De geschiedenis van het skûtsjesilen gaat zeker terug tot de 1ste helft van de 19de eeuw: er is een uitslag uit 1837 bekend. Nu waren dat geen wedstrijden die onder het patronaat van een daarvoor speciaal in het leven geroepen stichting werden gehouden. Het was gebruikelijk dat zeilverenigingen wedstrijden organiseerden die ook open stonden voor zeil- en beurtschepen. Maar omdat die de kleinere jachten veelal simpelweg uit de wedstrijd drukten kregen ze op de duur geen uitnodigingen meer. In 1926 organiseerde Roelof Buisman bij Grou een zeilwedstrijd speciaal voor skûtsjes en dat werd spoedig een traditie. De Fluessen, De Veenhoop, Eernewoude en Lemmer volgden het initiatief. De schippers waren enthousiast. Zelfs ten tijde van de Duitse bezetting werden nog wedstrijden gehouden. En juist in die jaren kwam de Drachtster architect en watersportliefhebber Gerben van Manen tot de overtuiging dat deze wedstrijden voor Friesland behouden moesten blijven. Vrijwel direct na de bevrijding, om precies te zijn op 22 juli 1945, werd de Sintrale Kommisje Skûtsjesilen in het leven geroepen, die op 31 augustus van dat jaar in Langweer haar eerste kampioenswedstrijd organiseerde. Het begin was er maar van een vloeiende organisatie was in de eerste jaren bepaald geen sprake. Aanvankelijk waren er een A- en een B-klasse, maar de laatste verdween al in 1948 van het toneel. Er was nog lang geen sprake van een aaneengesloten reeks van wedstrijden, er waren geen eisen waaraan een skûtsje moest voldoen om tot het evenement toegelaten te worden en een zeilreglement ontbrak. Al deze problemen werden door het bestuur opgelost.

In die beginjaren namen de schippers aan de wedstrijden deel met de schepen waarmee ze ook hun dagelijks brood moesten verdienen. Maar een voor een zagen ze zich gedwongen hun zeilschepen in te ruilen voor grotere en gemotoriseerde schepen. Het gevolg was dat de skûtsjes werden opgelegd en dat bleef voor de SKS bepaald niet zonder gevolgen. Aan de wedstrijden die in 1953 werden gehouden namen nog slechts vier schepen deel. Als het zo door zou gaan kon de SKS wegens gebrek aan belangstelling worden opgedoekt. Maar zo ver is het niet gekomen. In 1954 meldden zich 7 schepen aan de start. In het jaar daarop werd in Drachten een maatregel genomen die op veel plaatsen navolging zou vinden: twee inwoners kochten een skûtsje aan met de uitsluitende bedoeling om het aan de jaarlijkse wedstrijden te laten deelnemen. Daarna werden her en der in de provincie skûtsjes aangekocht door stichtingen en soms door bedrijven. Op die manier kon de vloot worden uitgebreid tot hij in 1969 een omvang van 14 schepen had bereikt. En daarmee, zo oordeelde de ledenvergadering, was de limiet bereikt. De eigenlijke organisatie van de wedstrijden is toevertrouwd aan plaatselijke wedstrijdcommissies. De SKS houdt zich hoofdzakelijk bezig met toezicht houden en coördineren. En daarmee heeft ze de handen meer dan vol.

In hun ijver om zoveel mogelijk wedstrijden te winnen begonnen sommige schippers veranderingen aan hun schepen aan te brengen waardoor in sommige gevallen de originaliteit in het gedrang dreigde te komen. Tegen al te drastische aanpassingen werden door het bestuur maatregelen genomen. In een enkel geval moest zelfs tot diskwalificatie van een schipper worden besloten. Een speciaal in het leven geroepen originaliteitcommissie moet er op toezien dat de er niet te veel aan de oorspronkelijke bouw wordt gemorreld. Op deze commissie kom ik terug als de organisatie van de SKS kort aan de orde komt.

Zoals elke sport kost het skûtsjesilen geld, veel geld. De inkomsten uit de entreegelden zijn bij lange na niet voldoende om de onkosten te dekken. Subsidiëring en sponsoring zijn heel normale begrippen geworden, al heeft het bestuur zich altijd veel moeite getroost om al te schreeuwerige reclame-uitingen te weren.

Het is hier niet de plaats om uitvoerige beschouwingen te wijden aan de wedstrijden zelve. Genoeg zij, dat het skûtsjesilen een aantal schippers heeft gekend die de sport hebben gedomineerd. Ulbe Zwaga en Tjitte Brouwer zijn tot op de huidige dag reputaties die klinken als een klok.

Een enkel woord over de organisatie van de SKS. Het hoogste orgaan, de ledenvergadering, wordt gevormd door:
1. De eigenaren van de skûtsjes, onverschillig of dat stichtingen of particulieren zijn. Per skûtsje kan één stem worden uitgebracht. 2. De veertien schippers. Benoeming tot skûtsjesschipper betekent automatisch dat men lid van de SKS wordt. Treedt een schipper terug of wordt hij ontslagen dan wordt hij terstond als lid uitgeschreven. Elke schipper heeft één stem. 3. De 11 plaatselijke commissies die belast zijn met de organisatie van de wedstrijden. Elke commissie mag in de ledenvergadering twee stemmen uitbrengen. 4. De voorzitter, de secretaris en de penningmeester van de Vereniging van Schippers en bemanningsleden hebben één stem.
Alle bestuursleden van de SKS, tenslotte, hebben in de algemene ledenvergadering een stem die meetelt.

De SKS is gerechtigd commissies in het leven te roepen. Daarvan moeten op deze plaats de volgende worden genoemd:
1. De wedstrijdjury’s. Aanvankelijk was de jurering toevertrouwd aan de plaatselijke commissies. Toen het wedstrijdreglement steeds belangrijker werd en het aantal protesten toenam werd besloten een vaste jury in het leven te roepen. Van uitspraken van de jury staat beroep open bij de zeilraad. 2. De ‘vuilweercommissie’, in het leven geroepen om in geval van (te) harde wind te beslissen of een wedstrijd doorgang kan vinden of moet worden afgelast. Dit gebeurt altijd in overleg met de schippers. 3. De wimpelcommissie. In 1971 werd de skûtsjeswimpel ingevoerd. Bij die gelegenheid werd een commissie in het leven geroepen die zich belastte met de verkoop van deze wimpels. Het is onderhand een zeer belangrijke commissie geworden die voor veel inkomsten zorgt. Niet alleen uit de verkoop van wimpels maar ook door het afsluiten van sponsorcontracten en het opzetten van allerlei commerciële activiteiten. 4. De commissie Amels en de originaliteitcommissie. De commissie Amels werd opgericht om te skûtsjes stabieler te maken en om de zeilen en de schepen te keuren. De originaliteitcommissie moest erop toezien dat de originele staat van de schepen zo veel mogelijk gehandhaafd bleef en dus eigenlijk ook een soort van keuringscommissie werd. Om die reden werd besloten beide commissies samen te voegen.

Het archief en de documentatieverzameling van de SKS werden in 2007 bij Tresoar in bewaring gegeven. Een enkel woord over de indeling van de inventaris. Tijdens het ordenen en beschrijven van de stukken werd duidelijk, dat drie archieven moesten worden onderscheiden:
1. Het archief van de SKS zelve 2. Het archief van de Vereniging van Schippers en Bemanningsleden (VSB) 3. Het archief van de commissie van advies voor de toekenning van de jaarlijkse prijs vanwege de minister van WVC De rubriek ‘Ter documentatie verzamelde stukken’ is vrij aanzienlijk van omvang. De daarin beschreven series plakboeken geven de belangstellende in één oogopslag een goed beeld van de geschiedenis van het skûtsjesilen in het algemeen en van de wedstrijden in het bijzonder. Tijdens de inventarisatie kon, met toestemming van de bewaargeefster, een vrij grote hoeveelheid dubbele stukken worden uitgeschoten en vernietigd. Beperkende bepalingen ten aanzien van de openbaarheid zijn er niet.
Leeuwarden, 2 april 2007
Sjoerd de Haan