Een archiefdienst is zorgdrager van de archieven. In Nederland zijn ca. 400 archiefdiensten, die voornamelijk overheidsarchieven beheren. Dergelijke historische centra beheren vaak ook belangwekkende particuliere archieven. Daarnaast kunnen kerken, bedrijven en andere particuliere instellingen archieven beheren die soms (gedeeltelijk) toegankelijk zijn. Er zijn ook archiefdiensten die heel specifieke archieven beheren zoals het NIOD met archieven betreffende de Tweede Wereldoorlog, en Waterschaparchieven met archieven over polders.
Daarnaast beheren archiefdiensten vaak ook een bibliotheek en diverse collecties, zoals prenten en kaarten, de historisch topografische atlas en audio-visuele collecties.
De archiefdiensten samen beheren honderden kilometers archief.
Op basis van de archiefwet van 1995 zijn archiefdiensten die overheidsarchieven beheren verplicht archieven correct te beheren en toegankelijk te maken voor het publiek.
Goed archiefbeheer vereist allereerst dat er deugdelijke (bijvoorbeeld zuurvrije) materialen worden gebruikt. De eisen aan deze materialen zijn opgenomen in de ministeriële regeling 'duurzaamheid archiefbescheiden'. De Archiefwet stelt uitdrukkelijk dat de archieven niet alleen in goede en geordende, maar ook in toegankelijke staat moeten worden gebracht en bewaard. Dit is een voorwaarde om de openbaarheid te waarborgen. Dit doen zij door een geordend overzicht naar onderwerp van de archieven die zij in huis hebben aan te bieden in een archievenoverzicht.
In veel gevallen is er per archief een overzicht van de inhoud (inventaris) gemaakt van de verschillende dozen, mappen enz.. Een inventaris bestaat uit beschrijvingen. Voor iedere beschrijving staat een nummer, gevolgd door een inhoud, een datering en een uiterlijke vorm.
Een inventaris bevat naast beschrijvingen vaak een toelichtende inleiding en analyses van archiefbestanddelen.
Een archief kan ook nader toegankelijk zijn gemaakt. Dit houdt in dat de afzonderlijke archiefstukken nog uitgebreider zijn beschreven. Lang niet ieder archief is echter nader toegankelijk gemaakt.
Archieven van de overheid zijn openbaar. U kunt kosteloos archiefstukken aanvragen en inzien. Archiefstukken worden echter niet uitgeleend. Heeft u vragen dan zijn de archiefmedewerkers op de studiezaal graag bereid u van dienst te zijn.
Archieven van de overheid worden vaak na 20 à 30 jaar overgebracht naar een archiefdienst. Archieven jonger dan 20 à 30 jaar zijn daardoor niet altijd beschikbaar. Stukken betreffende nog levende personen zijn bij wet niet openbaar. Daardoor zijn de meeste stukken over personen ouder dan 100 jaar.
