeft hij in een aantal gevallen toestemming gevraagd en gekregen. In een aparte verklaring wordt door de schenker Het Utrechts Archief gevrijwaard ingeval van onterechte openbaarmaking van zijn bronnen. De omvang van het documentatiemateriaal bedraagt 0,60 cm.
januari 2004 / november 2009 Marjanne Kok / G.J. Röhner
Bijlage
Toelichting tot de documentatie, geschreven door R.H.M. van Breukelen
1316 Documentatiemateriaal over het Rooms-katholieke dagblad Het Centrum
Bijlage
Toelichting tot de documentatie, geschreven door R.H.M. van Breukelen
Organisatie: Het Utrechts Archief
Tijdens een globaal onderzoek naar de geschiedenis van NV Drukkerij De Spaarnestad in Haarlem, werd mijn interesse gewekt door de overname van het katholieke dagblad Het Centrum door De Spaarnestad in 1932. Met name de intensieve en soms beslissende bemoeienis van de bisschoppen van Utrecht en Haarlem met deze krant in deze jaren. De daaruit voortvloeiende verwijdering tussen de beide prelaten, bisschop Aengenent van Haarlem en aartsbisschop Jansen van Utrecht, was aanleiding om deze kwestie nader uit te zoeken. De kwestie bleek zo ingewikkeld en had zoveel raakvlakken met het verleden, dat er allengs een boek ontstond. Over Het Centrum, dat eind vorige eeuw en begin deze eeuw een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan de democratische bewustwording van de Nederlandse katholieken, was weinig bekend. Toch kent dit Utrechtse katholieke landelijke dagblad een boeiende geschiedenis. Illustratief zijn de grote problemen waarmee een sociaal en democratisch georiënteerd katholiek dagblad in die dagen te kampen had. Het Centrum is geen spectaculaire krant geweest. Integendeel: het blad richtte zich de eerste decennia, als enig katholiek landelijk dagblad, vooral op arbeiders en middenstanders en hun leiders; het hield daarom de abonnementsprijs laag, maar was qua doelgroep niet zo aantrekkelijk voor adverteerders. Het was echter voor velen een alternatief voor de conservatieve landelijke dagbladen. De Tijd en De Maasbode.
In mijn boek onderscheid ik drie perioden.
De periode 1884-1900 ofwel de periode-Schaepman. De krant nam in dit tijdvak als enig katholiek persorgaan van betekenis, met name tegenover De Tijd en De Maasbode, stelling in belangrijke politieke en sociale kwesties. De 'christen-democratische' koers, waarbij Schaepman als toonaangevend politicus en scribent voorop ging, ontlokte felle bisschoppelijke reacties.
De periode 1900-1916 ofwel de periode Koelman-Van Rossum. Na Schaepmans vertrek brak onder Th. Koelman, Th. en J. van Rossum en P. Steenhoff een bestendige tijd aan. De krant groeide qua abonnees zelfs uit tot het grootste katholieke landelijke dagblad aan het begin van de Eerste Wereldoorlog. In 1914 was de krant voor het Bureau voor de RK Vakorganisatie en de 'sociale' katholieke NV Drukkerij en Uitgeversmaatschappij Futura van mr. P.J.M. Aalberse in Leiden de natuurlijke partner voor overname en ombouw tot een reeds lang gewenst katholiek volksdagblad. Omdat de bisschoppen als de dood waren voor 'arbeiderspolitiek', verhinderden ze deelname van het Vakbureau aan deze opzet. Het Centrum miste daarmee een historische kans en raakte definitief op het tweede plan.
De periode 1916-1932 ofwel de periode Aalberse. Over deze periode is het minst bekend. Er ontstonden gaandeweg steeds grotere financiële problemen. De krant raakte redactioneel en zakelijk in de versukkeling. Een feitelijk onafwendbaar faillissement van Het Centrum dreigde ook Aalberse, door te nauwe verstrengeling van zijn belangen als president-commissaris van Futura en als vooraanstaand katholiek politicus, mee te sleuren. De progressieve katholiek mr. P. Aalberse bracht, als de eerste minister van Arbeid, o.a. de 'achturen(werk)dag' op zijn naam. Rond Het Centrum speelden zich intussen vele vergeefse pogingen tot samenwerking of overname af. Uiteindelijk werd Het Centrum in 1931 geheel onverwacht - het bevond zich midden in een slepend fusiegesprek met de Utrechtse Courant - betrokken bij de grote en spraakmakende katholieke persfusie van die dagen. Het werd namelijk met De Tijd door NV Drukkerij De Spaarnestad overgenomen, waarmee is ook mr. P. Aalberse voor een publiek schandaal was gered.
Door de spraakmakende overname van het uitgeversconcern Audet in Nijmegen door VNU in 1988, kwam ook het Neerlandia-archief (een van de voorlopers van Audet) in bezit van VNU. Dit archief bevatte het integrale, oorspronkelijke archief over de mislukte fusie van Het Centrum en De Utrechtse Courant. Dit oorspronkelijke archief vormde de basis van deze voorliggende verzameling documenten. Het is aangevuld met oorspronkelijke documenten van toenmalige belanghebbenden. Het werd gecompleteerd met kopieën uit o.a. het aartsbisschoppelijke archief in Utrecht (toen nog aan de Maliebaan), het bisschoppelijk archief van het bisdom Haarlem (bisschoppelijk paleis) en het Katholiek Documentatiecentrum in Nijmegen. Het laatste archief bevat een schat aan relevante dossiers, o.a. van de katholieke politicus mr. P.J.M. Aalberse. Zijn dagboeken waren een rijke bron bij mijn reconstructie van de wederwaardigheden van Het Centrum tot 1932.
april 2004 R.H.M. van Breukelen

Kenmerken

Datering:
1884-1995
Toegangstitel:
Inventaris van het documentatiemateriaal over het Rooms-Katholieke Dagblad Het Centrum 1885-1997
Auteur:
R.H.M. van Breukelen, bewerkt door G.J. Röhner
Datering toegang:
2004 / 2009
Openbaarheid:
Volledig openbaar
Rechtstitel:
Opneming in beheer van een particulier, niet in eigendom verkregen
Omvang:
0,59 m oude verpakking
Categorie: