Mijn Studiezaal (inloggen)
3 Staten van Friesland voor 1580 ( Tresoar (Frysk Histoarysk en Letterkundich Sintrum) )
3
Staten van Friesland voor 1580
Inventaris
3. Inleiding door J.G. Avis � (1947) 
3 Staten van Friesland voor 1580
3.
Inleiding door J.G. Avis � (1947)
Deze inventaris van het archief van de Staten van Friesland en van Gedeputeerde Staten loopt tot 11 juni 1580, de datum, waarop prins Willem van Oranje tot stadhouder over Friesland werd benoemd. Achteraf bezien is deze einddatum weinig gelukkig gekozen of misschien wel verkeerd en was het juister geweest 5 april 1581 als eindpunt te nemen, het tijdstip, waarop Gedeputeerde Staten een nieuwe instructie van de prins ontvingen. Toen ik tot die slotsom kwam, was het al rijkelijk laat geworden en vooral toen de mogelijkheid van verandering van werkkring daar nog bij kwam, moest ik er wel toe besluiten om in het eindpunt 11 juni 1580 geen verandering meer te brengen.
De inventaris hier geboden is een inventaris van stukken uit verschillende collecties. Ik heb alle stukken op hun plaats gelaten en men vindt ze overal opgegeven volgens hun inventarisnummer. De eerste collectie stukken, die voor beschrijving in aanmerking kwam, zijn de chronologisch gerangschikte stukken van de Staten, die zich op het Rijksarchief bevinden. Deze vormen met de stukken uit de collectie Gabbema (waarover aanstonds) wel de kern van het oude Statenarchief. Vroeger schijnt men hier tussen ook stukken van particuliere aard te hebben ondergebracht, maar ze er later weer te hebben uitgelicht en in een aparte portefeuille te hebben bijeengevoegd, met de aanduiding "Particularia". In het Chronologisch Register zijn deze stukken gemerkt met P. Terloops zij hierbij nog opgemerkt, dat van de overgebleven stukken er nog heel wat zijn, die evenmin deel van het archief der Staten hebben uitgemaakt. Wat hiervan zij, als zeker mogen we wel aannemen, dat verreweg het groo tste deel tot het archief der Staten heeft behoord, dat, wat er niet toe behoord heeft, maar een zeer klein gedeelte is en dat we niets teveel zeggen, als wij beweren, dat we met deze collectie en de stukken uit de verzameling Gabbema de kern van het Statenarchief voor ons hebben.
Een groot ongeluk is, dat men vroeger al deze losse stukken maar bij elkaar heeft gedaan, zij het dan ook in chronologische volgorde. Want hiermee is de toepassing van het herkomstbeginsel lelijk in het gedrang geraakt. Berns, die de collectie in deze "chronologischen" toestand van deze voorgangers overnam, heeft in zijn eerste jaarverslag al op het ongewenste van deze manier van doen gewezen, maar de toestand gelaten zoals ze was.11.Verslagen omtrent 's Rijks Oude Archieven, 1886 (IX), blz. 105. Verder aangehaald als: Verslagen In een verslag van 28 jaar later komt hij er nog eens op terug en dan blijkt, dat er in de loop der tijden herhaaldelijk stukken waren uitgezocht, die in andere archieven bleken thuis te behoren, onder andere stukken uit kloosterarchieven, uit de archieven van het Hof, van de grietenijen of stadsgerechten, voorts ook boedelpapieren of andere stukken van particuliere aard.22. Verslagen 1914 (XXXVII/2), blz. 285 Berns zelf heeft ook wel ingezien, dat onder alles, wat er na het schiften nog achter was gebleven, nog wel meer stukken waren, waarvan het twijfelachtig was, dat ze tot het archief der Staten behoorden.
Hij zegt zelf in een verslag van enige jaren later, dat er nog onderscheidene stukken over waren, die nader onderzocht moesten worden, om te kunnen bepalen, tot welk archief ze behoorden.33. Verslagen 1919 (XLII/2), blz. 256 Of hij dat nog gedaan heeft, weet ik niet, want van zijn inventarisatiearbeid van het archief der Staten heb ik geen sporen teruggevonden en op de stukken zelf heeft hij door een notitie zijn mening daaromtrent niet kenbaar gemaakt. Schrijver dezes, die na hem belast werd met de beschrijving en reconstructie van het archief der Staten, heeft dan ook met beide handen in het haar gezeten over de herkomst van tal van stukken. Na lang wikken en wegen en herhaaldelijk veranderen heeft hij tenslotte een 70-tal stukken toegewezen aan het archief van stadhouder en raden van het Hof. Van andere stukken achtte hij het mogelijk, dat zij behoord hadden tot het archief van de Rentmeester der Domeinen. Twee stukken waren afschriften van de historieschrijver Pieriu s Winsemius. Verder waren er stukken, die wel vermeld werden in het Chronologisch Register en in de Aanwinstenlijsten, voorkomende in de Verslagen omtrent 's Rijks Oude Archieven, maar in de praktijk waren zij onvindbaar. Ten slotte bleven er nog stukken over, waarvan het verband met één van de bovengenoemde archieven helemaal niet bleek. De stukken van vóór 1580, die in laat-16de eeuwse, 17de, 18de en 19de eeuwse afschriften aanwezig waren, heb ik in deze inventaris ook maar vermeld, hoewel ze hier eigenlijk helemaal niet thuisbehoren. Voor degenen, die zich met de periode van vóór 1580 bezig houden, leek het mij wel gewenst, dat zij kunnen nagaan welke afschriften er nog aanwezig zijn. Men ziet hier uit, dat twee maal met een nieuwe nummering is begonnen. Bij het zoeken naar een stuk lette men dus behalve op het nummer vooral ook op het jaartal, dat het draagt.
De tweede collectie, die hier automatisch bij aansluit is die van de geschiedschrijver Simon Abbes Gabbema, zojuist al vermeld (zie Toegang 343). Door zijn functie van historieschrijver van Friesland, waartoe hij bij resolutie van 30 april 1659 was benoemd, werden hem een groot getal "Boeken, brieven en instrumenten, den Landschappe concernerende en toebehoorende" in bewaring en ten gebruike gegeven.44. Van de Gedeputeerde Staten Over zijn prestaties als historieschrijver van zijn land zal ik het hier niet verder hebben. In dit verband is het voldoende te vermelden, dat er na zijn dood door twee Gedeputeerden een inventaris is opgemaakt van alle boeken en papieren, die toen ten zijnen huize werden aangetroffen (afgesloten 30 januari 1690).55.De onkosten van die inventarisatie bedroegen 258 £ 16 st. Volmaakt weggegooid geld. Zie toegang 5, Archief van Gedeputeerde Staten van Friesland (1578) 1580-1795, Rubriek II, B, 2; het Registratieboek der betalingsordonnanties 1685- 1692 Voor ons doel is deze inventaris geheel waardeloos. De opgaven zijn zeer summier, zodat ze ons in het geheel niet hebben kunnen helpen bij onze inventarisatie. Aan het slot komt de verklaring van prof. J. van der Waeyen, de opvolger van Gabbema als 's Lands historieschrijver, dat "de stucken in dit inventaris gespecificeert bij de vertekeninge deses" aan hem zijn overgeleverd.
Het feit echter, dat Gabbema's zuster, Walkje, in 1712 bij testament de zorg voor de papieren overdroeg aan de Voogden van het Old Burger Weeshuis en dat ze daar in 19de eeuw nog berustten, wettigen de conclusie, dat prof. van der Waeyen zich over de hele collectie Gabbema in het geheel niet druk heeft gemaakt, dat hij er nooit een papiersnipper van bij zich in huis heeft gehad, dat alleen het salaris van 600 £ hem interesseerde en dat het met zijn opvolgers precies zo is gegaan.66. Vrije Fries XI, 1868, blz. 279 noot Misschien gelukkig maar, want wie weet wat er nog mee gebeurd was als die papieren van de ene historieschrijver naar de andere waren versleept. In 1854 hebben de Voogden van het Old Burger Weeshuis de bewaring van de stukken en het gebruik ervan toevertrouwd aan het Fries Genootschap. Dit heeft toen een lijst van de nog aanwezige stukken in het licht gegeven.77. Ibidem Later heeft er een schifting plaats gehad, waarvan verschillende archieven en bibliothe ken hebben geprofiteerd, zoals het Rijksarchief in Friesland, dat in 1911 die stukken ten geschenke kreeg, die geacht werden deel te hebben uitgemaakt van het archief der Staten. De rijksarchivaris Berns heeft van deze collectie een inventaris gemaakt, die in 1911 in de Verslagen omtrent 's Rijks Oude Archieven is verschenen (blz. 405 e.v.).
Een derde collectie, waarvan de gebruiker van deze inventaris melding vindt gemaakt, is de collectie Burmania-Eysinga en door dr. Waller-Zeper beschreven (zie Toegang 320). Van deze collectie heeft de bewerker de nummers 68 -104 toegewezen aan het archief van de Staten; de nummers 105 - 158 als afkomstig van leden der Staten, grietmannen en andere ambtenaren; de nummers 159 - 213 als behoord hebbende tot het archief van Stadhouder en Hof; de nummers 215 - 219 als afkomstig uit de collectie Gabbema en de nummers 220 - 223 als afkomstig uit andere collecties. Aan deze verdeling heb ik niet getornd. Behalve nu de opneming van de nummers 68 - 104, heb ik toch ook zoveel mogelijk de aanwezigheid van de andere stukken gesignaleerd. Gewenst komt het mij voor, dat onderzoekers dadelijk na kunnen gaan, hoeveel afschriften er van een bepaald stuk bestaan en waar deze zich bevinden, ook al is het duidelijk, dat ze nooit deel hebben kunnen uitmaken van het archief der Staten. De m ogelijkheid bestaat, dat een minuut uit het Statenarchief is geschonden en dat het exemplaar uit de een of andere collectie nog helemaal gaaf is.
Een vierde collectie (archief) is het huisarchief van Tjaardastate, eveneens in het Rijksarchief berustende en afkomstig van Tjaardastate te Rinsumageest (zie Toegang 313).88. Zie toegang 313 Ook hierin komt een aantal 16de eeuwse stukken voor, welke ik zoveel mogelijk vermeld heb, waarmee niet wil worden gezegd, dat zij tot het archief der Staten hebben behoord. Voor hen geldt hetzelfde als wat ik dienaangaande bij de voorgaande collectie heb gezegd.
Een vijfde collectie (archief), waaruit stukken vermeld worden, is het familiearchief Van Eysinga- Vegilin van Claerbergen (zie Toegang 323). In een band, waarin allerlei stukken bij elkaar waren gebonden, trof ik verschillende stukken aan, die tot het archief der Staten behoord hebben, of waarvan die mogelijkheid niet uitgesloten mag worden. De bewuste band draagt in dorso het opschrift: "Algemene Authenticque Stukken van de Provincie Vriesland van 1518-1706" (inv. nr. 787b). Van deze stukken zijn slechts enkele in deze inventaris beschreven onder een blanco nummer. Voor onderzoekers, die zich met de 16de eeuwse geschiedenis van Friesland bezig houden, kan deze band van belang zijn.
Uit de archiefcollectie van dr. D. Banga, berustende in het gemeentearchief van Franeker, heb ik geen stukken opgenomen.99. Inventaris van de Archiefcollectie dr. J. Banga, Gemeentearchief Franeker. Zie toegang 313
laatste wijziging 15-02-2002
1.343 beschreven archiefstukken
Kenmerken
Omvang:
1 meter Portefeuilles, normaal, goed
Categorie:
- Zonder categorie
Archiefvormer(s):
Staten van Friesland voor 1580
laatste wijziging 15-02-2002
1.343 beschreven archiefstukken
